Antykoncepcja hormonalna - rodzaje, skuteczność, wpływ na badania hormonalne

Antykoncepcja hormonalna jest jedną z najpopularniejszych metod antykoncepcji stosowanych przez kobiety na całym świecie. Polega ona na zażywaniu hormonów w celu zapobiegania niechcianej ciąży. Istnieje wiele różnych rodzajów antykoncepcji hormonalnej, takich jak pigułki antykoncepcyjne, plastry antykoncepcyjne, wkładki domaciczne, pierścienie antykoncepcyjne i zastrzyki hormonalne. Każdy z tych rodzajów ma swoje unikalne cechy, skuteczność i wpływ na badania hormonalne. W tym artykule omówione zostaną różne rodzaje antykoncepcji hormonalnej, ich skuteczność w zapobieganiu ciąży oraz jak wpływają na wyniki badań hormonalnych. Zrozumienie tych informacji jest istotne dla kobiet, które rozważają antykoncepcję hormonalną oraz dla lekarzy prowadzących diagnozę i monitorowanie parametrów hormonalnych u swoich pacjentek.

Antykoncepcja hormonalna – charakterystyka

W dzisiejszych czasach istnieje szeroki wybór metod antykoncepcji, które pozwalają skutecznie zapobiegać niechcianej ciąży. Antykoncepcja hormonalna jest jednym z popularnych podejść, w którym wykorzystuje się hormony w celu regulacji płodności. Antykoncepcja hormonalna jest skuteczną i popularną opcją, umożliwiającą kobietom kontrolę nad swoją płodnością.

Antykoncepcja hormonalna – co to? Antykoncepcja hormonalna u kobiet to metoda regulacji płodności, która opiera się na stosowaniu syntetycznych hormonów, podobnych do tych wytwarzanych naturalnie w organizmie kobiety. Preparaty antykoncepcyjne zawierają pochodne gestagenów oraz etynyloestradiolu, które mają kluczowe zadanie: hamowanie procesu owulacji i zapobieganie zapłodnieniu. Działanie tych hormonów polega na regulowaniu cyklu menstruacyjnego i zmniejszaniu ryzyka niechcianej ciąży. Etynyloestardiol ma za zadanie blokować dojrzewanie pęcherzyków Graffa, a co za tym idzie, komórek jajowych. Natomiast gestageny działają na etap owulacji, czyli zapobiegają uwolnieniu komórki jajowej oraz wpływają na konsystencję śluzu szyjki macicy, utrudniając przejście plemników.

Antykoncepcja hormonalna – rodzaje

Istnieje wiele różnych metod antykoncepcji hormonalnej, które różnią się sposobem podania. Mogą to być:

• doustne tabletki antykoncepcyjne,
• przezskórne plastry,
• dopochwowe krążki,
• domięśniowe zastrzyki,
• podskórne implanty
• wewnątrzmaciczne wkładki.

Każda z tych metod ma swoje unikalne cechy, zalety i potencjalne skutki uboczne, dlatego ważne jest, aby każda osoba dobrze zrozumiała swoje preferencje i potrzeby, aby wybrać odpowiednie hormonalne środki antykoncepcyjne.

Tabletki antykoncepcyjne mogą zawierać jeden lub dwa składniki, w zależności od rodzaju preparatu. W przypadku preparatów dwuskładnikowych, zwanych złożonymi, składają się one z etynyloestardiolu oraz gestagenów. Minipigułki, które są preparatami jednoskładnikowymi, zawierają tylko jeden hormon – progestagen. Działanie tego hormonu polega na modyfikacji konsystencji śluzu szyjki macicy, co utrudnia przenikanie plemników do dróg rodnych kobiety. Dodatkowo, progestagen może również hamować proces owulacji, czyli uwalnianie komórki jajowej.

Plastry antykoncepcyjne, podobnie jak tabletki dwuskładnikowe, zawierają syntetyczne pochodne hormonów – estrogenów i progesteronu. Najczęściej stosowanymi składnikami są etynyloestradiol i norelgestromin. Działanie plastra antykoncepcyjnego jest zatem podobne do dwuskładnikowej pigułki. Hormony te regulują cykl menstruacyjny, hamują owulację i zmieniają śluz szyjki macicy, utrudniając przenikanie plemników. Plastry antykoncepcyjne są wygodną alternatywą dla osób preferujących inną formę podawania hormonów antykoncepcyjnych.

Krążki dopochwowe są elastycznymi pierścieniami wykonanymi z tworzywa, które zawierają odpowiednie dawki hormonów. Skład hormonów w krążkach nie różni się od tych zawartych w tabletkach dwuskładnikowych. Pierścień jest umieszczany w pochwie, gdzie uwalnia hormony, które przechodzą przez cienki nabłonek pochwy do krwiobiegu. Działanie hormonów w krążkach dopochwowych polega na zapobieganiu ciąży poprzez hamowanie owulacji i zmianę konsystencji śluzu szyjki macicy. Krążki dopochwowe są skuteczną i wygodną metodą antykoncepcji, z możliwością stosowania przez określony okres.

Zastrzyki antykoncepcyjne są kolejną metodą hormonalnej kontroli płodności. Podaje się je domięśniowo i zawierają hormony, takie jak pochodne gestagenów lub estrogeny. Istnieją zastrzyki, które działają przez okres do 3 miesięcy, a także takie, które uwalniają hormon nawet przez 3 lata.

Implanty antykoncepcyjne to innowacyjna metoda zapobiegania ciąży. Polega na umieszczeniu małego pręcika pod skórą, który może skutecznie zapobiegać ciąży nawet przez 5 lat. Pręcik uwalnia stale progestagen, działając podobnie jak minipigułka. Ten hormon reguluje cykl menstruacyjny, hamuje owulację i modyfikuje śluz szyjki macicy, uniemożliwiając przenikanie plemników. Implanty antykoncepcyjne zapewniają długotrwałą ochronę przed niechcianą ciążą, a ich umieszczenie jest prostym i skutecznym rozwiązaniem dla wielu kobiet.

Wkładki domaciczne to elastyczne urządzenia w różnych kształtach, często przypominające literę „T”. Mogą zawierać wkłady z miedzi, cynku lub srebra. Wkładki stopniowo uwalniają progesteron, który zagęszcza śluz w drogach rodnych kobiety, uniemożliwiając zapłodnienie. Wkładki hormonalne mogą działać przez około rok, podczas gdy wkładki z metalami mogą być skuteczne nawet przez 5 lat. Wkładki domaciczne są bezpieczne, skuteczne i długotrwałe, stanowiąc popularną opcję antykoncepcji dla wielu kobiet.

Antykoncepcja hormonalna – skuteczność

Antykoncepcja hormonalna cechuje się bardzo wysoką skutecznością w zapobieganiu ciąży. W ulotkach informacyjnych każdego produktu leczniczego znajdują się dokładne informacje dotyczące skuteczności zastosowanego preparatu w zapobieganiu ciąży. Informacji o skuteczności powinien udzielić także lekarz ginekolog przepisujący preparat.

Sprawdź:

e-Pakiet badań hormonalnych dla kobiet

e-Pakiet badań hormonalnych dla mężczyzn

Antykoncepcja hormonalna – inne zastosowanie

Warto pamiętać, że terapia hormonalna ma szerokie zastosowanie nie tylko w antykoncepcji, ale także w leczeniu różnych schorzeń. Obejmuje ona:

1. Leczenie hipoplazji macicy i jej skutków, takich jak zaburzenia miesiączkowania.
2. Łagodzenie objawów klimakterium i okresu pomenopauzalnego.
3. Wspomaganie niewydolności jajników lub ich usunięcia.
4. Przywracanie miesiączki w przypadku jej braku.
5. Leczenie bolesnych miesiączek.
6. Redukcja objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS).
7. Leczenie trądziku.
8. Leczenie endometriozy.
9. Kontrola objawów związanych z zespołem policystycznych jajników.
10. Hamowanie lub zmniejszanie produkcji mleka (laktacji).

Terapia hormonalna może być skutecznym narzędziem w leczeniu tych różnorodnych dolegliwości, jednak zawsze powinna być przepisywana i monitorowana przez lekarza, który dostosuje dawkowanie i rodzaj hormonów do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Antykoncepcja hormonalna – skutki uboczne

Przed rozpoczęciem terapii hormonalnej antykoncepcyjnymi hormonami płciowymi ważne jest zrozumienie potencjalnych skutków ubocznych, które mogą wystąpić. Należy pamiętać, że reakcja organizmu na hormony jest indywidualna, dlatego ważne jest skonsultowanie się z lekarzem ginekologiem, aby omówić te aspekty.

Oto niektóre możliwe działania niepożądane:

1. Zaburzenia samopoczucia, takie jak obniżone libido, nerwowość, płaczliwość, nudności i wymioty, bóle głowy, zmiany nastroju.
2. Ryzyko zakrzepicy, które może prowadzić do powikłań, takich jak zatorowość płucna.
3. Zwiększone ryzyko nadciśnienia, powikłań sercowo-naczyniowych i choroby niedokrwiennej serca.
4. Możliwość wystąpienia trądziku oraz przyrostu masy ciała.
5. Zaburzenia cyklu menstruacyjnego, takie jak nadmiarowe lub skąpe krwawienia.
6. Zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów piersi.
7. Potencjalny wpływ na błonę śluzową macicy (endometrium).

Warto pamiętać, że nie wszystkie te skutki uboczne wystąpią u każdej osoby stosującej antykoncepcję hormonalną. Lekarz ginekolog jest najlepszym źródłem informacji i może dostosować terapię hormonalną do indywidualnych potrzeb pacjentki. Ważne jest również regularne monitorowanie i informowanie lekarza o ewentualnych nieprawidłowościach lub obawach podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Antykoncepcja hormonalna – przeciwskazania

Podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Istnieją również pewne przeciwwskazania, które należy wziąć pod uwagę przed rozpoczęciem terapii. Bezpieczna antykoncepcja hormonalna jest wówczas, gdy stosuje ją osoba w najmniejszym stopniu obciążona przeciwskazaniami. Niektóre z głównych przeciwwskazań to:

1. Zakrzepica oraz choroby zapalne i zwyrodnieniowe naczyń krwionośnych – stosowanie antykoncepcji hormonalnej może zwiększać ryzyko powstania zakrzepów krwi.
2. Zaburzenia czynności wątroby, żółtaczka, podwyższony poziom bilirubiny – osoby z istniejącymi problemami wątrobowymi mogą być narażone na dodatkowe obciążenie dla tego narządu, co może pogorszyć ich stan zdrowia.
3. Nadciśnienie i zaburzenia sercowo-naczyniowe – osoby z wysokim ciśnieniem krwi oraz osoby z istniejącymi chorobami serca powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej, ponieważ może ona zwiększać ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, zwłaszcza u palących kobiet.
4. Przebyty udar mózgu.
5. Karmienie piersią – niektóre formy antykoncepcji hormonalnej mogą wpływać na produkcję mleka i jakość pokarmu.
6. Ciąża.
7. Nieprawidłowe i niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych.
8. Nowotwory zależne od estrogenów – osoby z historią nowotworową takich jak rak piersi, powinny skonsultować się z lekarzem, ponieważ niektóre formy antykoncepcji hormonalnej mogą zwiększać ryzyko nawrotu lub postępu choroby.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub obaw dotyczących stosowania antykoncepcji hormonalnej, zawsze najlepiej skonsultować się z lekarzem. Lekarz będzie w stanie ocenić indywidualne ryzyko i korzyści oraz dostosować odpowiednią metodę antykoncepcji do potrzeb i stanu zdrowia pacjenta.

Antykoncepcja hormonalna – badania laboratoryjne

Przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej istnieje kilka badań, które warto wykonać w celu oceny stanu zdrowia i dostosowania odpowiedniej metody antykoncepcji. Oto podstawowe badania, które powinny być wykonane:

1. Morfologia krwi i rozmaz krwi – te badania pozwalają ocenić ogólny stan krwi, w tym liczbę krwinek czerwonych, białych i płytek krwi.
2. Parametry krzepliwości krwi (PT, INR, APTT) – te badania oceniają zdolność krwi do krzepnięcia i są szczególnie ważne dla osób z ryzykiem zakrzepicy.
3. Poziom glukozy – pomiar poziomu glukozy we krwi może wykryć ewentualne problemy z tolerancją glukozy, które mogą mieć wpływ na odpowiednie stosowanie antykoncepcji hormonalnej.
4. Lipidogram – badanie poziomu lipidów (cholesterol, trójglicerydy, HDL, LDL) pomaga ocenić ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego.
5. Próby wątrobowe – badanie enzymów wątrobowych (AST, ALT, bilirubina) służy ocenie funkcji wątroby i wykluczeniu ewentualnych schorzeń wątroby.
6. Poziomy hormonów (FSH, LH, TSH, estradiol, prolaktyna, progesteron, testosteron) – te badania hormonalne pomagają ocenić stan hormonalny organizmu i dostosować odpowiednią terapię hormonalną.

Dodatkowo, ważne jest wykonanie testu ciążowego, aby upewnić się, że nie jest się w ciąży przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej.

Badania hormonalne a antykoncepcja

O wykonaniu badań hormonalnych przy antykoncepcji powinien zdecydować lekarz. Mają one sens wówczas, gdy zalecone są przez ginekologa lub/i endokrynologa nadzorującego hormonoterapię i wykonywane są w ściśle określonym celu, np. w monitorowaniu leczenia.

W przypadku stosowania antykoncepcji hormonalnej istotne jest również uwzględnienie pomiary masy ciała i wskaźnika BMI (Body Mass Index). W przypadku gdy BMI jest większy niż 30, antykoncepcja hormonalna może być niebezpieczna dla tych kobiet. Rzeczywiście, istnieje zależność między otyłością a skutecznością antykoncepcji hormonalnej. U kobiet otyłych, czyli z wyższym wskaźnikiem BMI, istnieje większe ryzyko zajścia w ciążę przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej w porównaniu do kobiet o prawidłowej masie ciała. Szacuje się, że to ryzyko może być nawet o około 60% większe.

Przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej, ważne jest przeprowadzenie pomiaru ciśnienia tętniczego. Ponadto, wszystkie kobiety stosujące już tę metodę antykoncepcji powinny regularnie monitorować swoje ciśnienie tętnicze, zaleca się pomiar raz w tygodniu. Istnieje zwiększone ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego u kobiet korzystających z hormonalnej antykoncepcji. Fakt ten jest szczególnie istotny, ponieważ kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną mają około 2-3 razy większe ryzyko rozwoju nadciśnienia w porównaniu do kobiet, które nie stosują antykoncepcji hormonalnej. Ponadto zalecane są badania ginekologiczne, takie jak cytologia, badanie piersi i badanie USG narządów rodnych. Pozwalają one wykluczyć obecność chorób ginekologicznych, w tym nowotworów, które mogłyby wymagać dodatkowej opieki medycznej.

Ponadto ważne jest wykonanie badań genetycznych w celu oceny ryzyka wystąpienia raka piersi, raka jajnika i zakrzepicy. Antykoncepcja hormonalna może istotnie zwiększać ryzyko tych chorób, zwłaszcza w przypadku obecności predyspozycji genetycznych.

Należy pamiętać, że konieczność wykonania poszczególnych badań może różnić się w zależności od indywidualnej sytuacji i wskazań lekarza. Ważne jest skonsultowanie się z ginekologiem, który dobierze odpowiednie badania i oceni, czy antykoncepcja hormonalna jest odpowiednia dla konkretnej osoby.

Autor: Mgr Agnieszka Nowak

Bibliografia:

1. Hormonal contraception: past, present, and future. Landgren, B. M., & Diczfalusy, E. (2018). In World Health Organization, Reproductive Health and Research (pp. 77-85). Geneva, Switzerland: World Health Organization.
2. A history of hormonal contraception. Speroff, L., & Darney, P. D. (2018). In A Clinical Guide for Contraception (pp. 7-19). Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins.
3. Wybrane aspekty działań niepożądanych złożonej doustnej antykoncepcji hormonalnej. Wolski H. Ginekol Pol. 2014; 85(12): 944–949.
4. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Rekomendacje PTG dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej. Ginekol Pol. 2014; 85: 234–239.
5. Contraceptive methods: needs, options and utilization. Jain R, Muralidhar S. J Obstet Gynaecol India. 2011;61(6):626-634. doi:10.1007/s13224-011-0107-7.
6. Noncontraceptive benefits of oral contraception. Sobstyl M, Robak-Chołubek D, Jakiel G. Przegląd Menopauzalny. 2007; 3: 180–184.