FT3

Oznaczenie stężenia wolnej frakcji trijodotyroniny (FT3). Badanie służy do diagnostyki i monitorowania leczenia chorób tarczycy. Wzrost stężenia FT3 towarzyszy nadczynności, a spadek - niedoczynności tarczycy. W diagnostyce ambulatoryjnej stężenie FT3 oznaczane jest zwykle  w drugiej kolejności, w przypadku sprzecznych wyników oznaczeń  TSH i wolnej tyroksyny (FT4). Wielkość stężenia FT3 przy prawidłowym stężeniu FT4 i obniżonym stężeniu TSH pozwala na różnicowanie pomiędzy subkliniczną  niedoczynnością tarczycy (FT3 w normie), zatruciem T3 – tyreotoksykozą (podniesiona FT3) i zespołem niskiej T3 (obniżona FT3).
W stanie prawidłowym tarczycy FT3 stanowi około 0,25% puli T3 w surowicy. T3 podobnie, jak T4, krąży w połączeniu z białkami nośnikowymi: TBG (globulina wiążąca tyroksynę), prealbuminą i albuminą. T3 stanowi około 5% wszystkich hormonów tarczycy, ale  wykazuje większą aktywność metaboliczną niż T4, szybszy metabolizm i szerszy zakres działania.T3 produkowana jest głównie w procesie pozatarczycowej konwersji T4  (enzymatyczne odjodowanie)  w tkankach obwodowych. T4 może również ulegać konwersji do nieaktywnej formy rT3, a proces ten nasila się w przebiegu ostrych i przewlekłych chorób niezwiązanych z tarczycą lub podczas leczenia np. amiodaronem. Stężenie FT3 lepiej odzwierciedla aktualny stan czynności tarczycy niż stężenie T3, zależne od stężenia i właściwości białek nośnikowych. Dotyczy to chorób i stanów wpływających na białka nośnikowe, głównie  TBG i albuminę:  ciąży, doustnej antykoncepcji, hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), estrogenowej terapii zastępczej (EST), chorób wątroby i nerek, leków wiążących się konkurencyjnie z białkami, jak: salicylany, heparyna (pośrednio), fenytoina, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), furosemid, karbamazepina. Stężenie FT3 w tych przypadkach pozostaje bez zmian.

Rola hormonów tarczycy
Wydzielanie i synteza hormonów tarczycy pozostaje pod kontrolą TSH. Hormony tarczycy pobudzają w tkankach procesy fosforylacji oksydacyjnej, wpływają na transport błonowy, modulują syntezę białek, wpływają na działanie innych hormonów. Biorą udział w kontroli funkcjonowania wielu narządów i układów: krążenia, nerwowego (kluczowe w okresie płodowym), pokarmowego, rozrodczego, nerek. Regulują metabolizm lipidów i węglowodanów. 

Przyczyny wzrostu stężenia: choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto (rzadko), wole toksyczne wieloguzkowe, gruczolak toksyczny, przejściowe zapalenie tarczycy (poporodowe, bezobjawowe, wirusowe, choroba de Quervaina), ektopowa tkanka tarczycowa, nowotwory tarczycy, guz przysadki wydzielający TSH; ciąża; leczenie tyroksyną; preparaty jodu, heparyna (indukuje wypieranie T4 z połączeń z białkami); glikokortykoidy, propranolol, amiodaron, propylotiouracyl; kontrast.

Przyczyny spadku stężenia: choroba  Hashimoto, atroficzne zapalenie tarczycy, infekcje tarczycy, wrodzone defekty syntezy hormonów, choroby przysadki z niedoborem TSH, zespoły pozatarczycowe (ostre i przewlekłe choroby niezwiązane z tarczycą), guz przysadki, amyloidoza, agenezja lub hipoplazja tarczycy, wole Riedla, autoprzeciwciała przeciw tarczycy; radioterapia tarczycy i szyi, pooperacyjna niedoczynność (w tym wcześniejsze leczenie tyreotoksykozy); niedobór jodu; leki: lit, jod; nieprawidłowe dawkowanie tyroksyny.

Rozcieńczanie próbki; leczenie heparyną, krążące autoprzeciwciała dla T3,  inhibitory wiązania hormonów,  przeciwciała heterofilne, przeciwciała HAMA. Stosowany głównie w różnicowaniu subklinicznej nadczynności tarczycy.

Badanie FT3 to test diagnostyczny, który polega na oznaczeniu stężeń wolnej frakcji trijodotyroniny we krwi osoby badanej. Trijodotyronina (często oznaczana jako T3) to jeden z dwóch, głównych hormonów produkowanych przez tarczycę. Znacząca większość T3 powstaje jednak już w tkankach docelowych dla hormonów tarczycy, na drodze przekształcania tam tyroksyny, czyli T4.

Określenie „wolna frakcja” trijodotyroniny odnosi się do tej puli hormonu, która niezwiązana jest z różnego rodzaju białkami transportowymi obecnymi we krwi. Dzięki przeprowadzenie pomiaru wolnej frakcji T3 (FT3) możliwe jest oznaczenie faktycznych poziomów aktywnej trijodotyroniny w organizmie.

Badanie FT3 stanowi istotny element diagnostyczny w procesie rozpoznawania różnego typu zaburzeń pracy tarczycy. Ze względu na skompilowane mechanizmy endokrynologiczne, które kontrolują funkcjonowanie tego narządu, oznaczenie stężeń FT3 rzadko wykonywanie jest jako samodzielne badanie – zazwyczaj test ten stanowi element szerszego pakietu diagnostycznego, który obejmuje m.in. pomiar poziomów TSH (tyreotropiny) oraz FT4 (wolnej frakcji tyroksyny). Dzięki przeprowadzeniu tych badań oraz ich kompleksowej analizie możliwe jest wykrycie niedoczynności oraz nadczynności tarczycy, nawet jeżeli występują one w postaci subklinicznej, gdy stężenia hormonów tarczycowych we krwi mogą być względnie prawidłowe, pomimo występowania objawów chorobowych.

Przeprowadzenie badania FT3 zalecane jest w przebiegu diagnostyki schorzeń tarczycy, szczególnie przebiegających z jej niedoczynnością oraz nadczynnością. W celu prawidłowej interpretacji wyników badania należy brać pod uwagę wyniki dodatkowych testów laboratoryjnych, takich jak oznaczenie poziomów TSH oraz FT4 we krwi. TSH bezpośrednio wpływa na poziomy hormonów tarczycy we krwi. To właśnie tyreotropina pobudza komórki tarczycowe do zwiększonej pracy, przez co stężenie trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4) we krwi wzrasta.

Główną funkcją T3 oraz T4 jest zwiększanie intensywności procesów metabolicznych, które zachodzą we wszystkich tkankach oraz narządach organizmu. Dzięki działaniu tych hormonów możliwe jest prawidłowe funkcjonowanie całego ustroju. W przypadku nadczynności tarczycy dochodzi do wzrostu stężeń hormonów tarczycy  we krwi, przez co metabolizm jest zbytnio nasilony, co prowadzi do rozwoju szeregu objawów chorobowych. Niedoczynność tarczycy związana jest ze zbyt niskim stężeniem T3 oraz T4 we krwi, przez co procesy metaboliczne przebiegają zbyt wolno. Zaburzenia funkcji tarczycy szczególnie niebezpieczne są u dzieci, jako że hormony tego narządu odgrywają istotną rolę w prawidłowym przebiegu procesów rozwoju oraz wzrastania.

Oznaczenie stężeń wolnej frakcji trijodotyroniny może zostać zlecone przez lekarza w podejrzeniu problemów pacjenta z tarczycą. Badanie FT3 zazwyczaj nie stanowi pierwszego testu, który wykonuje się w celu rozpoznania niedoczynności lub nadczynności tarczycy. Zazwyczaj w pierwszej kolejności badany jest  poziom TSH we krwi, jako że dokładnie odzwierciedla on zaburzenia pracy tarczycy. Ze względu na znaczące skomplikowanie mechanizmów regulacji układu endokrynnego człowieka, w celu przeprowadzenie prawidłowej diagnostyki chorób tarczycy należy skonsultować się z lekarzem, który na podstawie objawów oraz dodatkowych obciążeń zdrowotnych we  właściwy sposób przeprowadzi proces diagnostyczny oraz wdroży odpowiednie leczenie.

Badanie FT3 w niedoczynności oraz nadczynności tarczycy najczęściej służy ocenie stopnia nasilenia tych jednostek chorobowych. Dodatkowo, oznaczenie wolnej frakcji trijodotyroniny może być wykorzystywane m.in. do rozpoznawania izolowanego, nadmiernego wydzielania T3, wykrywania subklinicznej nadczynności tarczycy, oceny rokowań w przebiegu niektórych chorób (jak np. choroba Gravesa-Basedowa) oraz w celu monitorowania skuteczności leczenia z wykorzystaniem suplementacji hormonów tarczycowych.

Normy stężeń wolnej frakcji trijodotyroniny we krwi zależne są od wieku badanego. Laboratorium diagnostyczne może posługiwać się nieznacznie różnymi normami dla poszczególnych parametrów laboratoryjnych, co wynika z odmiennych  systemów pomiaru. Z tego powodu w celu interpretacji otrzymanych wyników należy zestawiać je z wartościami referencyjnymi podanymi na raporcie wyniku.

Wyniki badania FT3 każdorazowo należy zestawiać z wartościami innych parametrów tarczycy. Należy także mieć na uwadze inne czynniki zdrowotne, które wpływają na funkcjonowanie tarczycy, takie jak np. współwystępujące choroby, wiek, stosowane leki oraz wiele innych. Prawidłowej  interpretacji otrzymanych rezultatów dokonać może lekarz.

Stężenia FT3 poniżej wartości referencyjnych mogą wskazywać na występowanie niedoczynności tarczycy, szczególnie jeżeli towarzyszą mu wysokie poziomy tyreotropiny (TSH). Obniżenie FT3 może także występować w przebiegu niedoborów jodu oraz niewłaściwego leczenia innych chorób tarczycy.

Objawy niskiego FT3 pokrywają się z dolegliwościami typowymi dla niedoczynności tarczycy. Zaburzenie to skutkuje zbyt wolnym przebiegiem licznych procesów metabolicznych, ze względu na niewystarczającą stymulację komórek ciała przez hormony tarczycowe. W przebiegu schorzeń prowadzących do rozwoju tego stanu (takich jak np. choroba Hashimoto) może dochodzić do objawów takich jak:

• Wzrost masy ciała,
• Przewlekłe zaparcia,
• Ogólne osłabienie,
• Pogorszona tolerancja wysiłku,
• Uczucie zimna,
• Rozwój obrzęków,
• Pogorszenie kondycji włosów i paznokci,
• Zwiększona senność w ciągu dnia,
• Uczucie duszności,
• Pogorszenie nastroju, stany depresyjne,
• Nadmierna suchość skóry,
• Zaburzenia miesiączkowania u kobiet.

Wysokie wartości FT3 we krwi najczęściej wskazują na nadczynność tarczycy. W Polsce stan ten jest przede wszystkim wywoływany przez chorobę Gravesa-Basedowa, choć do rozwoju nadczynności tarczycy może dochodzić także w przebiegu innych schorzeń. Z tego powodu każdorazowo należy dokładnie wyjaśnić przyczyny niedoczynności tarczycy, jako że warunkują one dalsze, optymalne postępowanie medyczne.

Wysokie poziomy FT3 mogą także uwidocznić się w przypadku nieprawidłowo dobranego leczenia niedoczynności tarczycy lub też jako efekt uboczny stosowania określonych grup leków, takich jak niektóre leki kardiologiczne lub metformina (wykorzystywana w leczeniu cukrzycy).

Objawy wysokiego FT3 pokrywają się z objawami występującymi w przebiegu nadczynności tarczycy. Wynikają one ze zbyt nasilenia przebiegów metabolicznych w wielu tkankach i narządach. Najczęściej nadczynność tarczycy manifestuje się w postaci dolegliwości takich jak:

• Przewlekłe biegunki,
• Zwiększona drażliwość,
• Drżenie mięśni,
• Spadek masy ciała, pomimo prawidłowego apetytu,
• Nadmierna potliwość,
• Bezsenność,
• Zwiększona męczliwość,
• Osłabienie siły mięśni,
• Trudności z koncentracją,
• Podwyższona drażliwość,
• Uczucie kołatania serca,
• Tachykardia (szybsze tętno),
• Zaburzenia miesiączkowania u kobiet.