Cukrzyca u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie

Niezależnie od wieku osoby chorej, dorosłego czy też dziecka, cukrzyca definiowana jest zawsze w ten sam sposób. Jest to choroba metaboliczna charakteryzująca się hiperglikemią, czyli podwyższonym nieprawidłowym stężeniem glukozy we krwi, wynikającym z defektu wydzielania lub działania insuliny. Dlaczego rozwija się cukrzyca u dzieci, co powinno niepokoić i jak reagować?

Regulowanie poziomu glukozy we krwi

Insulina jest hormonem wydzielanym przez komórki β wysp trzustki, której zadaniem jest obniżanie poziomu glukozy we krwi w okresie poposiłkowym, tak aby poziom glukozy utrzymywany był na prawidłowym, nieszkodliwym dla organizmu poziomie. W przypadku nieprawidłowego wydzielania insuliny (np. zniszczenia komórek produkujących insulinę), lub nieprawidłowego działania (np. zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę) dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, czyli hiperglikemii, dającej objawy kliniczne nasilone w zależności od stopnia i szybkości narastania.

Cukrzyca u dzieci – przyczyny

• W 80% przypadków u dzieci diagnozowana jest cukrzyca typu 1, która jest konsekwencją niszczenia komórek produkujących insulinę. Proces niszczenia komórek produkujących insulinę jest procesem autoimmunologicznym, czyli takim w którym przeciwciała produkowane przez organizm dziecka kierują działanie przeciwko własnym tkankom prowadząc do ich nieodwracalnego zniszczenia. Podejrzewa się, że powstające przeciwciała niszczące komórki trzustki, mają związek z przebytą wirusową lub bakteryjną infekcją poprzedzającą wystąpienie objawów cukrzycy u dzieci.

• Zdecydowanie rzadziej u dzieci diagnozowana jest cukrzyca typu 2. Jest ona konsekwencją nieprawidłowej, zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę, czyli tak zwanej insulinooporności. Jest to stan wynikający bezpośrednio z nadwagi lub też otyłości dziecka i permanentnego dostarczania do organizmu zbyt dużych, przekraczających zapotrzebowanie dawek kalorii. Ten typ cukrzycy diagnozowany jest najczęściej u osób dorosłych.

• Cukrzyca o znanej etiologii (przyczynie) jest najrzadziej diagnozowaną u dzieci cukrzycą. Stanowi konsekwencje innych chorób, wynikających np. z nieprawidłowej pracy układu hormonalnego lub mutacji genetycznych.

Cukrzyca u dzieci – objawy

Objawy cukrzycy u dzieci wynikają z nieprawidłowo wysokiego poziomu glukozy we krwi, czyli stanu określanego mianem hiperglikemii. W przypadku cukrzycy typu 1, objawy nasilają się z dnia na dzień, mają intensywniejszy charakter niż w innych typach cukrzycy i dostrzegane są przez rodziców na przełomie krótkiego okresu. Najczęściej obserwowane są w przeciągu kilku tygodni od rozpoczęcia procesu chorobowego, który z kolei prawdopodobnie stanowi konsekwencję przebytej sezonowej infekcji.

Wśród niepokojących objawów cukrzycy u dzieci wymienia się nadmierne oddawanie moczu (organizm próbuje pozbyć się nadmiaru glukozy), bardzo nasilone pragnienie (próba rozcieńczenia glukozy), wzmożony apetyt nie powodujący przybierania na wadze, a wręcz obserwowana jest utrata masy ciała, senność, osłabienie, zmiany w zachowaniu dziecka. U nastolatków trudnym do skojarzenia z cukrzycą objawem są możliwe napady agresji.

Charakterystycznym objawem cukrzycy u niemowlaka jest permanentnie przepełniona, wręcz przesikana pieluszka oraz podejrzanie duże ilości spożywanych płynów. Podwyższony poziom glukozy we krwi utrudnia również gojenie ran i zwiększa predyspozycję do zakażeń np. układu moczowego.  Objawy skórne mogące sugerować cukrzycę u dzieci to grzybicze choroby skóry, u dziewczynek często przebiegające jako zakażenia grzybicze sromu.

Dzieci mogą skarżyć się również na uporczywy świąd skóry. W cukrzycy typu 2 objawy są zdecydowanie mniej nasilone, a czas od momentu wystąpienia objawów do diagnozy może wynosić nawet kilka lat.

Żaden z wymienionych powyżej objawów nie powinien być bagatelizowany przez rodzica. Odwlekanie wizyty u lekarza i przesuwanie w czasie zdiagnozowania choroby może prowadzić do zaostrzenia przebiegu cukrzycy, szczególnie typu 1 i wystąpienia u dziecka ostrych powikłań. Szczególnie niebezpiecznym stanem jest cukrzycowa kwasica ketonowa, która nieleczona prowadzi do śpiączki będącej stanem bezpośredniego zagrożenia życia.

Cukrzyca u dzieci – diagnostyka

Podstawą do rozpoznania cukrzycy typu 1 jest stwierdzenie u dziecka obecności objawów klinicznych, towarzyszących im nieprawidłowych wartości glukozy we krwi na czczo lub w przygodnej próbce krwi pobranej w ciągu dnia oraz potwierdzenie obecności przeciwciał, odpowiedzialnych za proces niszczenia komórek produkujących insulinę (przeciwciała przeciwwyspowe – ICA, przeciwciała przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego – anty-GAD).

W podejrzeniu cukrzycy typu 2 w diagnozie bierze się pod uwagę objawy kliniczne, wartości glukozy we krwi na czczo lub w przygodnej próbce krwi pobranej w ciągu dnia, w razie potrzeby wykonuje się również doustny test obciążenia glukozą (OGTT, 75g), a wyniki ocenia zgodnie z obecnie aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

W niektórych przypadkach cukrzycy zdiagnozowanej u dzieci wykonuje się także badania genetyczne w kierunku mutacji odpowiedzialnych za defekt w wydzielaniu insuliny.

Jak leczy się cukrzycę u dzieci?

Zastosowanie prawidłowego i skutecznego leczenia cukrzycy u dzieci wymaga dokładnego zdiagnozowania dziecka wraz z ustaleniem przyczyny wystąpienia choroby. Cukrzyca typa 1 wymaga zastosowania innego protokołu leczenia niż cukrzyca typu 2, czy też cukrzyca o znanej etiologii.  W cukrzycy typu 1 w terapii najważniejsze jest podawanie egzogennej insuliny wg schematu umożliwiającego utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi.

W cukrzycy typu 2, na pewnym etapie choroby istnieje możliwość leczenia z zastosowaniem leczenia doustnego lekami np. zmniejszającymi wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego. W tym typie cukrzycy zwraca się szczególną uwagę na dietę, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz dawkę ruchu, która znacznie poprawia insulinowrażliwość tkanek. W cukrzycy o znanej etiologii, spowodowanej np. współistniejącym zaburzeniem endokrynologicznym najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej.

W procesie leczenia cukrzycy bardzo istotne jest monitorowanie glikemii kilkukrotnie w przeciągu całej doby. Kontrolowana jest także praca innych narządów, których upośledzone funkcjonowanie może być konsekwencją długotrwale podniesionego poziomu glukozy we krwi. Najbardziej podatne na uszkodzenia narządy w przebiegu cukrzycy każdego typu to nerki (cukrzycowa choroba nerek) oraz oczy (retinopatia cukrzycowa). Patologicznym zmianom w przebiegu źle kontrolowanej choroby ulegają także naczynia krwionośne.