Badania moczu są istotnym elementem diagnostyki licznych schorzeń, zarówno dotyczących całego organizmu, jak i chorób ograniczonych do nerek oraz pozostałych narządów układu moczowego. Najczęściej wykonywane jest badanie ogólne moczu, podczas którego oceniane są podstawowe parametry fizyko-chemiczne moczu (takie jak kolor, pH, ciężar właściwy), skład osadu moczu (np. wałeczki nerkowe, erytrocyty, leukocyty) oraz stężenia określonych substancji (m.in. glukozy, białek, ketonów). Nieprawidłowości w wynikach mogą wskazywać na konkretne zaburzenia, które wymagają przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki.

Badanie ogólne moczu powinno być przeprowadzane regularnie w celach profilaktycznych. Wiele chorób nerek często rozwija się przez długi czas w sposób bezobjawowy – pierwszymi zmianami, które mogą wskazywać na toczący się proces chorobowy są nieprawidłowe wyniki badania ogólnego moczu oraz wysoki poziom kreatyniny we krwi. Choroby nerek często postępują w sposób nieodwracalny, a jedynym sposobem na uniknięcie skrajnej niewydolności tych narządów jest wczesne wykrycie choroby i wdrożenie leczenia spowalniającego postęp choroby.

Badanie ogólne moczu może być pomocne  w diagnozowaniu zapaleń dróg moczowych i nerek, które są dość częstą dolegliwością wśród kobiet. Dzięki wykonaniu dodatkowo badania mikrobiologicznego moczu, możliwe jest postawienie rozpoznania oraz zidentyfikowanie bakterii odpowiedzialnych za infekcję, co umożliwia wdrożenie optymalnego, najbardziej skutecznego w danym przypadku leczenia.

Objawy, które mogą sugerować choroby układu moczowego i nerek obejmują m.in.:

• Ból i pieczenie podczas oddawania moczu
• Uczucie parcia na pęcherz
• Uczucie niepełnego oddawania moczu
• Zaburzenia koloru moczu
• Pienienie się moczu
• Zmiana zapachu moczu
• Poliuria (zwiększenie ilości oddawanego moczu)
• Oliguria (zmniejszenie ilości oddawanego moczu)
• Występowanie obrzęków (w szczególności kończyn dolnych)
• Ból okolicy lędźwiowej
• Gorączka

Rozwój tego typu objawów zawsze powinien wywołać zaniepokojenie i jak najszybciej skierować pacjenta do lekarza w celu wyjaśnienia ich przyczyn. Dokładny zakres testów diagnostycznych oraz poszczególne parametry moczu, które należy zbadać powinny zostać ustalone podczas konsultacji lekarskiej, z uwzględnieniem obrazu klinicznego prezentowanego przez pacjenta oraz historii rozwoju tychże objawów.

Dodatkowo z moczu pacjenta można przeprowadzić badania, które wykorzystywane są w rozpoznawaniu chorób innych narządów, niż tylko tych wchodzących w skład układu moczowego – jak np. choroby wątroby (poprzez pomiar bilirubiny w moczu) lub trzustki (pomiar stężeń amylazy). Badania moczu wykorzystywane są także do wykrywania obecności określonych substancji odurzających i narkotyków w organizmie pacjenta.

Dla uzyskania prawidłowych wyników badania moczu istotne jest właściwe pobranie materiału do badania. Nieprawidłowy sposób uzyskania próbki moczu może zafałszować wyniki testów laboratoryjnych, co będzie skutkowało koniecznością powtórzenia badania oraz wydłuży czas do uzyskania wiarygodnych wyników.