Celiakia a ciąża – wpływ choroby na przebieg ciąży 

Celiakia, znana również jako choroba trzewna lub enteropatia glutenozależna, jest poważną chorobą autoimmunologiczną, która może mieć znaczący wpływ na przebieg ciąży. Nieleczona, może prowadzić do wielu powikłań zarówno u matki, jak i u dziecka. Dlatego tak istotne jest wczesne zdiagnozowanie tej dolegliwości i właściwe leczenie, aby zapewnić bezpieczny rozwój ciąży i narodziny zdrowego dziecka.

Czym jest celiakia?

Celiakia to przewlekła choroba, charakteryzująca się trwałą nietolerancją glutenu – białka znajdującego się w zbożach, takich jak: pszenica, żyto, jęczmień. W wyniku spożywania produktów zawierających gluten u osób z tą przypadłością dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych, co upośledza wchłanianie składników odżywczych.

Wyróżnia się kilka postaci celiakii:

• Celiakia klasyczna – objawy są wyraźne i typowe dla tej choroby.
• Celiakia skąpoobjawowa – objawy są niespecyficzne i trudne do zdiagnozowania.
• Celiakia niema – postać bezobjawowa, z obecnością przeciwciał we krwi, ale bez widocznych zmian w jelitach.

Powikłania nieleczonej celiakii

Nieleczona celiakia może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Uszkodzenie jelita i zaburzenia wchłaniania powodują niedobory wielu składników odżywczych, takich jak: wapń, żelazo, cynk, selen czy kwas foliowy. U dorosłych może to skutkować:

• osteoporozą,
• niedokrwistością,
• zaburzeniami neurologicznymi,
• chorobami autoimmunologicznymi,
• zwiększonym ryzykiem chorób nowotworowych.

📌 Przeczytaj również: Choroba Duhringa – objawy i leczenie skórnej postaci celiakii

Celiakia a płodność

Nieleczona celiakia może mieć niekorzystny wpływ na płodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Wynika to z niedoborów składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego.

Celiakia a płodność kobiet

U kobiet z nieleczoną celiakią obserwuje się:

• zaburzenia miesiączkowania i owulacji,
• skrócenie okresu płodnego,
• obniżenie płodności nawet o 40%.

Przyczyną tych problemów są m.in. niedobory cynku, który wpływa na wydzielanie hormonów FSH i LH, odpowiedzialnych za dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i owulację. Ponadto celiakia może powodować anemię i zaburzenia gospodarki wapniowej, również istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego.

Celiakia a płodność mężczyzn

U mężczyzn z nieleczoną celiakią obserwuje się:

• zaburzenia erekcji,
• obniżenie jakości nasienia,
• hiperprolaktynemię,
• zaburzenia hormonalne.

Przyczyną tych problemów są m.in. niedobory cynku i selenu, które upośledzają funkcje jąder i proces powstawania oraz dojrzewania plemników.

Celiakia a przebieg ciąży

Nieleczona celiakia może mieć poważne konsekwencje dla przebiegu ciąży. U kobiet z nieleczoną celiakią obserwuje się:

• nawracające poronienia – nawet 10-krotnie wyższe ryzyko,
• poród przedwczesny,
• ułożenie miednicowe płodu,
• niedokrwistość i niską masę urodzeniową noworodka,
• zaburzenia laktacji,
• rozwój chorób układu krążenia i wad wrodzonych u dziecka.

Powodem tych powikłań są m.in. niedobory kwasu foliowego, żelaza, cynku i selenu, które zaburzają prawidłowy rozwój płodu oraz utrudniają zagnieżdżenie się zarodka.

📌 Zobacz także: Badania po poronieniu – poznaj możliwości badań genetycznych i immunologicznych

Dieta bezglutenowa w ciąży kluczem do sukcesu

Celiakia może być skutecznie leczona poprzez stosowanie ścisłej diety bezglutenowej. Specjaliści zalecają, aby przyszłe matki z celiakią wyeliminowały gluten z diety co najmniej na rok przed planowaną ciążą. Dzięki temu organizm matki może się zregenerować i zgromadzić niezbędne składniki odżywcze.

Dieta bezglutenowa w ciąży powinna opierać się na produktach naturalnie wolnych od glutenu, takich jak: ryż, kukurydza, gryka, komosa ryżowa, mięso, ryby, owoce, warzywa. Należy również uważnie czytać etykiety, gdyż gluten może występować w mniej oczywistych produktach, takich jak wędliny, sosy, przyprawy czy słodycze.

W niektórych przypadkach sama dieta bezglutenowa okazuje się niewystarczająca i konieczna jest suplementacja witamin i minerałów. O ewentualnej suplementacji powinien zadecydować lekarz prowadzący na podstawie wyników badań.

Celiakia a ryzyko dla dziecka

Celiakia to choroba uwarunkowana genetycznie, dlatego istnieje ryzyko, że może ona wystąpić również u potomstwa osoby chorej. Szacuje się, że ryzyko to wynosi około 20%. W przypadku gdy oboje rodzice mają celiakię, ryzyko to znacznie wzrasta. Dlatego też u dziecka osoby z celiakią zaleca się jak najszybsze  wykonanie badania na celiakię. Wczesne diagnozowanie celiakii u dziecka pozwoli na szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia i uniknięcie przykrych konsekwencji.

Diagnostyka celiakii przed ciążą

Kluczowe znaczenie dla przebiegu ciąży i zdrowia dziecka ma wczesne zdiagnozowanie celiakii. Jakie badania na celiakię powinno się wykonać? Specjaliści zalecają, aby przyszli rodzice wykonali kompleksową diagnostykę w tym kierunku jeszcze przed planowaną ciążą.

Badania genetyczne

Pierwszym krokiem w diagnostyce celiakii powinno być badanie genetyczne w kierunku obecności genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Obecność przynajmniej jednego z nich świadczy o predyspozycji do zachorowania na celiakię. Badanie to cechuje się wysoką czułością – jego negatywny wynik praktycznie wyklucza celiakię, natomiast wynik dodatni wskazuje na ryzyko celiakii, chociaż nie przesądza, że musi się ujawnić. 

Badania serologiczne

Jeśli wynik badania genetycznego potwierdzi predyspozycję do celiakii, należy wykonać badania serologiczne, mierzące poziom przeciwciał charakterystycznych dla tej choroby:

• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG),
• przeciwciała przeciwko deaminowanemu peptydowi gliadyny (DGP),
• przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA).

Obecność podwyższonych poziomów tych przeciwciał, wraz z pozytywnymi wynikami badań genetycznych, pozwala na pewne rozpoznanie celiakii. W niektórych przypadkach, gdy badania serologiczne nie dają jednoznacznego wyniku, konieczne może być wykonanie biopsji jelita cienkiego.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska