Czym są bakterie Enterococcus i jak się je wykrywa?

Bakterie z rodzaju Enterococcus, to ziarniaki, stanowiące naturalną florę naszego organizmu. Przy prawidłowo działającym układzie immunologicznym nie stanowią żadnego zagrożenia. Problem pojawia się wtedy, gdy dochodzi do zwiększenia ich liczby. Najbardziej znaną bakterią wśród enterokoków jest Enterococcus faecalis dawniej określany jako paciorkowiec kałowy bytujący w okolicach narządów moczowo-płciowych. O tym, jakie choroby może wywoływać, w jaki sposób można go wykryć oraz jakie działania podjąć, by uchronić się przed groźnymi zakażeniami, przeczytasz w poniższym artykule.

Czym są bakterie Enterococcus i gdzie można je znaleźć?

Bakterie z rodzaju Enterococcus, inaczej zwane enterokokami, to beztlenowe Gram-dodatnie bakterie, które można znaleźć w fizjologicznej florze jelit. Spotykane są też w jamie ustnej i pochwie. Najbardziej znanymi enterokokami są Enterococcus faecalis i Enterococcus faecium. Szczególnie niebezpieczną bakterią wśród enterokoków jest pierwszy z wymienionych drobnoustrojów, określany tradycyjnie jako paciorkowiec kałowy. Kiedy nasz układ odpornościowy jest w dobrej kondycji, ziarniak ten nie powoduje żadnych objawów. Bytuje w układzie pokarmowym człowieka i innych ssaków, stanowiąc jeden z elementów mikroflory jelitowej. Problem pojawia się wtedy, kiedy dochodzi do niekontrolowanego namnożenia się tych drobnoustrojów. Dzieje się to w wyniku osłabienia odporności organizmu przez stosowaną antybiotykoterapię, złą dietę czy brak dostatecznej higieny osobistej.

Enterokoki to też pożyteczne drobnoustroje. Ich obecność jest pożądana podczas produkcji surowych wędlin dojrzewających i serów, takich jak mozzarella, feta, provolone, roquefort czy cheddar. Po zakończonym procesie bakterie są termicznie neutralizowane ze względu na ryzyko wywołania infekcji.

Jak można się zakazić bakteriami Enterococcus?

Do infekcji enterokokami dochodzi najczęściej z powodu spadku odporności organizmu, który  umożliwia  nadmierny rozrost bakterii. W ten sposób wcześniej niegroźne drobnoustroje stają się źródłem poważnych problemów zdrowotnych.

Bakteriami Enterococcus można zakazić  się też w szpitalu lub na terenie innych placówek służby zdrowia. Częstym miejscem zakażenia są gabinety stomatologiczne, gdzie bakterie te mogą dostać się do organizmu w trakcie leczenia kanałowego zęba. Ponadto źródłem Enterococcus są inne miejsca publiczne, takie jak place zabaw, baseny, toalety miejskie, środki transportu publicznego i wiele innych.

Enterokoki nazywane są inaczej „bakteriami brudnych rąk”. Do zakażenia dochodzi najczęściej z powodu braku higieny osobistej. Paciorkowiec kałowy występuje w okolicach układu moczowego i narządów płciowych. Jeśli nie zachowamy odpowiednich zasad higieny, może zostać przeniesiony w okolice jamy ustnej i rozprzestrzenić się na cały organizm. Zakażenie Enterococcus faecalis jest bardzo niebezpieczne, ponieważ bakterie te są odporne na wiele różnych antybiotyków. Leczenie jest skomplikowane, problematyczne i długie. Na zakażenia enterokokami szczególnie narażone są noworodki i małe dzieci.

Jakie choroby wywołują enterokoki?

Miejscem, w którym najczęściej bytują enterokoki, są narządy moczowo-płciowe. Na zakażenie  tych okolic narażone są głównie kobiety, ponieważ ich cewka moczowa jest dużo krótsza niż u mężczyzn, a ujście znajduje się bliżej odbytu, co ułatwia przeniesienie bakterii.

Oprócz zakażenia cewki moczowej bakterie Enterococcus faecalis powodują:

• zakażenie pęcherza moczowego – rozwija się ono bardzo często u kobiet będących w ciąży i stanowi zagrożenie dla nienarodzonego dziecka. Może doprowadzić do zahamowania rozwoju płodu i przedwczesnej akcji porodowej. Dodatkowo infekcje występujące w ciąży są trudne do leczenia ze względu na ograniczenia terapeutyczne;
• zakażenie dróg rodnych – w wyniku rozwoju tej infekcji dochodzi do zaburzenia w składzie fizjologicznej flory bakteryjnej wyściełającej pochwę. Nadmierna liczba paciorkowców kałowych wypiera dobroczynne bakterie produkujące kwas mlekowy;
• zapalenie nerek – objawia się bólem w trakcie oddawania moczu, skąpomoczem, gorączką, ogólnym osłabieniem oraz dreszczami i zmianami skórnymi;
• zapalenie gruczołu krokowego u mężczyzn – objawia się gorączką, bólem w okolicy krocza, niemożnością opróżnienia pęcherza oraz ropną wydzieliną wydostającą się z cewki moczowej.

Enterokoki, podobnie jak wiele innych bakterii, mogą przedostać się do krwiobiegu, powodując posocznicę oraz zakażenia wielu narządów. Wśród nich można wymienić:

• zapalenie wsierdzia,
• enterokokowe zapalenie opon mózgowych,
• zapalenie płuc,
• infekcje w obrębie jamy brzusznej,
• zakażenie ran pooperacyjnych,
• zakażenie ran po oparzeniach,
• zapalenie kości i stawów,
• zapalenie szpiku,
• zakażenie układu oddechowego,
• zapalenia przyzębia i miazgi zębowej.

Jak można zapobiegać infekcji bakteriami Enterococcus?

Ponieważ Enterococcus faecalis jest „bakterią brudnych rąk”, aby się ustrzec przed infekcją należy zwrócić szczególną uwagę na stosowanie zasad higieny, czyli:

• często i dokładnie myć ręce,
• stosować maseczki w kontakcie z osobami chorymi,
• unikać nadmiernego stosowania antybiotyków obniżających naturalną odporność i zaburzających skład fizjologicznej mikroflory organizmu,
• unikać spożywania dojrzewających serów i wędlin bezpośrednio po antybiotykoterapii.

Ze względu na fakt, że infekcje enterokokowe należą do zakażeń szpitalnych, zaleca się separowanie zakażonych pacjentów od pracowników służby zdrowia, regularne badanie personelu szpitali pod kątem tej bakterii oraz dbanie o porządek na terenie placówek medycznych celem zminimalizowania ryzyka wystąpienia zakażeń.

W jaki sposób zdiagnozować zakażenie enterokokami?

W przypadku podejrzenia zakażenia bakterią Enterococcus wykonuje się szereg badań diagnostycznych. Jako pierwsze lekarz zleca bakteriologiczne badanie moczu w celu wykrycia infekcji rozwijających się w obrębie układu moczowego. Jeśli zostanie w nim stwierdzona duża liczba Enterococcus faecalis , diagnostykę rozszerza się o badania antybiogramu celem określenia wrażliwości bakterii na leczenie. Określenie lekowrażliwości jest niezbędne, by dobrać odpowiedni, celowany na te drobnoustroje antybiotyk.

Enterokoki a sepsa

W wyniku zakażenia bakteriami z rodzaju Enterococcus może rozwinąć się sepsa, czyli stanuogólnionej reakcji zapalnej całego organizmu, rozwijającej się w odpowiedzi na zakażenie. W uogólnionej reakcji zapalnej w przebiegu sepsy, dochodzi do zagrażającej życiu niewydolności wielonarządowej wskutek tzw. burzy cytokinowej. Jest to stan, w którym zwiększone stężenie cytokin prozapalnych (substancji produkowanych przez komórki układu odpornościowego) w układzie krążenia wraz z ostrym stanem zapalnym prowadzą do upośledzenia czynności wielu narządów i układów, a wygaszenie stanu zapalnego przekracza możliwości działania układu odpornościowego.

W ocenie ciężkości sepsy wywołanej m.in. przez enterokoki, także innych zakażeń i stanów zapalnych, w monitorowaniu pacjentów po rozległych zabiegach operacyjnych i oparzeniach w celu oszacowania ryzyka zakażenia pooperacyjnego, w ocenie ciężkości zakażeń bakteryjnych, ale także w ocenie ryzyka odrzucenia przeszczepu znalazło zastosowanie badanie profilu cytokin, w którym w próbce krwi oznaczane są stężenia cytokin pro- i przeciwzapalnych – TNF alfa (czynnik martwicy guza) oraz interleukin – IL-1β; IL-6, IL-8; IL-10 i IL-12p70.

Jak leczyć infekcje enterokokami?

Leczenie zakażenia enterokokami jest dość skomplikowane. Może trwać bardzo długo ze względu na odporność bakterii na wiele stosowanych antybiotyków. Podczas kuracji zazwyczaj stosuje się furaginę, ampicylinę i amoksycylinę. W zakażeniach ogólnych podaje się również aminoglikozydy, linezolid oraz wankomycynę.

Należy pamiętać, że nawet jak odczujemy poprawę w trakcie kuracji, nie należy jej pod żadnym pozorem przerywać. Doprowadzi to do nawrotu choroby ze zdwojoną siłą.

Autor: Marta Szarawarska

Bibliografia:

1. P. Murray i in., Mikrobiologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 207–228.
2. M. Bulanda i in. Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej. PZWL, 2020, s. 136–139.