Biegunki podróżnych – jak leczyć i zapobiegać?

Wyjazd na urlop czy delegację może wiązać się z mało komfortowymi sytuacjami, związanymi z funkcjonowaniem organizmu. Biegunka podróżnych to jedna z najczęściej występujących dolegliwości, która atakuje podczas zagranicznych wyjazdów. Jak ją leczyć? Czy można jej zapobiegać?

Co to jest biegunka podróżnych?

Biegunka podróżnych (łac. diarrhoea viatorum) to zespół objawów wynikających z zakażenia przewodu pokarmowego. O schorzeniu zwykle mówimy, jeśli w ciągu doby u chorego pojawiają się minimum 3 luźne stolce, którym towarzyszy co najmniej jeden z poniższych objawów:

• gorączka,
• ból brzucha,
• nudności,
• wymioty,
• parcie na stolec.

Stopień nasilenia objawów zależy od poziomu odporności osoby zakażonej oraz wyznaczników chorobotwórczości drobnoustroju, który zaatakował przewód pokarmowy.

Biegunka podróżnych pojawia się głównie u osób, które wyjeżdżają z krajów uprzemysłowionych do rejonów o niższym standardzie sanitarno-higienicznym. Choć symptomy dolegliwości najczęściej występują w trakcie pobytu za granicą (zwykle w pierwszym tygodniu), to nierzadko pacjenci zgłaszają objawy biegunki podróżnych po powrocie do domu. W krajach Afryki, Azji, w Ameryce Środkowej lub Południowej, schorzenie to określa się w potocznej mowie jako „zemsta Faraona”, „klątwa Montezumy” czy „galop gringo”.

Biegunka podróżnych – klasyfikacja

Z uwagi na czas występowania symptomów biegunki podróżnych, wyróżniamy:

• biegunkę ostrą – objawy utrzymują się 14 dni lub krócej,
• biegunkę przewlekłą – objawy utrzymują się u chorego powyżej 14 dób (wg. niektórych źródeł ponad 30 dni).

Zwykle chorzy skarżą się na dolegliwości, które trwają około 3-4 dni, niekiedy biegunka trwa krócej. Zazwyczaj schorzenie ma lekki przebieg, ale czasami obserwuje się zaostrzenie objawów, które uniemożliwiają realizację celów, związanych z podróżą. Ze względu na nasilenie symptomów, biegunka podróżnych może mieć charakter:

• łagodny – pacjent oddaje 3 luźne stolce w ciągu doby,
• umiarkowany – u chorego obserwuje się 4-5 luźnych stolców w czasie 24 godzin,
• ciężki – osoba zakażona zgłasza 6 lub więcej luźnych stolców w trakcie doby.

Biegunka podróżnych – przyczyny

Jak wspomniano wcześniej, do zakażenia układu pokarmowego dochodzi na skutek niewystarczającej higieny – spożycie skażonej mikrobiologicznie żywności, zanieczyszczonej wody lub dotykanie ust brudnymi rękoma (tzw. choroba brudnych rąk) wywołuje nieprzyjemne dolegliwości. Taka sytuacja bardzo często ma miejsce w rejonach strefy subtropikalnej oraz tropikalnej i dotyka głównie turystów, którzy wcześniej nie podróżowali (lub podróżowali rzadko) w regiony objęte większym ryzykiem zachorowania. Osoby odwiedzające często te tereny lub u których zdarzył się już epizod biegunki podczas ostatnich podróży, znacznie rzadziej cierpią na to mało komfortowe schorzenie.

Na pojawienie się biegunki podróżnych bardziej narażone są osoby dysponujące niskim budżetem w trakcie wyjazdu i które nie przygotowały się do niego w odpowiedni sposób. Dobrze mieć świadomość, że pobyt w hotelu o wysokim standardzie zmniejsza ryzyko zakażenia w porównaniu np. do wypoczynku w wiejskim pensjonacie.

Do czynników narażających podróżnego na zachorowanie należą również rozmaite schorzenia (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Crohna), obniżona odporność organizmu czy długość pobytu. Na zachorowanie podatne są głównie małe dzieci (poniżej 2. roku życia) oraz dorośli w wieku od 20. do 30. lat.

Jakie patogeny wywołują biegunkę podróżnych?

W przypadku biegunki podróżnych, problemy gastryczne najczęściej wywołują tzw. enteropatogeny. Zwykle są to bakterie (głównie szczepy Escherichia coli enterotoksyczne lub enteroagregacyjne, rzadziej patogeny: Campylobacter, Shigella, Salmonella). Bywa, że zakażenie wywołują także wirusy (norowisusy, rotawirusy, kaliciwirusy) lub pasożyty (Giardia lamblia, Cryptosporidium parvum, Entamoeba hystolytica).

Początkowe objawy biegunki podróżnych występują w pierwszym lub drugim dniu po wniknięciu chorobotwórczego drobnoustroju do przewodu pokarmowego – zwykle jest to jeden patogen, ale w niektórych przypadkach może być ich więcej.

Biegunka podróżnych może również pojawić się jako efekt stresu związanego z wyjazdem.

Biegunka podróżnych – objawy

Objawy biegunki podróżnych są dość charakterystyczne i nie różnią się od typowej, ostrej infekcji zakaźnej przewodu pokarmowego. Pacjent skarży się na biegunkę (czasami trudną do opanowania), która może być jednodniowym epizodem, niekiedy jednak męczy chorego kilka dób. Bywa, że w kale znajduje się krew lub śluz. Biegunce często towarzyszą wzdęcia, kurczowe bóle brzucha oraz ogólne osłabienie. Czasami chory skarży się na nudności, wymioty, gorączkę, dreszcze, bóle głowy oraz utratę apetytu.

Biegunka podróżnych – diagnostyka

Podstawą rozpoznania biegunki podróżnych jest szczegółowy wywiad z pacjentem na temat zgłaszanych przez niego dolegliwości oraz okoliczności, które mogły się do ich wystąpienia przyczynić (ryzykowne zachowanie związane z jedzeniem i piciem podczas wyjazdu za granicę). Jeśli stan pacjenta jest dobry, przeprowadzenie badań kału nie jest konieczne, ponieważ objawy powinny ustąpić po maksymalnie 3-4 dniach. Lekarz może rozważyć przeprowadzenie diagnostyki mikrobiologicznej stolca, jeśli biegunka ma charakter przewlekły, w przypadku, gdy specjalista rozważa wprowadzenie antybiotykoterapii lub chce dokonać diagnostyki różnicowej pod kątem innych chorób (wymagającej wykluczenia biegunki podróżnych). Innym wskazaniem do przeprowadzenia badania może być bardzo ostry przebieg schorzenia: duża ilość wypróżnień, którym towarzyszy wysoka gorączka.

Biegunka podróżnych – jak leczyć?

Biegunki podróżnych nie wolno lekceważyć. Choć choroba zazwyczaj ma lekki przebieg i objawy zwykle mijają samoistnie – rzadko wymagają hospitalizacji), ważne, aby zachować czujność. Luźne stolce i wymioty mogą szybko doprowadzić do groźnego dla organizmu odwodnienia – taka sytuacja jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci oraz osób w podeszłym wieku.

Biegunka podróżnych zwykle nie jest chorobą śmiertelną, ale w sytuacji znacznego wyniszczenia i odwodnienia organizmu może wiązać się z bezpośrednim zagrożeniem życia. Dlatego podstawą leczenia dolegliwości jest odpowiednie nawadnianie organizmu, najlepiej butelkowaną wodą do picia. W biegunce o ostrym przebiegu, zwłaszcza u dzieci i osób starszych, konieczne może być dożylne podawanie płynów.

Pilnej konsultacji lekarskiej wymaga sytuacja, gdy temperatura ciała przekracza 39°C, a objawy utrzymują się dłużej niż 5 dni. Kontakt ze specjalistą wymagany jest w przypadku biegunki podróżnych, która zaatakowała kobietę w ciąży, dziecko poniżej 8. roku życia oraz osoby w podeszłym wieku, powyżej 65. roku.

Biegunka podróżnych – leczenie farmakologiczne

Przed wyruszeniem w podróż można omówić z lekarzem kwestię ewentualnego stosowania leków hamujących perystaltykę jelit oraz środków przeciwbakteryjnych. Jeśli specjalista uzna za stosowne, odpowiednie specyfiki należy zabrać ze sobą i przyjąć w przypadku wystąpienia objawów. Przed wyjazdem należy szczegółowo omówić dawkowanie oraz sposób podawania środków w sytuacji pojawienia się biegunki podróżnych. Leki powinny być przechowywane zgodnie z zaleceniem producenta.

Biegunka podróżnych – probiotyk

Odpowiednio dobrane i stosowane probiotyki (np. Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii) pomagają złagodzić objawy biegunki podróżnych, a nawet skutecznie ograniczać ryzyko jej pojawienia się. Dlatego warto ten temat skonsultować z lekarzem, jeszcze przed wyjazdem za granicę.

Należy pamiętać, że ewentualne przyjmowanie antybiotyków wiąże się z koniecznością stosowania probiotyków – antybiotyki oprócz patogennych drobnoustrojów niszczą również pożyteczne bakterie, które bytują w jelitach. Częstym powikłaniem po antybiotykoterapii jest tzw. biegunka poantybiotykowa, dlatego kurację warto wspierać przyjmowaniem preparatu zawierającego kultury dobroczynnych bakterii.

Biegunka podróżnych – powikłania

Jak wspomniano wcześniej, biegunka podróżnych może prowadzić do odwodnienia organizmu. Bywa, że u osób, które dotknęła ta nieprzyjemna dolegliwość, po upływie około 6. miesięcy od zakażenia rozwija się poinfekcyjny zespół jelita drażliwego (ang. post-infectious irritable bowel syndrome – PI-IBS). Schorzenie to częściej dotyka kobiet niż mężczyzn, głównie osoby w młodym wieku. Do czynników ryzyka pojawienia się PI-IBS zaliczamy również: stres, depresję, gorączkę, spadek masy ciała w trakcie infekcji oraz zakażenie wywołane bakterią Campylobacter.

Biegunka podróżnych – zapobieganie

Aby ograniczyć ryzyko pojawienia się biegunki w podróży, należy bezwzględnie przestrzegać kilku zasad. Jedną z tych najbardziej istotnych jest zachowanie higieny w trakcie przygotowania oraz spożywania posiłków – przy każdym kontakcie z żywnością obowiązuje bardzo dokładne mycie oraz dezynfekcja rąk. Dodatkowo:

• Trzeba pamiętać o każdorazowym myciu rąk po skorzystaniu z toalety.
• Należy unikać napojów oraz żywności z nieznanego źródła (np. od ulicznych sprzedawców).
• Najbezpieczniej pić napoje butelkowane (zamykane fabrycznie), absolutnie niewskazane jest spożywanie wody prosto z kranów, dodawanie do napojów kostek lodu.
• Nie należy używać nieprzegotowanej wody do płukania zębów czy mycia naczyń.
• Trzeba wystrzegać się soków przechowywanych w temperaturze pokojowej.
• Żywość powinna być poddana stosownej obróbce termicznej, zwłaszcza mięso, ryby, owoce morza.
• Do produktów dużego ryzyka należą między innymi: sałatki, nieobrane i niedogotowane owoce i warzywa, surowe jaja, niepasteryzowane produkty mleczne (np. lody), potrawy ugotowane, ale pozostawione na dłuższy czas w temperaturze pokojowej.
• Podczas kąpieli lub pływania należy zapobiegać przedostaniu się wody do nosa i ust.

Przed wyjazdem w rejony tropikalne trzeba omówić z lekarzem kwestię odpowiednich szczepień (np. przeciw WZW typu A, cholerze czy durowi brzusznemu, które wywołują między innymi ostrą biegunkę). Niektórym osobom specjalista może zarekomendować również stosowanie antybiotykoterapii jako działanie profilaktyczne – zwłaszcza pacjentom cierpiącym na ciężkie choroby współistniejące, u których ostra biegunka mogłaby przyczynić się do gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia.

Szczegółowych informacji na temat prawidłowego przygotowania się do wyjazdu w tereny objęte ryzykiem zakażenia biegunką podróżnych udzielają lekarze chorób zakaźnych lub specjaliści medycyny podróży.

Biegunka podróżnych u dzieci

Biegunka podróżnych często dotyka również dzieci. Jak już wcześniej wspomniano, maluchy do 2. roku życia należą do jednej z grup, które są najbardziej narażone na zakażenie. Podstawą leczenia choroby w tym przypadku, podobnie jak u dorosłych, jest nawadnianie organizmu. U najmłodszych biegunka podróżnych może okazać się groźnym schorzeniem – w sytuacji pojawienia się objawów, konieczny jest kontakt z lekarzem.

Bibliografia:

1. Mach Tomasz, Biegunka podróżnych, Gastroenterologia Kliniczna 2011, tom 3, nr 3, 121–126.
2. Kimszal Ewelina, Van Damme-Ostapowicz Katarzyna, Biegunka podróżnych, Pielęgniarstwo polskie, 2(60)2016, 231-235.
3. Milewska Joanna, Dereń Joanna, Korzeniowski Krzysztof, Biegunka podróżnych, Lekarz wojskowy 3/2013, 337-342.
4. Ksiądzyna Dorota, Profilaktyka biegunki podróżnych u dorosłych, Katedra i Zakład Farmakologii, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Puls Uczelni 2015(9) 2, 28-31.
5. Wroczyńska Agnieszka, Biegunka podróżnych, online: https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/problemy/65382,biegunka-podroznych, dostęp: 19.07.2023.