Choroba Huntingtona (pląsawica Huntingtona) - objawy, przyczyny, badania genetyczne

Pląsawica Huntingtona (HD, ang. Huntington’s disease) to uwarunkowana genetycznie choroba zwyrodnieniowa ośrodkowego układu nerwowego, dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Przyczyną występowania choroby jest mutacja genu HTT (IT15). Objawy choroby pojawiają się u pacjentów zazwyczaj między 30 a 50 rokiem życia. Pląsawica Huntingtona objawia się głównie zaburzeniami psychicznymi, ruchowymi oraz otępieniem umysłowym. W artykule odpowiadamy na pytania jakie są objawy i przyczyny pląsawicy Huntingtona oraz jakie badania umożliwiają zdiagnozowanie tej choroby.  

Co to jest Pląsawica Huntingtona?

Choroba Huntingtona (HD, ang. Huntington’s disease) charakteryzuje się występowaniem zaburzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Nazwa tej choroby pochodzi od amerykańskiego lekarza George’a Huntingtona, który w XIX wieku opisał przypadki tej choroby wśród mieszkańców Norwegii. Występowanie choroby Huntingtona na świecie jest zróżnicowane i zależy od obszaru geograficznego. Najwięcej przypadków zachorowań odnotowuje się w Wenezueli. W Europie częstość występowania tej choroby wynosi około 4 – 15 przypadków na 100000 urodzeń. Według danych statystycznych w Polsce żyje około 4000 nosicieli mutacji wywołujących pląsawicę Huntingtona. Choroba ujawnia się zazwyczaj w późnym wieku – około 30-50 roku życia. Młodzieńcza postać choroby (postać Westphala) daje objawy już około 20 roku życia. Różne postaci pląsawicy mogą ujawniać się również we wczesnym dzieciństwie lub późnej starości. Choroba Huntingtona powoduje obumieranie neuronów w mózgu. Wraz z postępem choroby chorzy tracą możliwość kontrolowania swoich ruchów, pojawiają się zaburzenia pamięci, sfery emocjonalnej, trudności podejmowania decyzji. Zazwyczaj początek pląsawicy Huntingtona jest ledwo zauważalny a objawy nasilają się wraz z upływem czasu.

Przyczyny choroby Huntingtona             

Przyczyną choroby Huntingtona jest mutacja dynamiczna w obrębie genu HTT (IT15), zlokalizowanego na krótkim ramieniu chromosomu 4. Gen HTT koduje białko huntingtynę. W warunkach prawidłowych białko to uczestniczy w rozwoju układu nerwowego, w transporcie wewnątrzkomórkowym, w podziałach komórkowych, w przekazywaniu sygnałów i w procesach wydzielniczych. Zmutowana huntingtyna powoduje uszkodzenie neuronów ośrodkowego układu nerwowego. U pacjentów z chorobą Huntingtona występuje zwiększona liczba powtórzeń trójnukleotydu CAG w genie HTT. Im więcej tych powtórzeń nukleotydowych tym objawy choroby pojawiają się wcześniej i mają większe natężenie. Pląsawica Huntingtona dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący, niezależny od płci co oznacza, że takie samo ryzyko zachorowania dotyczy zarówno mężczyzn jak i kobiet. Choroba ta zostaje odziedziczona po jednym z rodziców. W przypadku chorego jednego rodzica, dziecko ma 50% szans na odziedziczenie mutacji i wystąpienie choroby. W zespole Huntingtona obserwowane jest zjawisko antycypacji polegające na możliwości coraz wcześniejszej manifestacji objawów u pacjentów w kolejnych pokoleniach.

Objawy Pląsawicy Huntingtona              

Objawy kliniczne choroby występują zazwyczaj około 3 i 5 dekady życia, ale możliwe jest również ujawnienie się ich w innym wieku. Jeżeli objawy choroby widoczne są już w wieku młodzieńczym (do 20 roku życia – około 5-10% przypadków) to choroba ta definiowana jest jako choroba Westphala, czyli postać młodzieńcza choroby Huntingtona, która charakteryzuje się innym przebiegiem i objawami. U około 25% pacjentów objawy kliniczne widoczne są dopiero po 50 roku życia i wtedy pląsawica Huntingtona ma mniej nasilony obraz kliniczny. Zazwyczaj ustalenie wieku wystąpienia pierwszych objawów jest trudne, ponieważ bardzo często mogą być one zlekceważone przez pacjenta. Na podstawie obrazu klinicznego choroby wyróżnia się 4 grupy objawów klinicznych: objawy poznawcze, psychiatryczne, behawioralne i ruchowe.

Zaburzenia ruchowe mogą manifestować się jako mimowolne ruchy, pląsawica. Pacjent nie jest w stanie utrzymać prawidłowej koordynacji ruchowej a wykonywane ruchy są spowolnione (bradykinezja), może pojawić się nadmierna gestykulacja. Chory nie może utrzymać przez dłuższy czas wykonywanych ruchów, np. uścisku dłoni, nie jest w stanie płynnie wodzić wzrokiem za przedmiotem. Najbardziej widocznym zaburzeniem ruchowym, zwracającym uwagę rodziny pacjenta jest pląsawica, która nasila się wraz z wiekiem oraz w sytuacjach stresogennych. U chorego częściej mogą występować upadki na skutek niezborności ruchowej. Pojawiają się również odruchy pozapiramidowe, np. ruchy mimowolne, zauważalny jest oczopląs i sztywność mięśni. Wraz ze stopniem zaawansowania choroby mogą pojawiać się objawy parkinsonowskie i utrudnione połykanie.

U osób ze zdiagnozowaną postacią Westphala już w początkowym stadium choroby pojawia się parkinsonizm jak również opóźnienie rozwoju psychoruchowego.

Tak jak wcześniej napisaliśmy u chorych pojawiają się również zaburzenia funkcji poznawczych. Zazwyczaj pacjenci w początkowych stadiach pląsawicy Huntingtona nie są w stanie samodzielnie planować, podejmować decyzji lub eliminować błędów. Chorzy mają trudności z zapamiętywaniem nowych informacji. Najczęściej u pacjentów nie obserwuje się trudności w odtwarzaniu informacji z przeszłości lub zaburzeń funkcji językowych. Postępujący proces obumierania neuronów mózgowych z czasem może prowadzić do otępienia. Pacjenci z pląsawicą Huntingtona bardzo często nie są świadomi występujących u nich objawów.

Najczęstszym objawem psychiatrycznym występującym w chorobie Huntingtona jest depresja, niestabilność emocjonalna, wzmożony lęk. Pacjenci wykazują apatię i trudności w rozpoznawaniu emocji innych ludzi. Na różnych etapach pląsawicy mogą rozwijać się również objawy psychotyczne, urojenia, omamy. Opisywane są przypadki zaburzeń obsesyjno – kompulsywnych. Pacjenci mają predyspozycje do dokonania próby samobójczej.

Lekarze do oceny zaawansowania choroby u pacjentów z chorobą Huntingtona wykorzystują najczęściej skalę UHDRS (ang. The Unified Huntington’s Disease Rating Scale), która uwzględnia stopień nasilenia objawów poznawczych, motorycznych i zaburzeń funkcjonowania.

Pląsawica Huntingtona – diagnostyka                

Pierwszym elementem niezbędnym do postawienia prawidłowej diagnozy choroby Huntingtona jest wywiad lekarski, który obejmuje określenie czasu wystąpienia pierwszych objawów, ich nasilenia i rodzaju. Zazwyczaj pacjent pytany jest również czy podobne objawy zostały odnotowane u najbliższej rodziny. Lekarz powinien zebrać informacje dotyczące występowania chorób towarzyszących i stosowanej farmakoterapii, ponieważ przyjmowane leki i współistniejące objawy mogą zaburzyć realny obraz choroby.

Następnie neurolog na podstawie dokładnego badania stwierdza jakie nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego występują u pacjenta. Niekiedy konieczne jest również przeprowadzenie badań obrazowych – tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Ostateczne rozpoznanie choroby możliwe jest dzięki badaniu genetycznemu, które identyfikuje mutację genu HTT. Materiałem pobranym do badania może być próbka krwi żylnej z której izolowany jest materiał genetyczny – DNA, który z zastosowaniem technik molekularnych analizowany jest pod kątem opisanej mutacji. Podczas diagnostyki choroby Huntingtona należy uwzględnić diagnostykę różnicową w stosunku do chorób, które przebiegiem i objawami klinicznymi mogą przypominać pląsawicę.

Choroby Huntingtona nie da się całkowicie wyleczyć, ale możliwe jest łagodzenie objawów aby zwiększyć komfort życia pacjenta. Do farmakoterapii mogą być włączone leki łagodzące stany depresyjne i lękowe oraz zaburzenia ruchowe. Istotnym elementem opieki nad pacjentem jest również wsparcie psychologiczne, rehabilitacja oraz odpowiednie poradnictwo genetyczne dla członków najbliższej rodziny. Pacjenci chorzy na chorobę Huntingtona z wiekiem mają coraz większe trudności w prawidłowym funkcjonowaniu w społeczeństwie i wykonywaniu codziennych czynności. Niestety rokowania nie są pomyślne, zazwyczaj pacjenci umierają około 15-20 lat po rozpoznaniu objawów. Na wydłużenie czasu życia pacjentów mogą wpłynąć regularne treningi, rehabilitacja i utrzymanie odpowiedniej masy ciała. Obecnie trwają badania dotyczące zastosowania terapii genowej  i tominersenu w leczeniu choroby Huntingtona.

Pacjenci mogą również zwrócić się o pomoc do Polskiego Stowarzyszenia Choroby Huntingtona. Stowarzyszenie to szerzy wiedzę o chorobie, pomaga w organizacji rehabilitacji, opieki medycznej, pomocy finansowej, psychologicznej i rzeczowej chorym. Wolontariusze udzielają również informacji dotyczących uprawnień przysługujących pacjentom i ich rodzinom. 

Nie ma metod zapobiegania chorobie Huntingtona. Kluczową rolę odgrywa poradnictwo genetyczne, które pozwala oszacować ryzyko wystąpienia choroby Huntingtona u potomstwa chorych pacjentów.

Bibliografia:

1. Sławek J., Sołtan W., Sitek E. (2013). Choroba Huntingtona — w 20. rocznicę odkrycia genu IT15; patogeneza, diagnostyka i leczenie. Polski Przegląd Neurologiczny. Vol.9, Nr 3, s. 85-95.
2. Sobów T., Sławek J. (Farmakoterapia zaburzeń ruchowych i objawów neuropsychiatrycznych w chorobie Huntingtona: systematyczny przegląd piśmiennictwa. Aktualn Neurol. Vol. 7, Nr 1, s. 10-18.