Celiakia u dzieci - objawy, przyczyny i rozpoznanie choroby trzewnej

Twoje dziecko nie chce jeść, boli je brzuszek, ma częste biegunki i traci na wadze? Jedną z przyczyn tych objawów może być celiakia. Szacuje się, że w Polsce celiakia występuje u około 1% populacji. Celiakia u dzieci najczęściej rozpoznawana jest w wieku przedszkolnym i szkolnym. Sprawdź jak manifestuje się celiakia u dzieci, jak ją rozpoznać i leczyć.

Czym jest celiakia?

Celiakia jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Osoby cierpiące na  celiakię czują się źle po zjedzeniu chleba, makaronu, kaszy, czy innych pokarmów, zawierających gluten,  białko ziaren zbóż: pszenicy i jej odmian (np. orkiszu, durum, kamutu , płaskurki), żyta, pszenżyta i jęczmienia. Pod wpływem glutenu u osób chorych na celiakię dochodzi do produkcji dużej ilości białek, zwanych przeciwciałami, które uszkadzają jelita, przez co składniki odżywcze z pożywienia nie mogą zostać wchłonięte.

Celiakia – objawy u dzieci

Objawy kliniczne celiakii mogą pojawić się w każdym wieku. Generalnie występują od kilku tygodni do kilku lat po wprowadzeniu do diety pokarmów z glutenem. Celiakia u niemowlaka i małych dzieci manifestuje się zaburzeniami prawidłowego wzrostu i rozwoju. Chore niemowlęta i małe dzieci nie chcą jeść i są rozdrażnione, ponieważ boli je wzdęty brzuszek. Często są niższe i lżejsze od swoich rówieśników, blade, a na nogach i rękach łatwo pojawiają się tzw. siniaki. Stolce takich dzieci są nieprawidłowe i cuchnące.

Objawy celiakii u dzieci starszych mogą być bardzo zróżnicowane. Zwykle również są niższe od rówieśników, a do tego łatwiej się męczą. Uskarżają się przy tym na bóle i wzdęcia brzucha, którym towarzyszy cuchnąca biegunka lub przewlekłe zaparcia.

Jednym z objawów celiakii są też nawracające afty w jamie ustnej, brak apetytu a także wysypki skórne. Czasem u takich dzieci występuje nadpobudliwość i trudności w koncentracji lub, przeciwnie, apatia, a nawet depresja. Tkanka tłuszczowa i mięśniowa jest słabo rozwinięta. Warto pamiętać, że zdarzają się przypadki chorych na celiakię, u których objawy są bardziej dyskretne i niezwiązane z przewodem pokarmowym. Czasem może to być anemia, bóle kostne, zaburzenia miesiączkowania i opóźnienie dojrzewania lub nieprawidłowe szkliwo zębów.

Celiakia u dzieci – kiedy można ją podejrzewać?

Jeśli twoje dziecko:

• ma trwającą dłużej niż kilka tygodni biegunkę,
• cierpi na  przewlekłe zaparcia,
• ma żółte lub brązowe zęby o nierównej powierzchni
• jest zbyt niskie lub waży za mało w stosunku do wieku,
• ma już kilkanaście lat, a nie występują u niego zmiany związane z dojrzewaniem, jak u rówieśników (tak zwane opóźnione dojrzewanie),
• pochodzi z rodziny, w której odnotowano przypadki celiakii,
• występuje u niego zespół genetyczny (np. zespół Downa) lub choroby, takie jak cukrzyca typu 1 czy autoimmunologiczna choroba tarczycy, należy udać się z nim do lekarza i wziąć pod uwagę możliwość występowania u niego celiakii.

Choroba trzewna u dzieci – jak się ją diagnozuje?

Lekarze używają kilku testów do diagnozowania celiakii. Przed wykonaniem tych badań, aby ich wyniki były miarodajne, dziecko powinno normalnie jeść wszystkie produkty:

• Badanie krwi wykonuje się w celu poszukiwania białek, zwanych przeciwciałami, które powstają u osób z celiakią po spożyciu pokarmów zawierających gluten. W krwi chorych występuje za dużo przeciwciał przeciw tkankowej transglutaminazie (tTG), endomysium (EmA), retikulinie (ARA) oraz gliadynie (AGA). Największą czułością i swoistością cechują się EmA i tTG w klasie IgA. Obecność przeciwciał w krwi wskazuje na celiakię, jednak aby ją potwierdzić, wykonuje się biopsję (pobranie fragmentów) jelita cienkiego.
• Biopsja – Aby wykonać biopsję, po znieczuleniu pacjenta lekarz wprowadza cienką rurkę z małym aparatem (endoskop) przez jamę ustną do żołądka i dalej do jelita. Kiedy rurka jest w jelicie cienkim, lekarz pobiera małe próbki tkanki, które potem są badane pod mikroskopem, aby sprawdzić, czy doszło do uszkodzenia jelita. Jeśli będą obecne zmiany typowe dla celiakii (np. zanik kosmków z przerostem krypt, nacieki limfocytarne w nabłonku jelitowym) – diagnoza jest pewna.

Dodatkowym badaniem, dzięki któremu można wykluczyć celiakię, jest badanie obecności genów podatności celiakii HLA DQ2, DQ8 w próbce krwi – jeśli dziecko ich nie ma, diagnoza celiakii jest mało prawdopodobna.

Badania te można wykonać u bezobjawowych pacjentów z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia celiakii, aby przekonać się, czy jest możliwość rozwinięcia się u nich tej choroby w przyszłości. Oznaczenie HLA DQ2/DQ8 przydaje się także w razie wątpliwości diagnostycznych.

U niektórych dzieci, przy występowaniu charakterystycznych objawów i dużej ilości przeciwciał we krwi, można odstąpić od wykonywania biopsji jelita (która na pewno jest stresująca dla rodziców i małego pacjenta.) Taką decyzję podejmuje gastroenterolog dziecięcy.

Więcej na temat diagnostyki celiakii przeczytasz w tym artykule.

Celiakia u dzieci – jak leczy się celiakię?

Jedynym sposobem leczenia dzieci z celiakią jest całkowita eliminacja z diety pokarmów i napojów zawierających gluten.Z diety dziecka należy całkowicie wyeliminować produkty zbożowe, zawierające: pszenicę, żyto, jęczmień i owies. Zboża te pojawiają się w wielu popularnych produktach, takich, jak: pieczywo, makarony, ciasta, płatki, kasze.Glutenu nie zawierają między innymi: ryż, kukurydza, ziemniaki, gryka, proso i soja. Mąki, makarony i inne wyroby produkowane z tych produktów powinny mieć wyraźne oznaczenie na etykiecie: „produkt bezglutenowy” oraz charakterystyczny znak przekreślonego kłosa.Po wprowadzeniu diety bezglutenowej większość dzieci zaczyna czuć się lepiej już w ciągu dwóch tygodni. Około 6 miesięcy od zmiany diety można ponownie zbadać ilość przeciwciał w krwi; powinna się ona zmniejszyć lub całkowicie zniknąć, o ile dieta była prowadzona prawidłowo. Dieta bezglutenowa musi być stosowana do końca życia. Warto pamiętać o wyrównaniu niedoborów żelaza, wapnia oraz witamin.

Jakie będzie życie mojego dziecka ze zdiagnozowaną celiakią?

Diagnoza celiakii oznacza, że Twoje dziecko będzie musiało unikać glutenu przez całe życie. Nauczenie się nowego sposobu jedzenia jest jedną z najtrudniejszych rzeczy w tej chorobie. Zwłaszcza na początku przestrzeganie bezglutenowej diety może być dużym wyzwaniem, gdyż wymaga zarówno przystosowania się rodziców do zaleceń dietetyka, jak i zmiany zwyczajów żywieniowych małych pacjentów. Pocieszającą wiadomością może być fakt, że obecnie dostępnych jest wiele pokarmów przeznaczonych dla osób z celiakią. To właśnie dieta bezglutenowa może ustrzec twoje dziecko przed rozwinięciem się u niego w wieku dorosłym powikłań celiakii, którymi są: ciężkie zakażenia, problemy z zajściem w ciążę i spontaniczne poronienia, wczesna menopauza, impotencja, osteoporoza i patologiczne złamania, depresja, padaczka, a nawet nowotwory. Najważniejsze więc, aby szybko celiakię zdiagnozować i przestrzegać bezglutenowej diety.

O celiakii więcej przeczytasz TUTAJ

Lek. med. Magdalena Zasada