Choroby nowotworowe to bardzo szeroka i zróżnicowana grupa schorzeń, która może dotyczyć praktycznie każdego narządu w ciele człowieka. Choroby te często rozwijają się przez wiele lat w sposób niezauważalny, jednak nawet przed pojawieniem się pierwszych objawów możliwe jest wykrycie zaburzeń w badaniach laboratoryjnych, które mogą wskazywać na wczesne etapy rozwoju nowotworu.

Nowotwór powstaje w wyniku nieprawidłowego, patologicznego namnażania się wadliwych komórek danej tkanki. W prawidłowych warunkach w sytuacji, gdy w jądrze komórkowym dojdzie do uszkodzeń materiału genetycznego komórka wchodzi na szlak apoptozy, który prowadzi do jej obumarcia. W wyniku działania różnych czynników w przebiegu schorzeń onkologicznych ten podstawowy proces autoregulacji jest zaburzony, a komórka z wadliwym DNA rozpoczyna mnożyć się w sposób niekontrolowany. Komórki nowotworowe w początkowym stadium wywołują pojawienie się guza pierwotnego. Z czasem określone rodzaje nowotworów mogą dawać przerzuty do innych organów – mowa wówczas o nowotworze złośliwym. Zmiana ograniczona lokalnie, bez tendencji do wytwarzania przerzutów określana jest mianem łagodnej.

Testy laboratoryjne w kierunku chorób nowotworowych obejmują badania z krwi pacjenta, które polegają na pomiarze stężeń tzw. markerów nowotworowych. Są to charakterystyczne substancje, których podwyższone wartości we krwi korelują z rozwojem konkretnej choroby onkologicznej. Mogą być też badania moczu w przypadku guzów endokrynnych nadnerczy oraz badanie kału w kierunku krwi utajonej. Każdy typ nowotworu (zależny od jego lokalizacji, charakteru oraz tkanek, z których się wywodzi) posiada swoją charakterystyczną grupę markerów onkologicznych. Badania laboratoryjne w kierunku chorób onkologicznych mogą zostać zlecone przez lekarza w sytuacji, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie zwiększonego ryzyka zachorowania na dany rodzaj nowotworu. Czynnikami obciążającymi są m.in.:

• Historia występowania nowotworów w rodzinie (szczególnie w młodym wieku)
• Zakażenie (lub ryzyko zakażenia) określonymi wirusami onkogennymi
• Ekspozycja zawodowa na substancje onkogenne
• Narażenie na promieniowanie
• Palenie tytoniu

Dokładny mechanizm rozwoju chorób nowotworowych nadal jest przedmiotem intensywnych badań. Niektóre choroby onkologiczne mogą pojawiać się samoczynnie, przez co niezwykle ważne jest, aby regularnie przeprowadzać podstawowe badania profilaktyczne, które mogą uwidocznić zmiany sugerujące rozwój choroby onkologicznej.

Najczęściej wykorzystywane w praktyce klinicznej markery nowotworowe to m.in.:

• CEA – wzrost stężeń tego białka we krwi obserwuje się najczęściej w przebiegu raka jelita grubego, choć może pojawić się on także w przebiegu m.in. raka trzustki, żołądka lub płuc
• HCG – białko to obserwuje się we krwi kobiet w ciąży. To właśnie podwyższone HCG wykrywane są przez testy ciążowe, jednak przy wykluczeniu ciąży wzrost wartości HCG we krwi może sugerować rozwój określonych nowotworów jajnika lub jąder (u mężczyzn)
• AFP – ten marker nowotworowy używany jest głównie podczas diagnozowania raka wątroby
• CA-125 – najczęściej oznaczenie poziomów CA-125 używane jest podczas rozpoznawania oraz oceny skuteczności wdrożonego leczenia nowotworów jajnika
• PSA – swoisty antygen sterczowy jest podstawowym wskaźnikiem używanym do diagnozowania raka prostaty, na rozwój którego narażeni są najbardziej mężczyźni po 65 roku życia

Przed wykonaniem badań w kierunku chorób nowotworowych zawsze należy skonsultować się z lekarzem. Niezbędna jest także lekarska interpretacja otrzymanych wyników, gdyż podwyższone poziomy markerów nowotworowych nie w każdym przypadku świadczą o rozwoju choroby onkologicznej.