Bulimia – jakie są objawy i skutki bulimii?

Bulimia, określana także, jako żarłoczność psychiczna, ang. bulimia nervosa (BN), to obok anoreksji, jedno z najbardziej znanych zaburzeń odżywiania. Polega na powtarzających się napadach objadania, po których występują zachowania kompensacyjne, w postaci wymiotów i przeczyszczania.

Bulimia – co to jest?

Słowo bulimia wywodzi się z języka starogreckiego i powstało z połączenia wyrazów bous oraz limos – które oznaczają odpowiednio byka i głód, stąd często spotykana nazwa: „byczy głód”. Bulimia znana jest od starożytności, po raz pierwszy określenia bulimis, w II wieku naszej ery, użył Galen. Bulimia jako choroba jest opisywana pod różnymi nazwami, od ponad dwóch wieków. Częstość występowania bulimii w świecie oceniana jest, w zależności od źródła, na 1 – 5% młodych kobiet, u mężczyzn problem spotykany jest dziesięciokrotnie rzadziej. Żarłoczność psychiczna występuje przede wszystkim u osób młodych, od 16 do 35 r.ż. Zaburzenie to pojawia się najczęściej między 16 a 18 r.ż., zazwyczaj po okresie stosowania restrykcyjnej diety odchudzającej, związanej z chęcią utraty, subiektywnie ocenianego, nadmiaru masy ciała.

W trakcie niekontrolowanych napadów obżarstwa, dochodzi do pochłaniania ogromnej ilości pokarmów, najczęściej bardzo kalorycznych, węglowodanowo-tłuszczowych. Po zaspokojeniu głodu pojawia się redukcja napięcia i krótkotrwała przyjemność, szybko ustępująca miejsca silnemu poczuciu winy, z powodu utraty kontroli nad apetytem.

Bulimia – objawy

Typową cechą osoby chorej na bulimię jest obsesyjna koncentracja na kontrolowaniu masy ciała. Samoocena osoby chorej opiera się na wyglądzie i wadze, dlatego po epizodach obżarstwa dochodzi do przeczyszczania się lub rygorystycznego odchudzania poprzez wysiłek fizyczny, intensywne i wyczerpujące treningi sportowe. Stąd wymieniane są dwa typy bulimii: przeczyszczający i nieprzeczyszczający.

Bulimia przeczyszczająca sprowadza się do kompensacji obżarstwa za pomocą:

• wywoływania wymiotów,
• nadużywania środków przeczyszczających,
• nadużywania środków moczopędnych,
• stosowania lewatywy.

Bulimia nieprzeczyszczająca, ogranicza się do:

• stosowania drastycznych głodówek,
• bardzo intensywnych ćwiczeń fizycznych,
• stosowania skrajnie niskokalorycznych diet.

Bulimia – przyczyny

Młode osoby o chwiejnej osobowości, nieznajdujące wsparcia w rodzinie i wśród bliskich, ulegają ogromnej presji społecznej. Chcą za wszelką cenę spełnić oczekiwania otoczenia, aby uzyskać akceptację własnej fizyczności. Stąd wśród najważniejszych przyczyn rozwoju bulimii można wymienić:

• chęć osiągnięcia wymarzonej sylwetki,
• niską samoocenę, brak akceptacji samego siebie,
• czynniki genetyczne, pojawienie się bulimii w bliskiej rodzinie,
• nadmierne zwracanie uwagi na to, ile waży dana osoba – najpierw przez rodziców, później przez rówieśników, znajomych,
• depresję, uczucie niepokoju i lęku,
• objawy perfekcjonizmu,
• nieufność wobec innych ludzi,
• nieprawidłowe rozpoznawanie emocji, a także uczucia głodu,
• lęk przed dojrzewaniem (u nastolatków).

Napady wilczego głodu mogą być związane z reakcją emocjonalną: złością, smutkiem, gniewem czy rozczarowaniem. W wieku młodzieńczym do wystąpienia bulimii mogą przyczynić się czynniki rodzinne, występujące wśród bliskich osób:

• rozwód,
• alkoholizm i inne uzależnienia,
• choroby psychiczne,
• maltretowanie psychiczne,
• wykorzystywanie seksualne,
• nadopiekuńczość, perfekcjonizm i zmienne lub skrajne zasady współżycia między członkami rodziny.

Nastolatki często chcą wyrwać się z nadmiernie dominującej rodziny, która ogranicza ich samodzielność. Nadopiekuńczość, perfekcjonizm i zmienne zasady współżycia wzmacniają zachowania bulimiczne. Zaniżona samoocena matki i silny krytycyzm, wraz z wysokimi oczekiwaniami wobec dziecka, mogą rzutować na powstanie u niego zaburzeń w zakresie odżywiania. Zdaniem naukowców, w powstawaniu bulimii znaczenie może mieć też aktywność neuroprzekaźników w mózgu, gdyż leki przeciwdepresyjne zwykle zmniejszają objawy choroby. Poza tym hormony wpływające na zaburzenia metabolizmu i gospodarki węglowodanowej, poziom stresu i poziom odczuwania głodu, mogą przyczyniać się do powstawania bulimii.

Jak rozpoznać bulimię?

Rozpoznanie bulimii nie jest proste i występuje często z opóźnieniem nawet kilku lat, ponieważ objawy długo mogą pozostać utajone, a masa ciała pacjenta z reguły pozostaje na niezmienionym poziomie. Lekarz kieruje się kryteriami rozpoznania według standardów WHO:

• nawracające napady przejadania się, przynajmniej 2 razy w tygodniu w perspektywie 3 miesięcy, a ilości pokarmów pochłaniane w tym czasie są ponadstandardowe;
• w czasie napadów występuje nadmierna koncentracja myśli na jedzeniu, silne wewnętrzne pragnienie spożywania kolejnych porcji;
• po epizodach żarłoczności, następują fazy kompensacji, które mają na celu zapobiec przyrostom masy ciała, takie jak: prowokowanie wymiotów, ale też używanie środków na przeczyszczenie, leków moczopędnych, hormonów tarczycy oraz preparatów tłumiących łaknienie, a także stosowanie rygorystycznego postu;
• u chorego pojawia się nieprawdziwy, zaburzony obraz własnego ciała, występuje postrzeganie siebie, jako osoby otyłej nawet, jeśli waga jest prawidłowa;
• pacjentowi towarzyszy permanentny strach przed przybraniem na wadze.

Rodzina powinna zwrócić uwagę czy:

• w domowej apteczce, gdzie przechowywane są środki przeczyszczające, nie zaczęło ubywać leków;
• częściej niż zwykle używane są odświeżacze powietrza w łazience, zwykle po to, aby ukryć odór wymiocin;
• członek rodziny oddala się, aby spożyć posiłek w odosobnieniu;
• wykazuje nadmierne zainteresowanie produktami spożywczymi, ich wartością kaloryczną;
• zamyka się w łazience po posiłkach;
• intensywnie puszcza wodę z kranu, aby ukryć odgłosy torsji;
• stosuje głodówki;
• ma otarcia lub blizny na grzbietowej powierzchni palców ręki – głównie środkowym i wskazującym, od częstego kontaktu z zębami, podczas drażnienia gardła, w celu sprowokowania wymiotów;
• ma zniszczoną powierzchnię zębów, uszkodzone szkliwo,
• stosuje intensywne ćwiczenia fizyczne, wyczerpujące treningi.

W Internecie dostępne są proste testy, pozwalające wychwycić objawy bulimii, które mogą być pomocne dla rodziny chorego.

Jakie są towarzyszące objawy bulimii?

Masa ciała bulimika na ogół jest w normie, chociaż może być nieco poniżej lub powyżej normy, zdarzają się nawet osoby otyłe. W bulimii nie dochodzi tak szybko do wyniszczenia organizmu, jak w anoreksji, przez co rozpoznanie problemu może być opóźnione. Dziewczynki zwykle nie tracą miesiączki, ale cykle stają się nieregularne. Większość objawów bulimii wynika z nasilonej sytuacji stresowej, która działa na organizm chorego, czasem przez wiele lat, powodując nadmierną aktywację współczulnego układu nerwowego i związane z tym komplikacje zdrowotne. Zaburzenia dotyczą całego organizmu począwszy od jamy ustnej i zębów, poprzez przyspieszenie czynności serca, hamowanie aktywności trawiennej żołądka, jelit, zahamowanie wydzielania żółci, zwiększenie wydzielania hormonów stresu: kortyzolu, adrenaliny i noradrenaliny, zaburzenia cykli miesiączkowych, a skończywszy na nieprawidłowej pracy mięśni zwieraczy odbytu, co może przyczynić się nawet do wypadania odbytnicy.

Bulimia psychiczna wiąże się występowaniem objawów takich, jak:

• problemy z zębami i dziąsłami, w tym próchnica, stany zapalne, ze względu na działanie soków żołądkowych, które wraz z prowokowanymi wymiotami przedostają się w dużych ilościach do jamy ustnej. Objaw ten widoczny jest po około 6 miesiącach codziennego prowokowania wymiotów. Dodatkowo podłoże próchnicy może stanowić spożycie dużej ilości cukrów w czasie napadów obżarstwa i zaniedbania higieniczne;
• suchość w ustach, konsekwencja silnego pobudzenia nerwowego układu współczulnego na skutek stresu, jaki codziennie przeżywa osoba chora. Powoduje to tłumienie pracy ślinianek i zmniejszone wydzielanie śliny;
• sucha skóra i włosy, konsekwencja zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, mikroelementów (sód, potas, chlorki, magnez, cynk) oraz ich utraty podczas wymiotów, jak i drogą jelitową;
• zgaga – uczcie palenia w przełyku, a nawet wymiotowanie krwią, związane z działaniem kwasu żołądkowego na błony śluzowe górnego odcinka przewodu pokarmowego;
• zaburzenia pracy serca, zmniejszony wyrzut serca, słabo wyczuwalne tętno, słabo słyszalne tony serca, związane z utratą potasu, do której dochodzi na skutek wymiotów oraz stosowania środków przeczyszczających;
• uogólniony lub miejscowy obrzęk kończyn dolnych;
• rozdrażnienie, uczucie niepokoju, stany depresyjne, uczucie wstydu i wstrętu do samego siebie;
• utrata naturalnej perystaltyki jelit, wynikająca z nagminnego stymulowania ruchów robaczkowych za pomocą leków i preparatów, przyspieszających wypróżnianie;
• twarz chomika – opuchlizna, jako wynik zapalenia ślinianek, związanego z hamowaniem wydzielania śliny;
• objaw Russela – pojawienie się blizn na palcach rąk, uszkodzenia powstałe w wyniku tarcia o zęby siekacze;
• zaburzenia menstruacji oraz możliwe trudności z zajściem w ciążę na skutek obniżenia stężenia hormonu luteinizującego – LH;
• miopatia, napady drgawkowe i skurcze mięśniowe;
• zmęczenie, ospałość, związane z psychicznym i fizycznym wyczerpaniem organizmu.

Anoreksja a bulimia

Anoreksja i bulimia, to zmiany w obszarze nawyków żywieniowych i zachowania, dotyczące kontroli masy ciała, związane z nieprawidłową samooceną, subiektywnym obrazem swojego wyglądu i sprecyzowanym celem: szczupłą sylwetką, nawet za nieuświadomioną cenę, utraty zdrowia.

Są to jednostki chorobowe, które znalazły swoje miejsce w klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych (anorexia nervosa, AN i bulimia nervosa, BN).

Mają swój początek w wieku młodzieńczym, a czasem nawet dziecięcym. Obie formy zaburzeń żywieniowych, stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia młodej osoby. Nieleczone, prowadzą do zmian destruktywnych w zakresie funkcjonowania całego organizmu i bardzo źle prognozują na przyszłość.

Anoreksja, to jadłowstręt psychiczny, który polega na stosowaniu drastycznych restrykcji kalorycznych, w celu zmniejszenia masy ciała. Ograniczanie się do zjedzenia, np.: 1 listka sałaty i 1 łyżki chudego jogurtu na dobę.

Osoba chora widzi swoje ciało jako zbyt otyłe, podczas gdy w rzeczywistości może być bardzo szczupła. Dochodzi do drastycznego zmniejszenia ilości przyjmowanych pokarmów, czego następstwem jest wychudzenie. Leczenie jest trudne i wszelkie próby pomocy osobie chorej ze strony otoczenia są z reguły nieskuteczne z powodu jej decyzji o unikaniu jedzenia. Zazwyczaj konieczne jest leczenie szpitalne.

Bulimik natomiast, pozwala sobie na objadanie się posiłkami o olbrzymiej kaloryczności nawet do 10 000 kcal, ponieważ jest pewien, że znalazł „złoty środek” na „nietycie” – prowokowane wymioty i biegunki.

Anoreksja i bulimia są często przyczyną lub konsekwencją innych chorób natury psychicznej, m.in. depresji. Osoby chorujące na anoreksję, podejmujące próby leczenia, borykają się w przyszłości również z bulimią. Z kolei doświadczenie bulimii może czasem przyczynić się do powstania anoreksji.

Bulimia – skutki

Po 10 latach od rozpoczęcia terapii pełne wyleczenie obserwowane jest u nawet połowy chorych, u pozostałych dochodzić może do niepełnej poprawy, u części osób, objawy bulimii, szczególnie przy braku współpracy, mogą się utrzymywać czasami przez całe życie.

U ludzi ze zdiagnozowaną bulimią występują często znaczne uszkodzenia zębów, spowodowane działaniem kwasu żołądkowego podczas prowokacji wymiotów. Destrukcyjne skutki i powikłania związane z objadaniem się i wymuszonymi wymiotami mogą prowadzić do:

• niedożywienia, odwodnienia, awitaminozy,
• zaburzeń gospodarki elektrolitowej,
• niewydolności i zaburzeń rytmu serca,
• zachłystowego (wymiocinami) zapalenia płuc,
• niedociśnienia tętniczego,
• wahań nastroju, napadów lęku, depresji,
• problemów z gospodarką hormonalną,
• dysfunkcji przełyku – zapaleń i owrzodzeń,
• zaburzeń funkcjonowania wątroby,
• wrzodów i zapalenia błony śluzowej żołądka, wrzodów dwunastnicy, zapalenia trzustki,
• pęknięcia żołądka, przełyku, nowotworu krtani czy przełyku,
• biegunek i zaparć, wynikających z nadużywania środków przeczyszczających,
• zaburzeń równowagi elektrolitowej prowadzających do m.in. zaburzenia krzepliwości krwi,
• uszkodzeń szkliwa zębów, chorób przyzębia, podrażnienia błon śluzowych gardła, przełyku, obrzęku ślinianek podżuchwowych, przyusznych czy ran na języku,
• opuchlizny twarzy i policzków (zapalenia ślinianek).

Psychiczne konsekwencje bulimii u młodzieży, związane z poczuciem winy, niską samooceną i długotrwałym poziomem stresu, mogą doprowadzać do depresji, nadużywania środków psychoaktywnych lub leków uspokajających, alkoholizmu, a nawet prób samobójczych.

Bulimia – leczenie

Czy bulimię można wyleczyć? Jedną z najczęściej polecanych jest terapia poznawczo-behawioralna. U młodszych pacjentów, istotna jest terapia rodzinna.

Pierwszym krokiem, prowadzącym do rozpoczęcia leczenia bulimii jest wyjawienie najbliższym prawdy o przeżywanych trudnościach i uzyskanie ich akceptacji i wsparcia. Jest to równie ważny etap w walce z chorobą, jak zwrócenie się o pomoc fachową.

Osoba chora na bulimię nie dopuszcza do siebie myśli, że ma jakikolwiek problem i że coś jej dolega. Świetnie maskuje objawy choroby przed bliskimi i otoczeniem, nawet przez wiele lat, dlatego rozpoznawaniem i leczeniem tej choroby zajmują się specjaliści z zakresu psychiatrii. Trudno przyznać się przed sobą i innymi, że mamy problem natury psychicznej.

Najbliżsi powinni być wsparciem dla chorych i pomocą, aby nakłonić bliską osobę do wizyty u psychiatry. Działania terapeutyczne mają na celu, m.in. zmianę samooceny pacjenta, która jest zazwyczaj bardzo niska. Kolejny krok, to przekształcenie niewłaściwych nawyków żywieniowych w prawidłowe. Terapia bulimii przebiega wielokierunkowo i wymaga współpracy multidyscyplinarnego zespołu, w którym coraz częściej podkreśla się rolę dietetyka oraz interwencji żywieniowej, zarówno w trakcie diagnozy, jak i przez cały okres leczenia pacjenta. Współpraca dietetyka, psychoterapeuty i lekarza powinna dotyczyć zaplanowania dla chorego indywidualnie dobranej diety uzupełniającej niedobory.

Ważną częścią terapii chorych na bulimię jest prowadzenie przez pacjenta dzienniczka, w którym może notować:

• co spożywa każdego dnia,
• jakie emocje towarzyszą mu podczas jedzenia, jak i po posiłkach,
• przypadki objadania się lub nieodpartych chęci na objadanie,
• prowokowanie wymiotów lub inne metody na pozbycie się zbędnych kalorii.
• Zapiski nie powinny wzbudzać poczucia winy czy samokrytyki, nie taki jest ich cel, mają opisywać fakty i zwracać uwagę na schematy zachowań i ułatwiać ich korygowanie.

Leki na bulimię

Czasami, szczególnie przy współistnieniu z bulimią objawów innych zaburzeń psychicznych, wykorzystywane jest leczenie farmakologiczne. Typowo stosowane są w takim przypadku leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), w szczególności fluoksetyna. Bardzo ważne jest, aby farmakoterapia odbywała się pod ścisłą kontrolą specjalisty. Podniesieniu poziomu serotoniny sprzyja spędzanie przynajmniej 30 minut dziennie na świeżym powietrzu.

W przypadku współistniejącej depresji, stosowane się również inne leki przeciwdepresyjne. W ciężkich, powikłanych przypadkach bulimii konieczne jest leczenie jej powikłań. Leczenie bulimii może trwać od kilku miesięcy do kilku lat.

Powrót do zdrowia dla wielu chorych możliwy jest dzięki terapii indywidualnej lub grupowej, które służą budowaniu poczucia własnej wartości, radzeniu sobie ze stresem lub ciężkimi przeżyciami z przeszłości.

Dr n.med. Iwona Radecka