Co musisz wiedzieć o hipoglikemii reaktywnej?

Hipoglikemia reaktywna to zaburzenie gospodarki węglowodanowej, które polega na obniżeniu poziomu cukru we krwi w ciągu 3–5 godzin po posiłku. Towarzyszą jej charakterystyczne objawy, m.in.: niepokój, drżenie rąk, wzmożona potliwość, kołatanie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, a nawet utrata przytomności.

Hipoglikemia reaktywna może występować u osób ze stanem przedcukrzycowym w sytuacji nadmiernego wydzielania lub oporności na insulinę, a także u pacjentów po operacjach przewodu pokarmowego. Dowiedz się, jakie są przyczyny, objawy i sposoby zapobiegania niedocukrzeniu.

Co to jest hipoglikemia?

Hipoglikemię rozpoznaje się, kiedy stężenie glukozy we krwi, czyli glikemia, wynosi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Niedocukrzenie można stwierdzić niezależnie od występowania objawów klinicznych. Ma to duże znaczenie zwłaszcza w sytuacji, gdy dolegliwości narastają bardzo powoli lub pojawiają się dopiero przy wartościach glikemii zagrażających życiu.
W przypadku hipoglikemii reaktywnej jest nieco inaczej, ponieważ aby ją rozpoznać, muszą być spełnione trzy warunki:

● obniżenie stężenia glukozy we krwi;
● występowanie objawów niedocukrzenia kilka godzin po jedzeniu u osoby, która nie choruje na cukrzycę;
● ustępowanie dolegliwości po spożyciu kolejnego posiłku.

Przyczyny hipoglikemii reaktywnej

Powody i mechanizm występowania hipoglikemii reaktywnej nie są w pełni poznane. Prawdopodobnie największy wpływ na zaburzenia gospodarki węglowodanowej organizmu mają: nieprawidłowy styl życia, nieregularne spożywanie posiłków i niezbilansowana dieta, w której dominują produkty bogate w cukry proste oraz mała aktywność fizyczna.

Zaburzenia opróżniania żołądka

Zbyt szybkie opróżnianie żołądka jest najczęstszą przyczyną wczesnej hipoglikemii reaktywnej. Niedocukrzenie występuje wówczas w ciągu 2 godzin po posiłku. Dotyczy ono głównie pacjentów po zabiegach w obrębie przewodu pokarmowego, np. po wycięciu przełyku lub żołądka, a także w przebiegu wielu chorób układu trawienia, np. choroby wrzodowej żołądka i zaburzeń perystaltyki. Kiedy żołądek opróżnia się zbyt szybko, dochodzi do nadmiernego wchłaniania glukozy w przewodzie pokarmowym. W konsekwencji wzrasta poziom cukru we krwi, co pobudza komórki β trzustki do produkcji insuliny. Działanie tego hormonu polega na obniżeniu glikemii m.in. poprzez transport cukru do komórek. Zaburzenia regulacji tego procesu mogą powodować hipoglikemię po posiłku.

Wczesna faza cukrzycy typu 2

Szczególną czujność powinny zachować osoby z nieprawidłową glikemią na czczo i nieprawidłową tolerancją glukozy. Ich trzustka wydziela zbyt mało insuliny w początkowych etapach regulacji poziomu cukru we krwi, co prowadzi do jego szybkiego wzrostu po posiłku. Po pewnym czasie ten proces zaczyna się odwracać, aby zachować równowagę w organizmie. Komórki β trzustki zaczynają produkować insulinę przez dłuższy czas i w większej ilości niż u zdrowej osoby, co prowadzi do występowania późnej hipoglikemii (od 3 do 5 godzin po spożyciu posiłku).

Idiopatyczna hipoglikemia reaktywna

Najczęściej nie udaje się ustalić przyczyny obniżenia poziomu cukru we krwi po posiłku. Spadek glikemii może być spowodowany nieprawidłowym działaniem innych czynników odpowiedzialnych za regulację gospodarki węglowodanowej w organizmie, np. glukagonu, czy nadmiernej wrażliwości komórek na insulinę.
Wśród czynników ryzyka wystąpienia hipoglikemii reaktywnej można wymienić m.in.:

● znaczącą redukcję masy ciała w przeszłości i stosowanie diety niskoenergetycznej czy ketogenicznej;
● źle zbilansowane i nieregularne posiłki bogate w cukry proste;
● przewlekły stres;
● nadmierną emocjonalność i stany lękowe.

Czynnikiem ryzyka jest też glukozuria nerkowa, czyli obecność cukru w moczu, która jest spowodowana uszkodzeniem kanalików nerkowych, zmianami hormonalnymi lub działaniem leków.

Objawy hipoglikemii reaktywnej

Hipoglikemia reaktywna może przebiegać różnie w zależności od osoby, poziomu glikemii oraz czasu trwania niedocukrzenia. W początkowej fazie dominują objawy, które są spowodowane pobudzeniem układu współczulnego. Należą do nich przede wszystkim: niepokój, nerwowość, drżenie rąk, zwiększona potliwość, kołatanie serca i wzrost ciśnienia tętniczego.

Jeżeli poziom glukozy we krwi dalej będzie utrzymywał się na niskim poziomie, mogą pojawić się dolegliwości związane z niedoborem glukozy w ośrodkowym układzie nerwowym. U chorego występują wówczas: splątanie, zaburzenia orientacji, mowy, pamięci i koncentracji, upośledzenie ostrości widzenia, a nawet utraty przytomności.

Warto podkreślić, że w przypadku hipoglikemii reaktywnej objawy występują kilka godzin po posiłku. Jeżeli podobne symptomy pojawiają się w nocy, na czczo lub podczas wysiłku fizycznego, należy poszerzyć diagnostykę i szukać innych przyczyn zaburzeń gospodarki cukrowej organizmu. Trzeba także zachować szczególną czujność i skonsultować się z lekarzem, jeśli dolegliwości występują u kobiety w ciąży lub u dziecka.

Diagnostyka hipoglikemii reaktywnej

Niezwykle ważnym elementem w diagnostyce hipoglikemii poposiłkowej jest dokładnie zebrany wywiad. Lekarz powinien przedyskutować z pacjentem jego styl życia, nawyki żywieniowe, stosowane używki, a także przyjmowane leki. Ważne, by chory dokładnie opisał dolegliwości oraz czas i okoliczności ich występowania.

Do rozpoznania hipoglikemii reaktywnej potrzebne są wyniki badań laboratoryjnych, wskazujące na zaburzenia gospodarki cukrowej. Najczęściej wykorzystuje się doustny test tolerancji glukozy, czyli OGTT. Badanie rozpoczyna się od pobrania próbki krwi, aby oznaczyć glikemię na czczo, a następnie pacjent ma za zadanie wypić roztwór glukozy. Po upływie określonego czasu (w przypadku diagnostyki hipoglikemii reaktywnej jest to 180 minut) należy pobrać drugą próbkę krwi celem określenia stężenia glukozy po obciążeniu. Niekiedy zamiast testu obciążenia glukozą stosuje się tzw. posiłek testowy, który zawiera odpowiednio zbilansowane składniki pokarmowe. W diagnostyce hipoglikemii reaktywnej wykorzystuje się także badanie poziomu insuliny we krwi.

Leczenie hipoglikemii reaktywnej

Prawidłowe nawyki żywieniowe odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu incydentom niedocukrzenia. Szybkość wchłaniania węglowodanów w dużej mierze decyduje o odpowiedzi hormonalnej i metabolicznej organizmu po posiłku. Z tego powodu zastosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym korzystnie wpływa na stężenie glukozy i insuliny w tym okresie. Pomocne mogą okazać się konsultacja u dietetyka i ustalenie spersonalizowanego jadłospisu.

Pacjenci z hipoglikemią reaktywną powinni jeść regularnie, w odstępach około 3-godzinnych. Najlepiej tak zaplanować jadłospis, aby składał się on z trzech większych dań i trzech przekąsek. Co więcej, powinny być one odpowiednio zbilansowane i opierać się na produktach, które dostarczają węglowodanów złożonych, błonnika, dobrej jakości białka oraz zdrowych tłuszczów. Taka dieta pomaga w regulacji szybkości opróżniania żołądka i zapewnia właściwy pasaż treści pokarmowej w jelitach, dzięki czemu procesy uwalniania glukozy do krwi i wydzielania insuliny będą przebiegały prawidłowo.

Zmiany stylu życia w dużej mierze zapobiegają incydentom hipoglikemii reaktywnej. Jeżeli okażą się one niewystarczające, lekarz może zdecydować o wprowadzeniu farmakoterapii, np. leków przeciwcukrzycowych. Odpowiednio zbilansowane i regularne posiłki, kontrola masy ciała oraz wysiłek fizyczny są jednak leczeniem z wyboru.

A: Monika Nowakowska

Z: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. E. Otto-Buczkowska, M. Dryżałowski, Użyteczność pomiaru glikemii w pierwszej godzinie doustnego testu tolerancji glukozy, „Diabetologia Praktyczna” 2016, t. 2, nr 4, https://journals.viamedica.pl/diabetologia_praktyczna/article/view/49341/38611, dostęp: 14.03.2022 r.
2. M. Hall, M. Walicka, I. Traczyk, Hipoglikemia reaktywna jako choroba XXI wieku w ujęciu interdyscyplinarnym, „Wiadomości Lekarskie” 2020, t. 73, nr 2, https://wiadlek.pl/wp-content/uploads/archive/2020/WLek202002134.pdf, dostęp: 14.03.2022 r.
3. M. Pawłowski, Hipoglikemia reaktywna, „Medycyna po Dyplomie” 2013, nr 12, https://podyplomie.pl/medycyna/15611,hipoglikemia-reaktywna, dostęp: 14.03.2022 r.
4. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych z cukrzycą 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, https://journals.viamedica.pl/diabetologia_praktyczna/article/view/76338/55783, dostęp: 14.03.2022 r.