Czym mogą byś spowodowane szmery w sercu u dorosłych i dzieci?

Osłuchiwanie serca jest jednym z podstawowych elementów badania przedmiotowego i powinno być regularnie wykonywane w gabinecie lekarskim. Umożliwia ocenę tonów serca i miarowości jego akcji, a także wykrycie nieprawidłowych dodatkowych zjawisk osłuchowych. Należą do nich m.in. szmery, które są spowodowane turbulentnym przepływem krwi. Dowiedz się, jakie mogą być przyczyny szmerów w sercu i jakie objawy mogą im towarzyszyć.

Szmery w sercu – czym są?

Szmer w sercu jest nieprawidłowym zjawiskiem osłuchowym stwierdzonym podczas osłuchiwania serca. Najczęściej jest wykrywany przypadkowo podczas badania przedmiotowego, ale zawsze wymaga pogłębienia diagnostyki, może bowiem świadczyć o chorobach serca i naczyń krwionośnych lub schorzeniach ogólnoustrojowych. Szmery w sercu są spowodowane turbulentnym przepływem krwi, którego przyczyn jest bardzo wiele – od łagodnych szmerów u dzieci i u kobiet w ciąży po ciężkie wady zastawek serca stanowiące zagrożenie życia pacjenta.

Rodzaje szmerów nad sercem

Szmer nad sercem wymaga dokładnej oceny, która umożliwia wstępne określenie prawdopodobnej przyczyny jego obecności. Lekarz, który podczas badania przedmiotowego stwierdza szmer w okolicy serca, określa jego cechy, m.in.:

• lokalizację – szmer jest zwykle słyszalny w innym stopniu w różnych okolicach klatki piersiowej; punkt największej głośności może sugerować, która struktura w sercu odpowiada za jego powstawanie, np. szmer w drugiej okolicy międzyżebrowej prawej może być związany z wadą zastawki aortalnej, a szmer w okolicy koniuszka serca z wadą zastawki dwudzielnej (mitralnej);
• promieniowanie – np. szmer niedomykalności zastawki dwudzielnej zwykle promieniuje do okolicy lewej pachy;
• głośność – oceniana w sześciopunktowej skali Levine’a, gdzie 1 oznacza bardzo cichy szmer, a 6 szmer słyszalny stetoskopem, który nie dotyka klatki piersiowej chorego;
• moment występowania – wyróżnia się szmery skurczowe (między pierwszym i drugim tonem serca), rozkurczowe (między drugim i pierwszym tonem serca) i skurczowo-rozkurczowe.

Szmery mogą też pojawiać się, zanikać i zmniejszać lub zwiększać głośność w zależności od przyjętej pozycji ciała, fazy oddechowej czy stosowanych leków (nitratów).

Najczęstsze przyczyny szmerów nad sercem

Szmer w sercu u osoby dorosłej lub u dziecka wzbudza często niepokój pacjenta lub rodzica. Objaw ten towarzyszy m.in. wadom zastawkowym – zwężeniu lub niedomykalności zastawki aortalnej, dwudzielnej (mitralnej) bądź trójdzielnej czy też zwężeniu zastawki płucnej. Może również świadczyć o nieprawidłowych połączeniach w sercu, np. obecności otworu w przegrodzie międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej czy przetrwałego przewodu tętniczego Botalla, który jest niezbędny w życiu płodowym, a po urodzeniu powinien ulec zamknięciu. Do innych przyczyn szmerów nad sercem należą: inne wady wrodzone serca (np. tetralogia Fallota), zapalenie wsierdzia, a nawet niektóre choroby ogólnoustrojowe, np. niedokrwistość czy nadczynność tarczycy. Oddzielnego omówienia wymagają szmery niewinne, które bywają stwierdzane u dzieci lub kobiet w ciąży i nie wiążą się z żadnym procesem chorobowym.

Szmery niewinne u dzieci – czy są niebezpieczne?

Szmery nad sercem są najczęstszą przyczyną zgłaszania się rodziców z dzieckiem do kardiologa. Szacuje się, że nawet 72% dzieci ma na którymś etapie dzieciństwa i wieku nastoletniego słyszalny szmer w sercu. U większości występuje on przejściowo, podczas gdy u części jest nadal stwierdzany w wieku dorosłym. Szmer nad sercem u noworodka wymaga dokładnego zebrania wywiadu od matki na temat przebiegu ciąży (w tym przebytych w trakcie ciąży infekcji i cukrzycy ciążowej) i dokładnego badania dziecka. Głośny szmer u noworodka może oznaczać wadę serca, podczas gdy cichy bywa związany z zamykaniem się przewodu tętniczego Botalla.

Szmery niewinne u dzieci nie wiążą się z występowaniem innych objawów i nie wymagają leczenia. Nie stanowią zagrożenia dla ich zdrowia i nie są wskazaniem do ograniczenia ich aktywności fizycznej.

Szmer w sercu – co dalej?

U osób, u których stwierdzono nowo powstały szmer i niepokojące objawy (np. ból w klatce piersiowej, duszność, obrzęki, sinicę), konieczna jest pilna diagnostyka, obejmująca przede wszystkim badanie EKG, badania krwi oraz badanie echokardiograficzne (echo serca). Przezklatkowe echo serca jest badaniem obrazowym, które w nieinwazyjny sposób pozwala na ocenę struktur serca i jego czynności. Umożliwia rozpoznanie wad zastawkowych, zapalenia wsierdzia czy rozwarstwienia aorty. U niektórych pacjentów (np. ze znaczną otyłością) konieczne może być wykonanie przezprzełykowego badania echokardiograficznego.

Sprawdź badania dostępne w e-PAKIECIE SERCOWYM.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. Thomas S., Heaton J., Makaryus A., Physiology, Cardiovascular Murmurs, „StatPearls” 2022, dostęp online: grudzień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK525958/.
2. Mejia E., Dhuper S., Innocent Murmur, „StatPearls” 2022, dostęp online: grudzień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507849/.