Dermografizm – co to znaczy? Poznaj przyczyny i objawy tego zjawiska

Wyobraź sobie, że jedno delikatne przesunięcie paznokcia po skórze zostawia na niej wyraźny, wypukły ślad niczym napis. Tak właśnie objawia się dermografizm, nazywany potocznie „pisaniem na skórze”. To nietypowa reakcja organizmu, która może zaskakiwać nie tylko wyglądem, ale i okolicznościami swojego pojawienia się. Czym dokładnie jest dermografizm, czy zawsze wymaga leczenia i jakie badania pomagają go rozpoznać? Sprawdź, co warto wiedzieć o tej formie nadwrażliwości skóry.

Czym dokładnie jest dermografizm?

Dermografizm (gr. Derma, czyli „skóra”, gr. grapho, czyli „pisać”) dosłownie oznacza „pisanie na skórze”. To określenie oddaje istotę tego zjawiska – skóra zachowuje się bowiem tak, jakby można było na niej rysować, pozostawiając wyraźne, choć krótkotrwałe ślady. Dermografizm, znany również jako pokrzywka dermograficzna, to jedna z najczęstszych form tzw. pokrzywek fizykalnych, czyli takich, które są wywoływane przez czynniki mechaniczne, a nie przez alergeny czy infekcje. Charakterystyczną cechą tego typu reakcji jest to, że skóra reaguje w sposób przesadny na nawet delikatny bodziec mechaniczny, taki jak zadrapanie, ucisk ubrania lub otarcie. U osób dotkniętych dermografizmem już lekkie przesunięcie paznokcia po skórze skutkuje pojawieniem się wyraźnej wypukłej linii, która przypomina bąbel pokrzywkowy.

Mechanizm powstawania dermografizmu związany jest z nadmiernym uwalnianiem histaminy i innych substancji prozapalnych przez komórki tuczne (mastocyty) w skórze. Powoduje to rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększoną przepuszczalność ich ścian i pojawienie się lokalnego obrzęku. U większości osób komórki tuczne reagują tylko na silniejsze bodźce, ale u pacjentów z dermografizmem nawet bardzo łagodne drażnienie może wywołać intensywną reakcję skórną.

Jak często występuje dermografizm i kogo dotyczy?

Dermografizm występuje stosunkowo często – szacuje się, że przynajmniej raz w życiu doświadcza go nawet 2–5% populacji. Choroba może pojawić się w każdym wieku, ale najczęściej obserwuje się ją u młodych dorosłych oraz dzieci w wieku szkolnym. Częściej dotyka kobiety niż mężczyzn, choć różnica ta nie jest bardzo wyraźna. U niektórych osób dermografizm może być jedyną formą pokrzywki, natomiast u innych występuje równolegle z innymi odmianami tej dermatozy, np. z pokrzywką z zimna, cholinergiczną (po wysiłku), pokrzywką w ciąży czy przewlekłą pokrzywką idiopatyczną.

📌 Sprawdź, jakie mogą być przyczyny pokrzywki.

Rodzaje dermografizmu

Dermografizm nie jest jednorodnym zjawiskiem. Wyróżnia się kilka jego postaci, które różnią się objawami i nasileniem reakcji. Dermografizm prosty to najczęstszy wariant. Objawia się zmianami skórnymi bez świądu czy pieczenia i nie wymaga leczenia. Dermografizm świądowy to kolejna postać. Towarzyszy mu swędzenie, pieczenie, zaczerwienienia na skórze, a niekiedy też uczucie rozgrzania skóry. Może być uciążliwy i prowadzić do drapania, co nasila objawy. W dermografizmie opóźnionym zmiany pojawiają się po 30–60 minutach od drażnienia i mogą utrzymywać się kilka godzin. Wyróżnia się dermografizm czerwony i biały – w zależności od reakcji naczyń krwionośnych. W dermografizmie czerwonym dominuje rozszerzenie naczyń i rumień, w białym – zwężenie i bladość zmiany. Rzadką odmianą związaną z mastocytozą skórną (chorobą charakteryzującą się nieprawidłowym gromadzeniem się komórek tucznych, tzw. mastocytów, w skórze) jest dermografizm barwnikowy.

Co może wywoływać dermografizm?

Wystąpienie dermografizmu może być związane z różnymi czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Do najczęstszych z nich należą:

• ucisk lub tarcie skóry, np. przez ubrania, szelki plecaka, zegarek, bieliznę;
• drapanie, pocieranie ręcznikiem, zwłaszcza po kąpieli;
• gwałtowne zmiany temperatury otoczenia;
• wysiłek fizyczny i wzmożona potliwość;
• stres emocjonalny;
• choroby tarczycy (np. niedoczynność lub Hashimoto);
• alergie i nadwrażliwość pokarmowa;
• infekcje wirusowe i bakteryjne (szczególnie u dzieci);
• choroby autoimmunologiczne, np. toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów;
• stosowanie niektórych leków, np. penicylin, NLPZ, inhibitorów ACE.

W części przypadków dermografizm występuje samoistnie, bez wyraźnej przyczyny. Taki stan nazywa się dermografizmem idiopatycznym.

Jakie badania wykonać przy dermografizmie?

W typowych przypadkach rozpoznanie dermografizmu można postawić już na podstawie wywiadu lekarskiego i prostego testu prowokacyjnego, wykonanego np. plastikową szpatułką, którą lekarz przesuwa po skórze pacjenta (najczęściej na plecach lub przedramieniu). Pojawienie się w ciągu kilku minut wypukłej, czerwonej kreski świadczy o dermografizmie.

Jeśli objawy są nietypowe, nasilone lub utrzymują się przewlekle, lekarz może zlecić dodatkowe badania w celu wykluczenia innych schorzeń. Będzie to morfologia krwi z rozmazem, która pozwoli na ocenę ewentualnego stanu zapalnego lub eozynofilii (zwiększenie liczby eozynofilów w rozmazie krwi powyżej 4% wszystkich krwinek białych) oraz OB i stężenie CRP dla wykrycia przewlekłego stanu zapalnego. Dodatkowo, stężenia: TSH, fT3, fT4 – diagnostyka chorób tarczycy; IgE całkowite i testy skórne – przy podejrzeniu alergii; przeciwciała ANA i stężenie anty-TPO – w kierunku chorób autoimmunologicznych, w tym tarczycy. U osób z dolegliwościami jelitowymi zlecane są badania kału na pasożyty.

Czy dermografizm trzeba leczyć?

W większości przypadków, szczególnie gdy dermografizm ma charakter prosty i nie powoduje świądu, leczenie nie jest konieczne. Wystarczy unikać czynników drażniących i dbać o skórę. Warto nosić luźne, przewiewne ubrania z naturalnych materiałów oraz unikać długiego moczenia skóry w gorącej wodzie. Dodatkowo można stosować emolienty i delikatne kosmetyki bez alkoholu i substancji zapachowych, a także unikać sytuacji stresowych, które mogą nasilać objawy.

Jeśli dermografizm przebiega z nasilonym świądem lub utrudnia codzienne funkcjonowanie, zaleca się stosowanie leków przeciwhistaminowych. Leki II generacji, takie jak loratadyna, desloratadyna, lewocetyryzyna czy bilastyna, są dobrze tolerowane i skutecznie łagodzą objawy. W niektórych przypadkach może być konieczne ich długotrwałe stosowanie.

Ile trwa dermografizm?

Czas trwania dermografizmu może się różnić w zależności od jego rodzaju oraz indywidualnej reaktywności skóry. 

Czas trwania pojedynczego epizodu 

W przebiegu zwykłego dermografizmu zmiany skórne pojawiają się w ciągu kilku minut po podrażnieniu skóry i zwykle ustępują samoistnie po 15–30 minutach, maksymalnie po godzinie. W przypadku dermografizmu opóźnionego zmiany mogą pojawić się dopiero po 30 minutach od bodźca i utrzymywać się nawet przez kilka godzin.

Czas trwania dermografizmu jako choroby

W wielu przypadkach dermografizm ma przemijający charakter – objawy mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy, a następnie samoistnie ustąpić. U części osób (szczególnie dorosłych) dermografizm może mieć przewlekły przebieg i trwać lata, a nawet całe życie, jeśli nie unika się czynników prowokujących.

Podsumowanie

Dermografizm to forma nadwrażliwości skóry, która objawia się występowaniem wypukłych zmian w miejscu mechanicznego drażnienia. Choć może budzić niepokój, w większości przypadków nie jest groźny ani nie wymaga intensywnego leczenia. Wystarczy właściwa pielęgnacja, unikanie drażniących bodźców i – w razie potrzeby – stosowanie leków przeciwhistaminowych. W przypadku przewlekłych czy uciążliwych objawów warto skonsultować się z dermatologiem lub alergologiem w celu poszerzenia diagnostyki i ustalenia optymalnej terapii.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela