Bilirubina w moczu – co to jest i jakie są przyczyny jej występowania?

Bilirubina w moczu nie powinna być obecna. Występowanie tego końcowego produktu przemiany hemoglobiny krwinek czerwonych może wskazywać na choroby wątroby i dróg żółciowych. Bilirubina w moczu zawsze wymaga pogłębionej diagnostyki. Pacjent kierowany jest na badanie krwi. Bilirubina w moczu możliwa jest do zbadania w ramach badania ogólnego moczu. Wśród wskazań do oceny tego parametru wymienia się zwłaszcza: zażółcenie skóry i spojówek, świąd skóry, spadek masy ciała. Sprawdź, czy oznaczenie stężenia bilirubiny wymaga specjalnego przygotowania i jakie stany mogą odpowiadać za jej podwyższony poziom.

Co to jest bilirubina?

Bilirubina to pomarańczowoczerwony barwnik żółciowy. Powstaje głównie w wyniku rozpadu hemu hemoglobiny, czyli enzymu białka obecnego w krwinkach czerwonych, który jest czerwonym barwnikiem krwi. Szacuje się, że nawet 70–90% bilirubiny powstaje w ten sposób, a reszta na skutek nieefektywnej erytropoezy (procesu namnażania się i różnicowania krwinek czerwonych) w szpiku kostnym i niszczenia innych hemoprotein. Bilirubina ma niewielką zdolność do rozpuszczania się w wodzie. Dlatego też transportowana jest we krwi razem z albuminą – białkiem. Część bilirubiny, która jest w sposób nietrwały powiązana z tymi białkami, określa się mianem pośredniej bądź wolnej. Nie przedostaje się ona do moczu. Wykazuje zdolność do przechodzenia przez łożysko i barierę krew-mózg. Jest ona transportowana do wątroby. Tam przekształca się w formę rozpuszczalną w wodzie. Nazywa się ją bilirubiną bezpośrednią lub związaną. Taka postać nie ma już zdolności do przechodzenia przez łożysko i barierę krew-mózg. Jest wydzielana do żółci, po czym transportowana do jelita, w którym ulega przemianie w barwniki żółciowe.

Bilirubina w moczu – na czym polega badanie?

Oznaczenie bilirubiny w moczu jest obecnie standardem w badaniu ogólnym moczu. W jego ramach możliwe jest również określenie leukocytów, erytrocytów, ketonów, białek, urobilinogenu, glukozy, azotynów oraz ocena parametrów fizycznych, w tym barwy, pH, zapachu, przejrzystości, ciężaru właściwego. Badanie bilirubiny w moczu wymaga specjalnego przygotowania. Do analizy wykorzystuje się mocz nocny – pierwszy mocz po wstaniu rano. Oddaje się go po umyciu okolicy cewki moczowej i osuszeniu jej czystym ręcznikiem. Pacjent powinien pamiętać, aby początkowy mocz pominąć, a do badania pobrać tzw. środkowy strumień. Mocz oddaje się do jednorazowego pojemnika z plastiku. Na wiarygodność wyników wpłynąć mogą takie czynniki, jak: miesiączka, wysiłek fizyczny, barwniki, przyjmowane leki. Podkreślić trzeba, że próbka z moczem powinna zostać jak najszybciej dostarczona do laboratorium, ponieważ światło słoneczne powoduje rozpad bilirubiny, zaniżając tym samym jej poziom w moczu.

Co robić, kiedy występuje bilirubina w moczu?

W moczu stwierdza się obecność tylko bilirubiny sprzężonej, która jest rozpuszczalna w wodzie. W przypadku dodatnich wyników lekarz może zalecić badanie oceniające poziom bilirubiny sprzężonej i niesprzężonej we krwi. Do badania bilirubiny z krwi wykorzystuje się zazwyczaj materiał z naczynia z dołu łokciowego. Badanie wykonuje się z rana – najlepiej między 7.00 a 10.00 – oraz na czczo. Pacjent powinien spożyć ostatni posiłek od 8 do 12 godzin przed pobraniem krwi. Warto zaznaczyć, że oznaczanie stężenia bilirubiny we krwi pozwala na różnicowanie żółtaczek hemolitycznych (skutkują podwyższeniem poziomu bilirubiny uwolnionej z rozpadłych krwinek czerwonych) od żółtaczek wątrobowych i pozawątrobowych. Dodatkowo, kiedy lekarz uzna to za stosowne, może rozszerzyć diagnostykę o oznaczenie aminotransferazy asparaginianowej (AST) i aminotransferazy alaninowej (ALT), pozwalające na ocenę funkcji wątroby, albumin, żelaza, czasu protrombinowego, gammaglutamylotranspeptydazy (GGTP) i fosfatazy zasadowej (ALP), których wzrost obserwuje się w zastoju żółci.

Jakie są wskazania do badania bilirubiny w moczu?

Wśród wskazań do badania bilirubiny w moczu wymienia się przede wszystkim występowanie następujących objawów:

• zażółcenie skóry i białkówki oczu,
• ciemne, bursztynowe zabarwienie moczu,
• przewlekłe zmęczenie,
• spadek masy ciała,
• bóle brzucha i wzdęcia.

Badanie to wskazane jest osobom nadmiernie spożywającym alkohol, u których istnieje ryzyko uszkodzenia wątroby, osobom należącym do grupy ryzyka wirusowego zapalenia wątroby, przy podejrzeniu zatrucia lekami. Oznaczenie stężenia bilirubiny poza wartością diagnostyczną może być użyte do monitorowania procesu leczenia schorzeń wątroby lub dróg żółciowych.

Bilirubina w moczu – przyczyny

Za bilirubinę w moczu odpowiadać może szereg patologicznych stanów toczących się w obrębie wątroby lub dróg żółciowych. W ich wyniku dochodzi bowiem do uszkodzenia komórek wątroby (tzw. hepatocytów) i uwolnienia w nich bilirubiny, bądź też do zaburzenia odpływu tego barwnika z żółcią do jelit. W efekcie ostatniego procesu bilirubina trafia do nerek, a w konsekwencji również obecna jest w moczu. Wśród najczęściej występujących przyczyn bilirubiny w moczu wymieniane są:

• choroba nowotworowa wątroby łagodna (np.: naczyniak wątroby, ogniskowy rozrost guzkowy wątroby, brodawczak dróg żółciowych) lub złośliwa (np.: rak wątrobowokomórkowy, torbielakogruczolakorak, wątrobiak zarodkowy) oraz nowotwory przerzutowe wątroby,
• wirusowe zapalenie wątroby typu A (tzw. żółtaczka pokarmowa), typu B (tzw. żółtaczka wszczepienna) oraz typu C (zakażenie od innej osoby, w czasie piercingu, tatuowania itp.),
• marskość wątroby (zastępowanie hepatocytów włóknami tkanki łącznej) – poalkoholowa, polekowa, pozapalna, w przebiegu choroby Wilsona (nadmiernego gromadzenia się miedzi w organizmie) lub hemochromatozy (nadmiernego gromadzenia się żelaza w organizmie),
• zespół Budda-Chiariego – zakrzepica żył wątrobowych,
• żółtaczka pozawątrobowa – zablokowanie odpływu żółci z wątroby na skutek zapalenia dróg żółciowych, kamicy dróg żółciowych czy raka głowy trzustki.

Szczególnym stanem jest podwyższona bilirubina w moczu u kobiet spodziewających się dziecka na skutek cholestazy ciężarnych. Określa się w ten sposób zastój żółci w wątrobie w wyniku zaburzeń hormonalnych. Z kolei do żółtaczki u noworodków dochodzi na skutek nieporadzenia sobie dziecka z nadmiarem barwnika, którego jest dużo w organizmie z powodu wymiany rodzaju hemoglobiny i rozpadu erytrocytów po urodzeniu.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. D.H. Ko, T.D. Jeong, S. Kim i wsp., Influence of Vitamin C on Urine Dipstick Test Results, „Annals of Clinical & Laboratory Science” 2015, t. 45, nr 4, s. 391–395.
2. P. Lipiński, S. Więcek, I. Jankowska, Metabolizm bilirubiny i jego znaczenie w patogenezie zespołów Rotora oraz Dubina i Johnsona – aktualny stan wiedzy, „Pediatria Polska” 2017, t. 92, nr 6, s. 476–477.