Co jeść przy anemii? Porady ekspertów

Co jeść przy anemii? To pytanie, które nurtuje sporą część społeczeństwa, bowiem niedobór żelaza typowy dla tej choroby jest najpowszechniej występującym ze wszystkich niedoborów pokarmowych. Odpowiednio zbilansowana dieta odgrywa bardzo ważną rolę w łagodzeniu objawów towarzyszących niedokrwistości z niedoboru żelaza. Anemia to choroba, która pociąga za sobą szereg dolegliwości – od pogorszenia koncentracji i uwagi, po osłabienie, męczliwość i senność. Sprawdź, w jaki sposób rozpoznaje się tę chorobę oraz na czym opiera się dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza. Dowiedz się, co jeść przy anemii, aby podnieść poziom żelaza w organizmie.

Anemia – co to za przypadłość?

Anemia, znana też jako niedokrwistość, to zaburzenie układu krwiotwórczego, dla którego typowe jest obniżenie całkowitej liczby erytrocytów, czyli czerwonych krwinek lub obniżenie poziomu hemoglobiny, skutkujące obniżeniem zdolności krwi do transportowania tlenu. Za anemię odpowiadać może szereg czynników, lecz jedną z najczęstszych przyczyn jej powstania jest niedobór żelaza. Pierwiastek ten bierze udział w procesie erytropoezy, czyli namnażania i różnicowania erytrocytów. Anemia z niedoboru żelaza nazywana jest inaczej anemią mikrocytarną lub/i niedobarwliwą.

Na ten rodzaj niedokrwistości w sposób szczególny narażone są małe dzieci. W ich przypadku główną przyczyną jest niedostarczanie organizmowi wystarczającej ilości żelaza, czemu sprzyjają m.in. zaburzenia wchłaniania, zmniejszone zapasy w życiu płodowym i szybki rozwój. Nierzadką sytuacją jest anemia na skutek przewlekłego krwawienia (np. po porodzie, wskutek obfitego krwawienia miesięcznego, krwawienia z wrzodów żołądka lub polipów przewodu pokarmowego). Anemii z niedoboru żelaza sprzyja upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowe (np. celiakia, zapalenie żołądka wywołane przez H. pylori, stan po usunięciu żołądka lub operacji bariatrycznej).

Jak rozpoznać anemię? Po pierwsze należy zwrócić uwagę na objawy. Typowe dla anemii są senność, męczliwość, osłabienie, bladość skóry śluzówek i spojówek. Pojawić się mogą bóle i zawroty głowy,upośledzenie koncentracji i uwagi, kołatania serca, duszności. Skóra u chorych na anemię staje się szorstka, pogarsza się kondycja włosów i paznokci. W przebiegu anemii z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego objawem towarzyszącym może być wygładzenie języka, któremu czemu towarzyszy ból i pieczenie czy zanik brodawek językowych. Nierzadkimi problemami w tym typie anemii są zajady w kącikach ust.  Wstępnym badaniem na anemię jest morfologia, a przy jej złych wynikach dodatkowo istotna jest ocena stężenia żelaza we krwi i poziomu ferrytyny (białka magazynującego żelazo w organizmie). Lekarz może zalecić też inne badanie, przykładowo oznaczenie stężenia witaminy B12 i kwasu foliowego, biorących udział w procesie tworzenia czerwonych krwinek. Ich niedobór również może być podłożem do powstania anemii (niedokrwistości megaloblastycznej) i pozwala na różnicowanie poszczególnych typów niedokrwistości. Poza leczeniem przyczynowym i suplementacją żelazem oraz witaminą B12 i kwasem foliowym, kluczową rolę w leczeniu anemii odgrywa odpowiednio zbilansowana dieta. Poniżej dowiesz się, co jeść przy anemii i poznasz najlepsze źródła żelaza i witamin z grupy B w pożywieniu.

Niedobór żelaza – co jeść?

Zastanawiasz się, co jeść przy niedokrwistości? Dieta powinna opierać się na produktach bogatych w żelazo, którymi są:

• mięso i przetwory mięsne – podroby mięsne (wątroba wieprzowa, drobiowa, wołowa, cielęca), wołowina, cielęcina, kaczka, królik, baranina, gęś, wędliny podrobowe (pasztetowa, kaszanka, pasztet);
• ryby – sardynka, śledź, łosoś, makrela, dorsz, pikling, sardynka w pomidorach i w oleju, tuńczyk w wodzie i w oleju;
• jaja – jajecznica, jajko na twardo i na miękko, jajko sadzone, żółtko jaja kurzego;
• produkty zbożowe – pumpernikiel, otręby pszenne, chleb żytni razowy, chleb żytni razowy z soją i słonecznikiem, ryż brązowy, chleb żytni pełnoziarnisty, chleb graham, chleb chrupki, bułki grahamki, zarodki pszenne, płatki owsiane i żytnie, kasza jaglana, gryczana, pęczak, amarantus;
• nasiona i ziarna – sezam, mak, dynia, słonecznik, siemię lniane, chia;
• orzechy – pistacjowe, arachidowe, włoskie, migdały, laskowe;
• warzywa – cykoria, czosnek, brokuły, brukselka, kalarepa, kiełki, fasola szparagowa, bób, burak, groszek zielony, szczaw, szczypiorek, koper ogrodowy, pietruszka liście i korzeń, por, szpinak;
• owoce – porzeczki czarne, białe, czerwone, owoce suszone, poziomki, maliny, morele, śliwki, rodzynki, jabłka, figi, daktyle;
• nasiona roślin strączkowych – soczewica, soja, fasola, groch, kiełki soczewicy i soi.

Należy zaznaczyć, że w produktach żywnościowych istnieją dwa rodzaje żelaza. Pierwsze to żelazo hemowe pochodzące z produktów mięsnych (przyswajalność rzędu 20–25%). Drugie to żelazo niehemowe pochodzące z produktów roślinnych (przyswajalność rzędu 5–10%). Aby zwiększyć przyswajalność żelaza niehemowego, powinno się je umiejętnie łączyć z wybranymi produktami żywnościowymi.

Co jeść przy anemii, aby żelazo lepiej się wchłaniało?

Co jeść w przypadku niedoboru  żelaza? Ważne są nie tylko produkty bogate w ten pierwiastek, ale także wspomagające jego przyswajalność. Ułatwiają ją kwas mlekowy, który obecny jest w produktach kiszonych oraz kwas foliowy zawarty w warzywach liściastych (np. kapuście, natce pietruszki, sałacie, jarmużu) i nasionach roślin strączkowych (np. grochu, soczewicy, fasoli). Pomocne we wchłanianiu żelaza są duże ilości witaminy C. Jej dobrymi źródłami są zwłaszcza owoce i warzywa, w tym kiszonki, brukselka, chrzan, pomidor, brokuł, jarmuż, natka pietruszki, szpinak, papryka czerwona i zielona, kalafior, kalarepa, truskawki, poziomki, kiwi, cytryna, grejpfrut, porzeczki czarne, aronia i pomarańcza.

Co jeść, gdy ma się anemię? Chorzy powinni wzbogacić swój jadłospis o produkty bogate w witaminy z grupy B. Ich niedobór pogorszyłby dodatkowo liczbę erytrocytów. Chodzi o witaminę B6 uczestniczącą w procesie krwiotworzenia. Związek ten znajduje się m.in. w orzechach, soi, bananach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, fasolce szparagowej, szpinaku i kapuście. Dodatkowo w diecie przy anemii z niedoboru żelaza nie może zabraknąć witaminy B12, która też bierze udział w wytwarzaniu czerwonych krwinek. Witamina ta obecna jest głównie w rybach, jajach, mięsie i nabiale. Ważne jest dostarczanie mikroskładników takich jak kobalt, który jest ważny dla syntezy witaminy B12 oraz miedź, która pomaga w transporcie żelaza. Składniki te znajdują się głównie w kakao, zielonych warzywach, orzechach, kaszy gryczanej, jajach i płatkach owsianych.

Należy też wspomnieć o technikach kulinarnych, które są zalecane przy diecie na anemię. Wymienia się tutaj gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, pieczenie w folii, pergaminie lub pod przykryciem bez tłuszczu i grillowanie. Przeciwwskazane jest smażenie.

Czego nie jeść podczas anemii z niedoboru żelaza? Produkty przeciwwskazane

Stosując dietę na anemię, należy wykluczać z jadłospisu substancje, które zmniejszają przyswajalność żelaza. Są to zwłaszcza fityniany (obecne w otrębach i nasionach roślin strączkowych), błonnik, niektóre polifenole (występują w kawie i herbacie) oraz duże ilości wapnia. Chorzy z niedokrwistością powinni też unikać m.in. wyrobów cukierniczych, białego pieczywa i cukru, owoców w syropach i kandyzowanych, orzechów solonych i w karmelu oraz tłuszczu zwierzęcego w postaci smalcu, słoniny, boczku czy łoju. Dodatkowo należy ograniczyć spożycie alkoholu oraz soli kuchennej (do 6 g dziennie).

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. E. Karakulska-Prystupiuk, Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego, „Lekarz POZ” 2019, nr 1, s. 49–55.
2. Niedokrwistość. Online: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/niedokrwistosc_v2297.pdf [dostęp: 11.08.2022].
3. B. Pietrzak i wsp., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2016, t. 1, nr 3, s. 115–121.
4. Zalecenia żywieniowe w niedokrwistości. Online: https://szpitalmadalinskiego.pl/attachments/article/2011/Zalecenia%20%C5%BCywieniowe%20w%20niedokrwisto%C5%9Bci.pdf [dostęp: 11.08.2022].