Diagnostyka genetyczna męskiej niepłodności 

Męska niepłodność stanowi wyzwanie, które dotyka mężczyzn w każdym wieku. Dane statystyczne sugerują, że odpowiada ona za około 40-50% przypadków niepowodzeń w poczęciu dziecka przez starające się o to pary. Aby zidentyfikować przyczyny tych trudności, warto skonsultować się z lekarzem specjalistą, takim jak ginekolog lub urolog, którzy będą w stanie wybrać i zlecić pacjentowi odpowiednie badania diagnostyczne, obejmujące również badania genetyczne.

Kiedy u mężczyzny rozpoznaje się niepłodność?

Niepłodność męską rozpoznaje się wtedy, gdy mężczyzna nie jest w stanie doprowadzić do zapłodnienia swojej partnerki po co najmniej roku regularnego współżycia seksualnego (3-4 razy w tygodniu), bez stosowania antykoncepcji. Problem ten może dotyczyć mężczyzn, którzy nigdy wcześniej nie mieli potomstwa, co określa się jako niepłodność pierwotną. Może także dotyczyć tych, którzy mieli wcześniej dzieci, ale teraz napotykają trudności, co jest określane jako niepłodność wtórna.

Wiele przyczyn męskiej niepłodności to zmiany odwracalne, które można skutecznie leczyć, przywracając mężczyznom płodność i zwiększając szanse na posiadanie potomstwa. Jednak aby to osiągnąć, konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań diagnostycznych i rozpoczęcie terapii.

Jakie mogą być przyczyny męskiej niepłodności?

Bezpośrednią przyczyną męskiej niepłodności jest najczęściej niska jakość nasienia. Może być ona skutkiem zarówno prozaicznych czynników, takich jak używki, otyłość, stres czy nieprawidłowa dieta, jak również poważniejszych problemów, takich jak choroby genetyczne czy mechaniczne uszkodzenie jąder.

Wśród przyczyn męskiej niepłodności wymienia się m.in.:

• wrodzone lub nabyte wady narządów płciowych,
• choroby, operacje i urazy w obrębie układu moczowo-płciowego,
• infekcje przenoszone drogą płciową, w tym także te atypowe i bezobjawowe,
• żylaki powrózka nasiennego,
• nowotwory jądra i innych narządów układu moczowo-płciowego,
• zapalenie gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych,
• zaburzenia hormonalne,
• czynniki genetyczne,
• choroby tarczycy i przysadki mózgowej,
• przewlekłe choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, choroby układu krążenia, choroby wątroby, nerek i trzustki,
• niedokrwistości oraz inne schorzenia krwi,
• czynniki psychologiczne, zaburzenia ejakulacji i zaburzenia seksualne,
• przyjmowanie narkotyków lub niektórych leków z grupy androgenów i kortykosteroidów.

Jaką rolę w powstawaniu męskiej niepłodności pełnią czynniki genetyczne?

Istnieje wiele możliwych źródeł niepłodności męskiej. Pierwszym krokiem w procesie diagnostycznym powinno być wykluczenie przyczyn związanych m.in. z czynnikami środowiskowymi, przebytymi chorobami lub zaburzeniami hormonalnymi. Po wyeliminowaniu tych możliwości następnym etapem powinno być przeprowadzenie badań genetycznych. Pozwolą one zidentyfikować genetyczne podłoże niepłodności u par starających się o dziecko. Genetyczne przyczyny niepłodności są bardzo różnorodne i obejmują zaburzenia chromosomowe, mutacje genowe i polimorfizmy genowe. 

Potwierdzenie lub wykluczenie genetycznej przyczyny niepłodności jest istotne zarówno dla celów diagnostycznych, jak i prognostycznych. Badania genetyczne pozwalają nie tylko na znalezienie przyczyny niepłodności, lecz także na określenie, czy u danej pary występują zmiany genetyczne, które mogą prowadzić do poważnych chorób genetycznych u potomstwa lub być przez nie dziedziczone. Diagnostyka genetyczna niepłodności odgrywa także istotną rolę w ocenie kwalifikacji do procedur wspomaganego rozrodu, takich jak zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro), umożliwiając świadome planowanie rodzicielstwa.

Przeprowadzenie badań genetycznych zaleca się zwłaszcza u mężczyzn, u których w rodzinie występowały przypadki poronień, martwych urodzeń oraz problemów z poczęciem dziecka. Dodatkowo, gdy u dzieci narodzonych stwierdzono wady wrodzone lub choroby genetyczne. Także gdy wcześniejsze ciąże pary były obarczone komplikacjami, takimi jak przedwczesny poród, zatrucie ciążowe, niska masa urodzeniowa czy wrodzone wady u płodu lub gdy u mężczyzny występowały zaburzenia w rozwoju narządów płciowych, lub w przebiegu dojrzewania płciowego.

Jakie badania genetyczne powinien wykonać mężczyzna z podejrzeniem niepłodności na tle genetycznym?

Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii oraz Polskie Towarzystwo Andrologii zaleca, aby mężczyźni z podejrzeniem niepłodności na tle genetycznym mieli wykonane takie badania genetyczne jak:

• Badanie kariotypu – oceniające liczbę i strukturę wszystkich chromosomów pacjenta.
• Badanie mutacji w obrębie genu CFTR – mutacje te mogą występować u osób chorych na mukowiscydozę. Mogą także prowadzić do niektórych form męskiej niepłodności, takich jak obustronne braki/niedrożności przewodów nasiennych (CBAVD) lub azoospermia obstrukcyjna. Badania genetyczne mutacji w genie CFTR zaleca się również partnerce mężczyzny z rozpoznanym CBAVD przed rozpoczęciem leczenia z użyciem nasienia partnera, a także partnerce mężczyzny z wrodzoną obustronną obstrukcją najądrzy lub z jednostronną agenezją nasieniowodu. Wykonanie testów na obecność najczęstszych mutacji w genie CFTR jest obecnie standardową procedurą podczas procedur wspomaganego rozrodu (ART, ICSI).
• Analizę regionu AZF chromosomu Y – białka kodowane w tym regionie uczestniczą w procesie produkcji plemników. Mutacje w kodujących je genach mogą prowadzić do zmniejszenia liczby plemników w nasieniu lub do wystąpienia wad chromosomowych u potomstwa pacjenta. Zmiany w regionach AZF mogą zakłócać spermatogenezę, stanowiąc jedną z przyczyn niepłodności męskiej. Regiony te nazywane są: AZFa (proksymalny), AZFb (centralny) i AZFc (dystalny). W zależności od tego, który region uległ uszkodzeniu, zdolność pacjenta do produkcji plemników może być osłabiona lub całkowicie zablokowana. Brak regionu AZFc prowadzi do znacznego obniżenia liczby plemników w nasieniu (tzw. oligospermii). U pacjentów z delecją w regionie AZFc może wystąpić azoospermia (brak plemników w nasieniu). Jednak zazwyczaj można u nich uzyskać plemniki poprzez biopsję jądra. Brak regionów AZFb i AZFa znacznie ogranicza szanse na uzyskanie plemników, nawet za pomocą biopsji. Dlatego analiza regionu AZF chromosomu Y powinna być przeprowadzana u wszystkich mężczyzn z nieobstrukcyjną azoospermią lub znacznym spadkiem liczby plemników przed planowanym leczeniem metodą ISCI (ang. Intracytoplasmic Sperm Injection) z użyciem ich nasienia.

Pakiet badań genetycznych męskiej niepłodności

Badania obejmujące analizę regionu AZF chromosomu Y oraz 7 mutacji w genie CFTR:  F508del, R117H, CFTRdel2,3, G550D, G542X, IVS8-T + (TG)n, D1152H są dostępne w ofercie Diagnostyki jako e-Pakiet niepłodność męska (CFTR AZF), badania genetyczne.

e-Pakiet jest przeznaczony przede wszystkim:

• do diagnostyki genetycznych przyczyn niepłodności u mężczyzn,
• dla mężczyzn z azoospermią (brakiem plemników w ejakulacie) lub oligozoospermią (zmniejszoną liczbą plemników),
• dla mężczyzn przygotowujących się do procedur wspomaganego rozrodu i/lub biopsji jądra,
• dla mężczyzn z niedrożnością nasieniowodów lub wrodzoną obustronną aplazją nasieniowodów,
• dla wszystkich mężczyzn, u których w rodzinie występowały przypadki mukowiscydozy.