Bakteria E. coli w moczu - przyczyny, objawy, leczenie

Bakteria E. coli (Escherichia coli), to najczęstsza przyczyna zakażeń układu moczowego zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. W niektórych przypadkach obecność bakterii E. coli w drogach moczowych nie wymaga leczenia, a w innych konieczna jest hospitalizacja. Od czego zależy postępowanie? Kiedy bakteria E. coli w moczu jest groźna i jak postępować w przypadku zakażenia?

Bakteria E. coli – co to jest?

Bakteria E. coli, czyli pałeczka okrężnicy, zwana też bakterią kałową, występuje powszechnie w układzie pokarmowym człowieka. Tworzy naturalną florę jelitową i bierze udział w trawieniu pokarmów oraz wytwarzaniu niektórych witamin. W konsekwencji przeniesienia jej w okolice cewki moczowej oraz pasażu drobnoustroju do pęcherza – w układzie moczowym, który fizjologicznie jest układem jałowym, dochodzi do rozwoju zakażenia i stanu zapalnego.

Bakteria E. coli w moczu – czy jest groźna?

Bakteria E. coli zazwyczaj dostaje się z okolic odbytu do układu moczowego przez cewkę moczową i kolonizuje dalsze jego odcinki: pęcherz, moczowody, a nawet nerki. Na kolonizację układu moczowego pozwalają specyficzne mechanizmy bakterii ułatwiające przyleganie do komórek gospodarza (fimbrie) oraz produkcja toksyn bakteryjnych, które niszczą komórki układu moczowego gospodarza. Z powyższych powodów infekcja układu moczowego wywołana bakterią E. coli, poza dysfunkcją pecherza, może wywołać również groźne powikłania w postaci uszkodzenia nerek (ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek). Zmiany w miąższu nerek mogą z kolei prowadzić do rozwoju w przyszłości przewlekłej choroby nerek i nadciśnienia tętniczego.

Bakteria E. coli w moczu – przyczyny

Najczęstszą przyczyną zakażenia układu moczowego bakterią E. coli jest niewłaściwa higiena okolic krocza u dorosłych np. przeniesienie bakterii z okolic odbytu do cewki moczowej w trakcie czynności higienicznych wykonywanych po wypróżnieniu; u dzieci do pasażu bakterii dochodzi zazwyczaj podczas zmiany pieluszki. Szczególnie łatwo do zakażenia dochodzi u kobiet i dziewczynek, ponieważ ich cewka moczowa jest krótsza i szersza niż u mężczyzn. Jej ujście znajduje się też bliżej odbytu.

Zakażeniom sprzyjają dodatkowo:

• wady anatomiczne i zaburzenia funkcjonalne układu moczowego, zbyt mała częstość oddawania moczu, zaleganie moczu w pęcherzu,
• ciąża
• cukrzyca, kamica nerkowa,
• zaburzenia hormonalne okresu menopauzy, zmiany naturalnej flory bakteryjnej
• osłabienie odporności organizmu,
• aktywność seksualna,
• długotrwałe cewnikowanie.

Bakteria E. coli w moczu – czy jest zaraźliwa?

Ze względu na powszechność bakterii E. coli w przewodzie pokarmowym, również w układzie moczowym w przebiegu jego zakażenia, możliwe jest przeniesienie bakterii na przedmioty codziennego użytku, w przypadku braku zachowania podstawowych zasad higieny. Bakterie te jednak rzadko stanowią przyczynę zakażenia innej osoby. Uznaje się, że zakażenie układu moczowego jest infekcją wywołaną “własnymi” bakteriami kałowymi.

Bakteria E. coli w moczu – objawy

Objawy kliniczne zakażenia układu moczowego bakterią E. coli zależą od wieku, lokalizacji stanu zapalnego, ciężkości infekcji oraz współistnienia dodatkowych czynników. Zakażenie może przebiegać bez odczuwalnych objawów. Jedyną oznaką infekcji jest wówczas obecność bakterii w badaniu moczu (bakteriuria).

Przy objawowych zakażeniach E. coli odczuwalne mogą być takie dolegliwości jak:

• pieczenie i ból przy oddawaniu moczu
• kłucie w pęcherzu moczowym
• parcie na pęcherz, częste oddawanie moczu
• obecność krwi w moczu
• ból w okolicy lędźwiowej
• gorączka

Bakteria E. coli w moczu u niemowlaka – objawy

U małych dzieci trudno jest rozpoznać i umiejscowić ból lub odczuwany dyskomfort. Należy zwracać uwagę na marudzenie, płacz, brak apetytu i podwyższoną temperaturę. Każda gorączka bez objawów typowych dla innego rodzaju infekcji może być oznaką zakażenia układu moczowego. U dzieci, ze względu na wysoką temperaturę towarzyszącą zakażeniu oraz w porównaniu do populacji dorosłych, wzmożoną częstość występowania powikłań (bliznowacenie nerek, nadciśnienie, przewlekła choroba nerek), infekcję układu moczowego określa się mianem poważnej.

Bakteria E. coli w moczu – badania

Jak rozpoznać obecność E. coli w moczu? Do potwierdzenia obecności bakterii w moczu i jej zidentyfikowania niezbędne jest wykonanie badania moczu. Podstawowe badania wykonywane w diagnostyce zakażenia E. coli w moczu to:

• badanie ogólne moczu z osadem – może wykazać stan zapalny i obecność bakterii, ale bez określenia gatunku oraz dokładnej ich ilości; wynik badania jest dostępny zazwyczaj jeszcze tego samego dnia,
• posiew moczu – badanie pozwalające zidentyfikować gatunek bakterii w moczu, określić ich dokładną ilość oraz wrażliwość na leki; na wynik czeka się kilka dni. Zarówno badanie ogólne moczu, jak i posiew bakteriologiczny powinno wykonywać się z porannej próbki moczu, z tzw. środkowego strumienia – pierwsze krople powinny trafić do toalety, kolejna porcja do pojemnika, a ostatnia – do toalety.  Pojemnik na mocz do badania można kupić w aptece – należy pamiętać, że mocz na posiew pobiera się do pojemnika jałowego.

Bakteria E. coli w moczu – leczenie

Zakażenie układu moczowego bakterią E. coli leczy się za pomocą antybiotyków. Jeśli wynik badania moczu potwierdza infekcję bakteryjną, w pierwszym rzucie podaje się zwykle antybiotyk o szerszym spektrum działania. Po uzyskaniu wyniku posiewu i identyfikacji gatunku bakterii, zaleca się modyfikację leczenia i dobranie bardziej wyspecjalizowanego leku. Leki na zakażenie układu moczowego powinien dobrać lekarz rodzinny. W przypadku współistniejących czynników ryzyka lub powikłań warto skonsultować się z nefrologiem. Bakteria E. coli w moczu u dziecka często jest przyczyną leczenia w warunkach szpitalnych.

Nawracająca bakteria E. coli w moczu

Zakażenie bakterią E. coli to rodzaj infekcji, która często ma charakter nawracający. Szacuje się, że nawet do 30% osób, które przeszły jedno takie zakażenie, doświadczy ponownej infekcji. Czynniki zwiększające ryzyko nawrotów to m.in.: wady anatomiczne układu moczowego, współistniejące choroby i ogólne osłabienie odporności.

Escherichia coli w moczu – jak zapobiegać nawrotom?

Jeszcze niedawno w przypadku nawracających zakażeń E. coli w moczu stosowano długotrwałą profilaktykę antybiotykami. Obecnie odchodzi się od tego postępowania ze względu na szybko rozwijającą się oporność bakterii E. coli na leki. Antybiotykoterapię stosuje się tylko w niektórych, określonych przypadkach. Podstawą profilaktyki powinno być zidentyfikowanie i usunięcie przyczyny nawracających zakażeń. Niezależnie od tego jednak zawsze należy pamiętać o zachowaniu odpowiedniej higieny intymnej oraz profilaktycznych badaniach moczu i przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów, aby zachować prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego.

Bibliografia

1. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNFD) dotyczące postępowania z dzieckiem z zakażeniem układu moczowego. Wasilewska A et al. 2021
2. Patomechanizm zakażeń dróg moczowych wywoływanych przez uropatogenne szczepy E. coli. Zalewska – Piatek B. et al. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2019, 73: 269-281.
3. Zakażenie układu moczowego u dzieci. Bochniewska V, Jung A, Żuber J.Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012, 1.8: 12-22.