Dermatoza - co to jest? Rodzaje oraz przyczyny

Co to jest dermatoza? Pojęcie to może kojarzyć się z poważnym zaburzeniem, ale dla lekarzy jest to ogólne określenie różnych chorób skóry. Dermatozy mogą manifestować się w bardzo różnorodny sposób i mieć różnorodne przyczyny. Mogą być zupełnie niegroźne i stanowić jedynie defekt kosmetyczny, a mogą też mieć charakter uciążliwych przewlekłych chorób. Jak wygląda dermatoza i jakie są jej przyczyny?

Co to jest dermatoza skóry i jak wygląda?

Zmiany na skórze, będące odstępstwem od prawidłowości określane są jako wykwity. Mogą one mieć różny charakter, dla niektórych chorób często mają bardzo typowy wygląd. Objawy chorób skóry mogą mieć różnorodny wygląd. Jakie zmiany skórne można najczęściej zaobserwować w przebiegu dermatozy?

• plamy – różnią się od prawidłowej skóry jedynie zabarwieniem, nie są wyczuwalne w dotyku; mogą mieć charakter barwnikowy (np. znamiona), zapalny (np. rumień) lub naczyniowy (np. teleangiektazje),
• bąble – powstają szybko w wyniku obrzęku i równie szybko ustępują bez śladu (np. pokrzywka),
• pęcherze – wykwity wypełnione płynem, zanikające bez pozostawiania blizn (np. opryszczka),
• krosty – pęcherzyki wypełnione ropą w wyniku rozwoju stanu zapalnego,
• grudki – zmiany różnych rozmiarów, wyraźnie odgraniczone od reszty skóry i wyczuwalne w dotyku (np. brodawki), ustępują bez pozostawiania śladów,
• guzki i guzy – wyraźnie wyodrębnione zmiany obejmujące głębsze warstwy skóry; jeśli ustępują, to pozostawiają blizny (np. guzki gruźlicze lub nowotworowe),
• łuski – złuszczające się fragmenty warstwy rogowej naskórka (np. w przebiegu łuszczycy),
• nadżerki – ubytki naskórka gojące się bez pozostawiania blizn,
• pęknięcia – liniowe ubytki głębszych warstw skóry,
• owrzodzenia – głębokie ubytki tkanki, powstające wtórnie z guzków, krost lub w wyniku zaburzeń naczyniowych w obrębie skóry; goją się pozostawiając bliznę.

W przebiegu niektórych chorób jednocześnie może występować kilka rodzajów wykwitów, mogą też pojawiać się zmiany nie dające się zaklasyfikować. Dla lekarza ważne jest, aby zidentyfikować, które zmiany mają charakter podstawowy oraz obserwować, jak zmieniają się w czasie trwania choroby i leczenia.

Dermatoza skóry – przyczyny i rodzaje

Dermatozy mogą mieć rozmaite przyczyny. Najczęściej są to choroby powodowane przez czynniki zakaźne, autoimmunologiczne, a także zmiany alergiczne i znamiona. Niektóre schorzenia skóry mają podłoże genetyczne.

Choroby zakaźne skóry

Zakażenia bakteryjne najczęściej powodowane są przez bakterie naturalnie bytujące na skórze – gronkowce lub paciorkowce, mogą też mieć charakter mieszany. Do infekcji dochodzi zwykle w okresie obniżonej odporności organizmu lub w miejscach zranienia.

Zakażenia gronkowcem zazwyczaj mają postać krost, ropni lub czyraków, często lokalizują się w okolicach ujść mieszków włosowych. Objawem zakażenia skóry może być też rumień charakterystyczny dla róży (zakażenie paciorkowcem) lub boreliozy. Jest też wiele innych rzadziej występujących chorób bakteryjnych, powodujących powstawanie wykwitów na skórze, które rozpoznaje lekarz na podstawie szczegółowych badań.

Najczęstsze choroby wirusowe skóry to: opryszczka, brodawki skórne i mięczak zakaźny. Wirus opryszczki (Herpes simplex) powoduje powstawanie drobnych pęcherzyków wypełnionych płynem, zwykle w okolicy ust. Brodawki i mięczak manifestują się zmianami o charakterze grudkowatym.

Częstym zaburzeniem jest też grzybica – może dotyczyć zarówno skóry gładkiej, jak i owłosionej skóry głowy oraz paznokci i błon śluzowych. Najczęściej wywołują ją dermatofity lub drożdżaki. Dermatoza o podłożu grzybiczym ma zwykle charakter rumieniowo-złuszczający, jej rozwojowi sprzyja wilgotność skóry oraz osłabiona odporność.

Czynnikiem zakaźnym mogą być też pasożyty wywołujące wszawicę lub świerzb – w tych przypadkach zmiany na skórze mają charakter wtórny i są wynikiem uszkodzeń w wyniku drapania. 

Zmiany alergiczne

Dermatozy o przyczynach alergicznych to najczęściej pokrzywka lub wyprysk kontaktowy oraz atopowe zapalenie skóry (AZS).

Pokrzywka alergiczna objawia się zazwyczaj obecnością różnych rozmiarów bąbli, przebiega z obrzękiem, zaczerwienieniem i świądem. Może być wywołana przez różnego rodzaju alergeny – pokarmowe, oddechowe lub leki.

Wyprysk kontaktowy (kontaktowe zapalenie skóry) powstaje w wyniku zetknięcia się skóry z substancją uczulającą, np. składnikiem ubrania, biżuterii czy kosmetyków. Wyprysk najczęściej wiąże się z obecnością grudek, pęcherzyków i zaczerwienienia skóry w miejscu kontaktu z alergenem.

Atopowe zapalenie skóry objawia się wypryskiem i świądem w typowych dla tego schorzenia miejscach takich jak zgięcia łokciowe i kolanowe oraz dłonie. Często dochodzi do miejscowego rogowacenia skóry.

Choroby autoimmunologiczne i genetyczne

Istnieją schorzenia skóry mające podłoże genetyczne lub rozwijające się w wyniku procesów autoimmunologicznych. Są to choroby o przewlekłym przebiegu, zwykle leczone jedynie objawowo.

Niektóre z tych schorzeń czasami są mylnie uważane za choroby zakaźne i wywołują obawy otoczenia ze względu na obecność nietypowych zmian.

Przykłady tego typu chorób skóry to:

• łuszczyca – wykwity mają charakter złuszczających się grudek,
• pęcherzyca i inne choroby pęcherzowe (np. pemphigoid) – pęcherzom mogą towarzyszyć nadżerki i złuszczanie,
• toczeń – charakterystyczne zmiany rumieniowe,
• twardzina – odgraniczone stwardnienia skóry,
• zapalenie skórno-mięśniowe – zmiany rumieniowo-obrzękowe,
• rybia łuska – zmiany skórne wynikają z nadmiernego rogowacenia i złuszczania się naskórka.

Znamiona i nowotwory

Znamiona skórne mają zwykle charakter wrodzony, choć mogą też pojawiać się w późniejszych okresach życia. Pochodzenie znamion może być naskórkowe, barwnikowe, gruczołowe lub naczyniowe. W zależności od tego znamiona mogą nie odróżniać się kolorem od skóry lub też przybierać odcienie brunatne i różowe.

Niektóre zmiany skórne mają charakter łagodnych nowotworów (włókniaki i bliznowce), które usuwa się chirurgicznie.

Zmiany będące następstwem działania promieni UV stosunkowo często przekształcają się w nowotwory, dlatego ważna jest obserwacja takich zmian, szczególnie tych nowo pojawiających się na skórze. Zmiany nowotworowe mogą mieć charakter płaskich wykwitów, guzków lub owrzodzeń.

Rak skóry może przybierać różną postać i wykazywać mniejszą lub większą skłonność do przerzutów. Najbardziej złośliwym rakiem skóry jest czerniak. Skłonności do zachorowania na czerniaka mają charakter dziedziczny.

Dermatoza skóry – czy często występuje?

Na różnego rodzaju dermatozy cierpi mniej więcej jedna trzecia dorosłych. Większość przypadków, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza to reakcje alergiczne oraz choroby zakaźne, a także znamiona i trądzik.

Warto zwrócić szczególną uwagę na choroby zakaźne, ponieważ zmiany skórne nie powiązane z kaszlem czy podwyższoną temperaturą zwykle nie kojarzą nam się z możliwością zakażenia. Tymczasem infekcje bakteryjne lub wirusy wywołujące brodawki czy opryszczki łatwo jest przenieść nawet na inne obszary swojego ciała oraz zarazić inne osoby.

Dermatoza skóry twarzy

Szczególnie uciążliwe mogą być zmiany skórne umiejscowione na twarzy, ponieważ trudno je ukryć, a widoczne defekty skóry mogą niekorzystnie wpływać na samoocenę. Najczęstsze dermatozy widoczne na twarzy, które można wyleczyć, znając ich przyczynę to:

• trądzik – zaburzenia funkcjonowania gruczołów łojowych, powodujące powstawanie krost, grudek i zaskórników; nie jest chorobą zakaźną, ale zmianom często towarzyszą procesy zapalne,
• zapalenie okołoustne (dermatoza okołoustna) – stan zapalny manifestujący się grudkowatymi wypryskami i zaczerwienieniem wokół ust z charakterystycznym pominięciem bezpośredniego sąsiedztwa warg; najczęstsze przyczyny to stosowane miejscowo glikokortykosteroidy, podrażnienia wywołane kosmetykami, działanie promieni UV oraz zmiany hormonalne (szczególnie u kobiet),
• wyprysk alergiczny – wypryski alergiczne i zaczerwienienie na skórze twarzy mogą być wynikiem alergii kontaktowej lub krzyżowej reakcji na alergeny oddechowe i pokarmowe (tzw. zespół alergii jamy ustnej),
• zakażenie gronkowcem – ropne zmiany wywołane infekcją bakteryjną, często mylone z wykwitami trądzikowymi; podlega leczeniu antybiotykiem.

Jak leczyć dermatozę?

W przypadku, gdy na skórze obserwujemy nietypowe zmiany, warto udać się do dermatologa. Ważne jest, aby umieć określić w jakich okolicznościach się pojawiły, czy ich wygląd ulegał zmianie, czy towarzyszą im takie objawy jak ból, świąd lub pieczenie. Lekarz podczas badania skóry ocenia lokalizację, liczebność i wielkość oraz kształt zmian, ich zabarwienie, a także ogólny stan skóry.

W celu oceny charakteru zmian skórnych w gabinecie lekarza najczęściej stosuje się dermatoskopię (obserwacja zmiany w powiększeniu). Można też wykonać badanie histopatologiczne z pobranego wycinka skóry lub wykonać posiew w kierunku bakterii lub grzybów. W podejrzeniu alergii wykonuje się płatkowe testy skórne, oceniające reakcję na kontakt z alergenem.

Nie ma jednego sposobu leczenia zmian skórnych. Leczenie dermatozy to przede wszystkim identyfikacja i eliminacja jej przyczyny np. czynnika zakaźnego lub drażniącego – zazwyczaj stosuje się preparaty działające miejscowo oraz dodatkowo glikokortykosteroidy w celu łagodzenia dolegliwości towarzyszących. W przypadkach chorób alergicznych i autoimmunologicznych konieczne mogą być leki antyhistaminowe lub immunosupresyjne. Niektóre dermatozy nie podlegają leczeniu, ale obserwacji (np. znamiona barwnikowe), są też przypadki zmian, które usuwa się chirurgicznie aby zapobiec ich przekształceniu się w nowotwory.

Jak dbać o skórę?

Skóra to organ stanowiący barierę chroniącą nasz organizm przed czynnikami zewnętrznymi, dlatego warto o nią dbać nie tylko ze względów estetycznych. Aby uniknąć chorób skóry należy pamiętać o:

• odpowiedniej higienie: szczególnie ważne jest mycie miejsc trudno dostępnych, aby nie gromadził się tam brud i wilgoć co może doprowadzić do rozwoju grzybicy,

• nawilżaniu i pielęgnacji: sucha skóra jest bardziej podatna na uszkodzenia, należy więc pamiętać o nawadnianiu organizmu od wewnątrz przez spożywanie odpowiedniej ilości płynów, a kosmetyki stosowane na skórę powinny być pozbawione sztucznych dodatków, mogących wywołać podrażnienia,

• ochronie przed szkodliwymi czynnikami: skórę należy chronić przed czynnikami atmosferycznymi – zarówno przed poparzeniem słonecznym, jak i odmrożeniem – oraz zapobiegać otarciom i zabezpieczać powstałe rany przed zakażeniem,

• profilaktycznej kontroli – znamiona i inne zmiany na skórze powinny być obserwowane i co jakiś czas kontrolowane przez dermatologa, aby zapobiec rozwojowi czerniaka oraz innych powikłań.

Autor: Mgr Marta Filipowska

Bibliografia:

1. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. S. Jabłońska, S. Majewski.  Warszawa 2010
2. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/171077,zapalenie-okoloustne
3. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/74475,tradzik-pospolity