FT4

Oznaczenie stężenia wolnej frakcji tyroksyny (FT4). Badanie służy do diagnostyki i monitorowania leczenia chorób tarczycy. Wzrost stężenia FT4 towarzyszy nadczynności, a spadek - niedoczynności tarczycy. Wykonywane jednocześnie z oznaczeniem TSH (hormon tyreotropowy) oznaczenie FT4 stanowi podstawę diagnostyki stanu czynnościowego tarczycy u pacjentów ambulatoryjnych.

FT4 jest niezwiązaną z białkami frakcją osoczową tyroksyny (T4) –  głównego hormonu wytwarzanego i wydzielanego przez tarczycę, która w 99,95% związana jest z białkami nośnikowymi.  Najważniejszymi białkami transportującymi T4 jest globulina wiążąca tyroksynę (TBG) i albumina wiążąca tyroksynę. T4 nie wykazuje większej aktywności biologicznej i pełni funkcję prohormonu, który w tkankach obwodowych przekształcany jest w trijodotyroninę (T3). Jej wolna frakcja (FT3) wykazuje aktywność biologiczną w stosunku do komórek docelowych. Poziom  stężenia FT4 jest silniej skorelowany z stanem metabolicznym  tarczycy niż poziom całkowitej T4 (T4 i FT4 łącznie), gdyż wahania stężenia TBG  i jej zdolności do wiązania T4 mogą maskować istotne zmiany poziomu T4, wynikłe  bezpośrednio ze stanu czynnościowego tarczycy. Poziom FT4  jest  stabilniejszy  niż T4, a jego wahania mieszczą się w węższym zakresie. Algorytm postępowania diagnostycznego w chorobach tarczycy zakłada wstępne oznaczenie FT4 łącznie z TSH. Zmiana stężeń TSH wyprzedza zmianę stężeń FT4, a amplituda zmian jest kilkadziesiąt razy większa. Dalsze ambulatoryjne różnicowanie chorób tarczycy polega na oznaczeniu FT3 łącznie z TRH (hormon uwalniający TSH). Wyniki uzyskane tymi testami pozwalają na diagnozę i różnicowanie nadczynności/ niedoczynności tarczycy: pierwotnej (związanej ze zmianami w obrębie gruczołu) i wtórnej (związanej z regulacją przez przysadkę/podwzgórze) oraz subklinicznej postaci nadczynności.

Rola hormonów tarczycy
Wydzielanie i synteza hormonów tarczycy pozostaje pod kontrolą TSH. Hormony tarczycy pobudzają w tkankach procesy fosforylacji oksydacyjnej, wpływają na transport błonowy, modulują syntezę białek, wpływają na działanie innych hormonów. Biorą udział w kontroli funkcjonowania wielu narządów i układów: krążenia, nerwowego (kluczowe w okresie płodowym), pokarmowego, rozrodczego, nerek. Regulują metabolizm lipidów i węglowodanów. 

Rozcieńczanie próbki; leczenie heparyną, krążące autoprzeciwciała dla T4,  inhibitory wiązania hormonów,  przeciwciała heterofilne, przeciwciała HAMA.

Przyczyny wzrostu stężenia: choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto (rzadko), wole toksyczne wieloguzkowe, gruczolak toksyczny, przejściowe zapalenie tarczycy (poporodowe, bezobjawowe, wirusowe,choroba de Quervaina), ektopowa tkanka tarczycowa, nowotwory tarczycy, guz przysadki wydzielający TSH; ciąża; leczenie tyroksyną; preparaty jodu, heparyna (indukuje wypieranie T4 z połączeń z białkami); glikokortykoidy, propranolol, amiodaron, propylotiouracyl; kontrast.

Przyczyny spadku stężenia: choroba Hashimoto, atroficzne zapalenie tarczycy, infekcje tarczycy, wrodzone defekty syntezy hormonów, choroby przysadki z niedoborem TSH, zespoły pozatarczycowe (ostre i przewlekłe choroby niezwiązane z tarczycą), guz przysadki, amyloidoza, agenezja lub hipoplazja tarczycy, wole Riedla, autoprzeciwciała przeciw tarczycy; radioterapia tarczycy i szyi, pooperacyjna niedoczynność (w tym wcześniejsze leczenie tyreotoksykozy); niedobór jodu; leki: lit, jod; nieprawidłowe dawkowanie tyroksyny.

Badanie FT4 to test laboratoryjny, który przeprowadzany jest z próbki krwi żylnej. Polega on na pomiarze stężenia jednego w dwóch najważniejszych hormonów tarczycowych, czyli tyroksyny (oznaczanej także jako T4). Pomiarowi podlega wolna frakcja tego hormonu, która nie jest związana z białkami transportowymi. Dzięki temu możliwa jest precyzyjna ocena stężenia aktywnej postaci hormonu we krwi.

Badanie to zazwyczaj przeprowadzane jest razem z innymi testami diagnostycznymi, które przeznaczonymi do wykrycia zaburzeń czynności tarczycy. Najczęściej, poza pomiarem stężeń FT4 jednoczasowo oznaczane są także poziomy TSH (tyreotropiny) oraz FT3 (wolnej frakcji trijodotyroniny). Tyreotropina to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który odpowiada za kontrolowanie właściwej pracy tarczycy, a trijodotyronina to hormon tarczycy o działaniu ściśle związanym z tyroksyną. Istotne jest, aby wyniki badań stężeń tych substancji za każdym razem interpretować w odniesieniu do siebie, jako że mechanizmy regulacji układu endokrynologicznego opierają się na skomplikowanych zależnościach między ich poziomami we krwi.

Zarówno tyroksyna (T4) jak i trijodotyronina (T3) wywierają niezwykle istotny wpływ na praktycznie wszystkie tkanki i narządy organizmu. Te hormony tarczycowe odpowiadają za regulację intensywności procesów metabolicznych poprzez ich intensyfikację, co zapewnia prawidłowe funkcjonowanie wielu układów ludzkiego organizmu, utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała, a u dzieci – właściwe wzrastanie oraz rozwój. W przypadku określonych chorób tarczycy może dochodzić do nadczynności tego narządu lub też jego niedoczynności. W pierwszej sytuacji hormonów tarczycowych produkowanych (i uwalnianych do krwiobiegu) jest za dużo, w drugiej – za mało. Ze względu na szeroki zakres działania tych związków, objawy schorzeń tarczycy mogą obejmować wiele układów w ciele człowieka oraz znacząco obniżać komfort życia chorego.

Przeprowadzenie badania stężeń FT4 we krwi zalecane jest osobom, które doświadczają objawów mogących wskazywać na choroby tarczycy. Warto zaznaczyć, że badanie FT3, tak jak i FT4 wykonywane pojedynczo nie są wystarczające, aby celnie rozpoznać źródło choroby tarczycy u danej osoby. Niezwykle istotną rolę w rozpoznawaniu tego typu zaburzeń odgrywa pomiar  stężenia TSH, czyli tyreotropiny we krwi. Hormon ten pobudza tarczycę do produkcji T3 oraz T4 na drodze sprzężenia zwrotnego ujemnego. Oznacza to, że wysoki poziom hormonów tarczycowych we krwi będzie hamował uwalnianie TSH z przysadki, co skutkuje zmniejszonym pobudzaniem tarczycy oraz obniżeniem stężeń tyroksyny oraz trijodotyroniny we krwi. Dzięki znajomości tego mechanizmu, poprzez ocenę stężeń TSH we krwi możliwa jest pośrednia kontrola pracy tarczycy, a po zestawieniu wyników z objawami klinicznymi uzyskanie właściwego rozpoznania oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia, choć niekiedy wymaga to wykonania pogłębionej diagnostyki. Trzeba podkreślić, że interpretacja wyników badań i zakresu diagnostyki pozostaje w gestii lekarza, w pewnych przypadkach specjalisty endokrynologa.

Badanie FT4 przeprowadzane jest podczas diagnozowania nadczynności oraz niedoczynności tarczycy. Pomiar stężeń hormonów tarczycowych we krwi pozwala rozpoznać obydwa te stany chorobowe, jednak nie jest wystarczający do trafnego określenia ich przyczyn. Kompleksową  diagnostykę, która pozwoli na ustalenie przyczyn doświadczanych przez chorego objawów ustala lekarz. Do uzyskania diagnozy niezbędne może być także przeprowadzenie dodatkowych badań tarczycy, jak np. oznaczenie poziomów specyficznych autoprzeciwciał (jak anty-TPO lub anty-TG) lub też badania obrazowe tarczycy (zazwyczaj USG tego narządu).

Wizytę u lekarza endokrynologa należy rozważyć w przypadku, gdy występują typowe objawy związane z zaburzeniami pracy tarczycy. Oznaczenie FT4 we krwi może być także wykorzystane do kontrolowania skuteczności farmakoterapii różnego typu zaburzeń pracy tarczycy.

W celu interpretacji uzyskanych wyników pomiaru FT4 należy uzyskany zestawić  z wartościami referencyjnymi dla tego hormonu, które umieszczane są na wydawanej dokumentacji badania.   W różnych systemach analitycznych stosowanych przez poszczególne laboratoria zakres norm dla tyroksyny może być nieznacznie różny.

Prawidłowa interpretacja wyników badan hormonalnych wymaga zestawienia otrzymanych rezultatów z innymi badaniami diagnostycznymi, a także obrazem klinicznym prezentowanym przez pacjenta. Dodatkowo, należy uwzględniać inne obciążenia chorobowe a także stosowane leki. Właściwej interpretacji wyników dokonać może wyłącznie lekarz, niekiedy specjalista  endokrynolog, który jednocześnie będzie w stanie zaplanować optymalne leczenie lub (jeśli zajdzie taka potrzeba) zlecić dodatkowe badania, pozwalające na pogłębienie diagnostyki.

Wartości FT4 poniżej normy (zakresów referencyjnych) zazwyczaj świadczą o niedoczynności tarczycy. W Polsce niedoczynność tarczycy najczęściej wywoływana jest przez chorobę Hashimoto, choć może być także związana z innymi schorzeniami – z tego powodu wykrycie zbyt niskich stężeń FT4 (oraz FT3) we krwi każdorazowo wymaga pogłębionej diagnostyki w celu precyzyjnego ustalenia przyczyn tych nieprawidłowości. Nie należy zapominać, że niskie FT4 może świadczyć o innych chorobach, takich jak np. określone guzy przysadek, nowotwory tarczycy lub też być skutkiem działań niepożądanych określonych grup leków.

Objawy niskich stężeń FT4 we krwi najczęściej są tożsame z dolegliwościami występującymi w niedoczynności tarczycy. Wynikają one ze zbytniego spowolnienia metabolizmu w organizmie, na skutek niewystarczającej stymulacji poszczególnych komórek przez hormony tarczycowe. Do typowych objawów związanych z tą jednostką chorobową zalicza się m.in. takie  symptomy jak:

• Wzrost masy ciała,
• Przewlekłe zaparcia,
• Rozwój obrzęków,
• Nadmierna senność w ciągu dnia,
• Nadmierna suchość skóry,
• Przewlekłe uczucie zimna,
• Ogólne osłabienie,
• Depresyjne zaburzenia emocjonalne,
• Zaburzenia pamięci oraz koncentracji,
• Spowolnienie tętna,
• Niskie ciśnienie krwi,
• U kobiet – zaburzenia cyklu miesiączkowego.

Zbyt wysokie poziomy FT4 we krwi świadczą o występowaniu nadczynności tarczycy. Schorzeniem, najczęściej odpowiadającym za to zjawisko jest choroba Gravesa-Basedowa, która, podobnie jak choroba Hashimoto, wywoływana jest przez czynniki autoimmunologiczne. Wysokie stężenia FT4 mogą być także spowodowane przez wole toksyczne guzkowe lub też występować na skutek nieprawidłowego leczenia niedoczynności tarczycy.

Objawy wysokich stężeń FT4 stanowią poniekąd przeciwieństwo dolegliwości związanych z deficytem tego hormonu we krwi. W przypadku zbyt wysokich poziomów hormonów tarczycowych dochodzi do nadmiernego pobudzenia metabolizmu, co najczęściej skutkuje wystąpieniem objawów takich jak:

• Nadmierna potliwość,
• Spadek masy ciała,
• Przewlekłe biegunki,
• Drżenie mięśni,
• Problemy ze snem,
• Zwiększona drażliwość,
• Zaburzenia emocjonalne o charakterze lękowym,
• Problemy z koncentracją,
• nadmierne wypadanie włosów,
• Uczucie gorąca,
• Wysokie tętno,
• Uczucie kołatania serca,
• Zaburzenia miesiączkowania u kobiet.