Witamina B1

Pomiar stężenia witaminy B1 w krwi pełnej, wykonywany w celu potwierdzenia niedoboru witaminy B1 (tiaminy). Witamina B1 jest jedną z 8 witamin z grupy B, rozpuszczalną w wodzie. Odgrywa istotną rolę w procesach oddychania tkankowego; uczestniczy w przemianach węglowodanowych (poziom tiaminy u cukrzyków jest 4-krotnie niższy od prawidłowego) i w metabolizmie aminokwasów; jest istotna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego; przyspiesza gojenie ran. Niedobór B1 może dawać objawy wczesne lub zaawansowane. Wczesne pochodzą z układu nerwowego, sercowego i pokarmowego. Objawami niedoboru B1 z układu nerwowego są: osłabienie, zmęczenie, oczopląs, zaburzenia pamięci i koncentracji, depresja; objawami z układu sercowo-naczyniowego: zaburzenia akcji serca, powiększenie serca, obrzęki kończyn górnych i dolnych; objawami z układu pokarmowego: utrata łaknienia, nudnościami, biegunka, bóle brzucha, zmniejszenie masy ciała. Nadmiar witaminy B1 powoduje zaburzenia akcji serca, osłabienie, potliwość, drżenie mięśni. Silna awitaminoza B1 prowadzi do choroby beri-beri, objawiającej się zaburzeniami pracy neuronów i włókien mięśniowych, powodującymi ból kończyn, osłabienie i drżenie mięśni oraz  niewydolność układu krążenia. Problemem może być również niedobór tiaminy wywołany spożywaniem alkoholu, natomiast normalne odżywianie do niedoboru nie doprowadza. Hiperwitaminoza możliwa jest tylko w przypadku przyjmowania B1 w formie zastrzyków. Tiamina występuje w diecie naturalnej; jest dodawana do produktów spożywczych i dostępna w suplementach diety. Bogatym źródłem tiaminy są: brązowy ryż, produkty pełnoziarniste, wieprzowina, drób, soja, orzechy, groch, suszona fasola oraz wzbogacone produkty zbożowe, takie jak chleb, płatki zbożowe i mieszanki mleczne dla niemowląt. W przypadku długotrwałego niedoboru B1 może dojść do rozwoju zaburzenia neuropsychiatrycznego – zespołu Wernickego-Korsakowa, obserwowanego często u alkoholików. Encefalopatia Wernickego jest nagłym etapem choroby, przebiegającym ze  splątaniem, zaburzeniami ruchów gałek ocznych i problemami z koordynacją. Zespół Korsakowa, rozwija się stopniowo, następowo do encefalopatii. Polega na trwałym  uszkodzeniu pamięci charakteryzującym się amnezją i konfabulacjami. Tiamina została zatwierdzona przez FDA w leczeniu encefalopatii Wernickego, dziecięcej choroby beri-beri i chorób sercowo-naczyniowych wynikających z niedoboru tiaminy. Ze względu na krótki czas magazynowania tiaminy w organizmie i jej szybkie wydalenie, utrzymanie odpowiedniego poziomu w surowicy krwi wymaga stałej i regularnej podaży.  

Witamina B1, czyli tiamina po raz pierwszy została odkryta na początku XIX wieku przez Polskiego biochemika – Kazimierza Funka. Od tego czasu właściwości chemiczne tego związku oraz jego wpływ na ludzki organizm zostały dogłębnie zbadane. Znane są także niekorzystne zdrowotnie skutki nadmiaru lub niedoboru witaminy B1 w organizmie.

W warunkach fizjologicznych witamina B1 odpowiada między innymi za prawidłowy przebieg procesów związanych z oddychaniem komórkowym, czyli wewnątrzkomórkowym przemianom chemicznym cząsteczek glukozy z użyciem tlenu, co zapewnia tkankom energię niezbędną do prawidłowego funkcjonowania. Tiamina uczestniczy także w pracy układu endokrynnego (hormonalnego) poprzez pobudzane wydzielania określonych hormonów odpowiedzialnych za stymulację gonad. Dodatkowo, witamina B1 bierze udział w funkcjonowaniu wielu enzymów oraz innych związków biochemicznych. Z tego powodu niedobory witaminy B1 mogą prowadzić do rozwoju licznych, poważnych objawów, które w przypadku nasilonej hipowitaminozy B1 mogą skutkować rozwojem ciężkich powikłań, takich jak choroba Beri-Beri lub ostre zespoły neurologiczne, związane z występowaniem nieprawidłowości w pracy ośrodkowego układu nerwowego.

Wykonanie badania stężeń witaminy B1 we krwi zalecane jest w przypadku, gdy u danej osoby występuje podejrzenie rozwoju niedoborów tiaminy. W przeszłości zjawisko to występowało znacząco częściej niż obecnie, ze względu na rozpowszechnione niedobory żywieniowe. Obecnie w Europie hipowitaminoza B1 w wyniku nieprawidłowości dietetycznych występuje niezwykle rzadko. Znaczącym czynnikiem ryzyka jest za to nadmierne spożywanie alkoholu. W przypadku osób nadużywających tej substancji może dochodzić do rozwoju wtórnych niedoborów tiaminy, co może skutkować występowaniem różnego rodzaju objawów, szczególnie neurologicznych. Niedobory tiaminy wynikają wówczas z m.in. uszkodzeń wątroby, nieprawidłowego wchłaniania tej substancji z przewodu pokarmowego oraz zaburzeń procesów biochemicznych związanych z przetwarzaniem tiaminy na poziomie komórkowym.

Prawidłowe wartości poziomów witaminy B1 we krwi (wartości referencyjne)podane  na dokumencie wydawanym pacjentowi po badaniu mogą różnić się pomiędzy poszczególnymi laboratoriami. Wynika  to z różnic metodologicznych dotyczących oznaczenie i przyjętego zakresu referencyjnego.  Uzyskany wynik powinien być odnoszony wyłącznie do wartości referencyjnych podanych w raporcie badania. W przypadku, gdy wynik nie mieści się w zakresie wartości referencyjnych należy zgłosić się do lekarza. Na podstawie otrzymanych wyników, objawów prezentowanych przez pacjenta oraz jego dodatkowych uwarunkowań zdrowotnych lekarz będzie w stanie zaplanować dalsze postepowanie diagnostyczno-lecznicze, które będzie miało na celu wyrównanie występujących niedoborów lub też nadmiaru witaminy B1.

Niedobór witaminy B1, nazywany także hipowitaminozą, w przeszłości występował względnie często. W przypadku długotrwałego niedoboru tiaminy dochodziło do rozwoju ciężkiego zespołu chorobowego, który nazywany jest chorobą Beri-Beri. Schorzenie to dotyczyło przede wszystkim społeczności, w których podstawowym składnikiem diety był ryż. Obecnie do rozwoju hipowitaminozy dochodzi o wiele rzadziej, najczęściej u osób przewlekle nadużywających alkoholu. W przebiegu przewlekłych, znaczących niedoborów witaminy B1 może dochodzić do objawów chorobowych, takich jak:

• Utrata masy ciała,
• Zaburzenia emocjonalne,
• Zaburzenia koncentracji,
• Zaburzenia percepcji,
• Ogólne osłabienie,
• Zwiększona męczliwość,
• Zaburzenia pracy serca, tachykardia (zwiększone tętno),
• Nudności,
• Wymioty,
• Biegunki,
• Bóle zlokalizowane w jamie brzusznej,
• Obrzęki kończyn,
• Problemy z poruszaniem się,
• Zaburzenia koordynacji mięśniowej,
• Zaburzenia czucia obwodowego.

Obecnie uważa się, że niezwykle mało prawdopodobne jest przedawkowanie witaminy B1, nawet poprzez stosowanie specjalistycznych preparatów w ilościach znacząco przekraczających zalecane dzienne spożycie. Nadmiar spożytej tiaminy nie jest poddawany metabolizmowi, lecz wydalany przez nerki wraz z moczem. W wyniku nadmiernego przyjmowania tego typu preparatów może jednak dochodzić do rozwoju dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takich jak bóle brzucha lub biegunki.

Witamina B, podobnie jak inne witaminy z tej grupy, jest substancją rozpuszczalną w wodzie. Ludzki organizm nie posiada zdolności syntezy tiaminy – z tego powodu musi ona być dostarczana z zewnątrz, wraz ze spożywanymi pokarmami lub specjalistycznymi suplementami diety. Przykładowe źródła witaminy B1 to m.in.:

• Zboża,
• Drożdże,
• Rośliny strączkowe,
• Orzechy,
• Kalafior,
• Pomarańcza,
• Szparagi,
• Jarmuż,
• Ziemniaki,
• Wołowina,
• Wieprzowina

Badanie stężeń witaminy B1 wykonywane jest w próbce krwi żylnej. Badanie nie wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania. Na pobranie krwi nie trzeba przychodzić na czczo, ani o określonej porze dnia. Przed pobraniem krwi zaleca się picie większej ilości płynów, w celu lepszego wypełnienia łożyska naczyniowego.