22 czerwca 2022 - Przeczytasz w 6 min

Jakie są podobieństwa i różnice między niepłodnością a bezpłodnością?

Słowa „niepłodność” i „bezpłodność” często są stosowane wymiennie, jednak mają nieco inne znaczenia. Oba stany znacznie utrudniają lub uniemożliwiają zajście w ciążę. W konsekwencji prowadzą do powikłań zdrowotnych samych pacjentów, a pośrednio wpływają także na politykę społeczną, ekonomiczną i demograficzną kraju. Niepłodność jest stanem odwracalnym, a odpowiednie leczenie może pozwolić parze na posiadanie dziecka. Bezpłodność natomiast wiąże się z trwałym brakiem możliwości uzyskania ciąży. Zaburzenia płodności dotyczą zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Dowiedz się, jakie są podobieństwa i różnice między niepłodnością a bezpłodnością.

Niepłodność a bezpłodność

Co to jest niepłodność?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że niepłodność jest stanem, gdy parze nie udaje się uzyskać ciąży przez 12 miesięcy. Takie rozpoznanie można postawić, gdy potencjalni rodzice podejmują w tym okresie regularne stosunki płciowe 2–4 razy w tygodniu i nie stosują metod antykoncepcyjnych. Jeżeli mimo to nie udaje się osiągnąć spodziewanych rezultatów, zaleca się konsultację w specjalistycznym ośrodku, aby rozpocząć diagnostykę i leczenie.

Obecnie z problemem niepłodności prawdopodobnie zmaga się 10–16% osób w wieku rozrodczym. W Polsce dotyczy ona około miliona par. Tylko część z nich pozostaje pod opieką specjalistycznych ośrodków, które zajmują się diagnostyką i leczeniem zaburzeń płodności.

Niepłodność jest stanem, który może pojawić się na różnych etapach rozwoju rodziny. Z tego powodu wyróżniamy:

  • niepłodność pierwotną, gdy problem pojawia się podczas starań o pierwsze dziecko. Taka postać dominuje na obszarach wysoko rozwiniętych;
  • niepłodność wtórną, gdy trudności z uzyskaniem ciąży występują u pary, która ma już potomstwo. Ten rodzaj dotyczy zwykle rodziców w krajach rozwijających się.

Co to jest bezpłodność?

Termin „bezpłodność” oznacza trwałą utratę zdolności do spłodzenia dziecka. Jest to stan nieodwracalny, a medycyna na obecnym etapie rozwoju nie może zaoferować pacjentom skutecznego leczenia.

Co może zwiększać ryzyko niepłodności i bezpłodności?

Przyczyny powstawania niepłodności i bezpłodności są bardzo złożone. Zależą od zdrowia partnerów, ich indywidualnych predyspozycji oraz warunków zewnętrznych. Nie zawsze udaje się określić dokładną korelację między czynnikiem ryzyka a wystąpieniem zaburzeń płodności. Niektóre zachowania i warunki otoczenia mogą jednak w dłuższej perspektywie wpływać negatywnie na możliwość zostania rodzicem.

Do najlepiej poznanych czynników ryzyka niepłodności i bezpłodności należą:

  • narażenie na metale ciężkie, promieniowanie i organiczne środki chemiczne;           
  • palenie tytoniu;          
  • przyjmowanie narkotyków i nadużywanie alkoholu;
  • stosowanie sterydów anabolicznych;
  • infekcje, np. kiła, świnkowe lub rzeżączkowe zapalenie jąder;
  • stres;
  • stosowanie niektórych leków (np. hormonalnych);
  • część chorób układowych, m.in. niedokrwistość, cukrzyca i zaburzenia pracy tarczycy;
  • w przypadku mężczyzn także przebywanie w wysokiej temperaturze, która zaburza produkcję plemników.

Jakie mogą być przyczyny niepłodności i bezpłodności u kobiet?

Przyczyny niepłodności oraz bezpłodności są w dużej mierze wspólne. Znaczną część chorób, które mogą powodować zaburzenia płodności na wczesnych etapach, poddaje się leczeniu. Niestety z czasem prowadzą one do nieodwracalnych powikłań.

W mniej więcej połowie przypadków problemy z uzyskaniem ciąży leżą po stronie kobiety. Do najczęstszych przyczyn niepłodności, które wynikają ze stanu zdrowia pacjentki, można zaliczyć:

  • zaburzenia jajeczkowania, czyli owulacji, które pojawiają się w przebiegu wrodzonych zespołów genetycznych, chorób endokrynologicznych, np. hiperprolaktynemii i zespołu policystycznych jajników (PCOS), jadłowstrętu psychicznego (anorexia nervosa) czy bulimii. Nieprawidłowe cykle miesięczne często dotyczą także pacjentek, które żyją w przewlekłym stresie i uprawiają wyczynowo sport;
  • niedrożność jajowodów;
  • nieprawidłową budowę układu rodnego, zwłaszcza macicy;
  • choroby zakaźne, a przede wszystkim infekcje, które przebiegają w obrębie narządów miednicy mniejszej i wywołują zapalenie przydatków;
  • endometriozę, w której przebiegu błona śluzowej macicy występuje poza właściwym narządem.

Część powikłań niektórych chorób nie poddaje się leczeniu. Z tego powodu mogą one prowadzić do trwałych zaburzeń w obrębie układu rodnego i bezpłodności. Należą do nich m.in.:

  • przedwczesna niewydolność jajników, w wyniku której jajniki przechodzą „przedwczesną menopauzę” i tracą aktywność przed 40. rokiem życia;
  • utrata funkcji macicy lub jajników, np. z powodu zabiegu chirurgicznego lub urazu;

Co może powodować niepłodność i bezpłodność u mężczyzn?

Zaleca się, aby diagnostyka zaburzeń płodności była przeprowadzana równolegle u obojga partnerów. Tak samo jak u kobiet, niepłodność i bezpłodność mogą rozwinąć się na podłożu podobnych chorób i stanów, tylko na różnym stopniu zaawansowania.

Wśród najczęstszych czynników, które powodują zaburzenia rozrodu u mężczyzn, można wyróżnić:

  • przyczyny przedjądrowe, np. nieprawidłowe wydzielanie i działanie hormonów, m.in. steroidowych, tarczycowych i gonadotropin przysadkowych, a także czynniki środowiskowe i przyjmowanie niektórych leków;
  • przyczyny jądrowe, a zwłaszcza wnętrostwo, wrodzone lub nabyte nieprawidłowości w budowie jądra, zapalenie jąder, urazy gonad, skręt i żylaki powrózka nasiennego czy niedokrwienie narządów płciowych;
  • przyczyny pozajądrowe, m.in. niedrożność dróg wyprowadzających nasienie, zapalenie najądrzy, stercza i pęcherzyków nasiennych, urazy mechaniczne wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych oraz podwiązanie nasieniowodów;
  • zaburzenia seksualne, np. nieprawidłową budowę prącia, która uniemożliwia współżycie płciowe, brak wzwodu, brak wytrysku czy wytrysk wsteczny.

Jak można rozpoznać niepłodność i bezpłodność?

Decyzja o rozpoczęciu diagnostyki i leczenia zaburzeń płodności powinna zostać podjęta przez partnerów po konsultacji z lekarzem prowadzącym. Przebieg całego procesu zależy m.in. od czasu, w jakim para starała się o ciążę, wieku kobiety, jej rezerwy jajnikowej, regularności i charakteru cykli miesięcznych oraz historii medycznej, a w szczególności operacji w obrębie miednicy. Na początku warto także przedyskutować oczekiwania partnerów, m.in. to, ile planują mieć dzieci i w jakim czasie oraz które procedury medyczne są zgodne z ich światopoglądem.

W przypadku pacjentki poniżej 35. roku życia, która nie zgłasza żadnych obciążeń w wywiadzie, należy przeprowadzić badania pod kątem zaburzeń płodności po roku regularnego współżycia. U kobiety po 35. roku życia zaleca się rozpocząć diagnostykę po 6 miesiącach starań, natomiast po 40. roku życia nawet od razu, gdy para zadeklaruje plany posiadania dziecka. Równolegle badaniom powinien poddać się także jej partner.

Jak wygląda leczenie niepłodności i bezpłodności?

Problem niepłodności i bezpłodności odnosi się przede wszystkim do zdrowia i emocjonalnego obciążenia partnerów, którzy bezskutecznie starają się o ciążę. Wpływa jednak także na stan demograficzny, politykę socjalną i wskaźniki ekonomiczne kraju, dlatego pośrednio dotyczy całego społeczeństwa.

Postępowanie w przypadku niepłodności i bezpłodności wymaga całościowego podejścia do problemu, z jakim zgłaszają się partnerzy. Z tego powodu proces powinien obejmować konsultacje u specjalistów z różnych dziedzin, m.in. ginekologii, endokrynologii, genetyki i psychologii. Zespół medyczny kieruje procesem terapeutycznym i spełnia w nim wiele ważnych zadań, m.in.:

  • ustala przyczynę problemu;
  • wprowadza skuteczne leczenie, dzięki któremu para może uzyskać prawidłową ciążę;
  • opiekuje się ciężarną i płodem aż do urodzenia dziecka;
  • zapewnia wsparcie psychologiczne na każdym etapie, ponieważ para, która mierzy się z zaburzeniami płodności, jest obciążona stresem o dużym nasileniu. Może on dodatkowo utrudniać proces leczniczy i zmniejszać motywację pacjentów, zwłaszcza że leczenie niepłodności bardzo często trwa od kilku do kilkunastu lat.

Diagnostyka pary z problemem niepłodności najczęściej rozpoczyna się od konsultacji u ginekologa położnika. Wielu lekarzy, którzy zajmują się leczeniem niepłodności, ma dodatkowo specjalizację z endokrynologii ginekologicznej. Na dalszych etapach procesu terapeutycznego pacjenci mogą być kierowani na konsultacje w zależności od stanu zdrowia i przyczyny zaburzenia, np. do kliniki chirurgii lub ośrodków, które przeprowadzają zabiegi inseminacji domacicznej i zapłodnienia pozaustrojowego.

Leczenie niepłodności obejmuje edukację partnerów w zakresie zdrowego trybu życia. Ma ona za zadanie zwiększyć świadomość pacjentów na temat czynników ryzyka, które mogą zaburzać płodność, i zmotywować do ich wyeliminowania.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. K. Łukaszuk i in., Diagnostyka i leczenie niepłodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2018, t. 3, nr 3, s. 112–140.
  2. M. Koperwas, M. Głowacka, Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna, „Aspekty Zdrowia i Choroby” 2017, t. 2, nr 3, s. 31–49.
  3. W. Kuczyński i in., Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności – skrót, Ginekologia Polska” 2012, nr 83, s. 149–154.
  4. C. Łepecka-Klusek, A.B. Pilewska-Kozak, G. Jakiel, Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2012, t. 18, nr 2, 163–166.
Powiązane pakiety

Niepłodność męska (CFTR, AZF), panel badań genetycznych
Zestaw badań oferowanych w ramach pakietu obejmuje analizę regionu AZF chromosomu Y oraz 7 mutacji w genie CFTR:  F508del, R117H, CFTRdel2,3, G550D, G542X, IVS8-T + (TG)n, D1152H. Badania te, wraz z badaniem cytogenetycznym kariotypu (którego ten pakiet nie obejmuje), zalecane są przez Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii w procesie diagnozy przyczyn niepłodności męskiej. W regionie AZF chromosomu Y zlokalizowane są geny kodujące białka zaangażowane w spermatogenezę, czyli produkcję plemników. Brak jednego z tych genów lub mutacja w jego regionie może prowadzić do zmniejszenia liczebności plemników, a nawet całkowitego ich braku. Mutacje w obszarze genu CFTR mogą prowadzić do zmniejszenia liczby lub braku plemników w ejakulacie, a także do obustronnego braku/niedrożności przewodów nasiennych (CBAVD). Badanie w kierunku genetycznej przyczyny niepłodności męskiej jest bardzo ważne dla wszystkich par starających się o dziecko- pomaga ono ustalić przyczynę niepłodności, jak również określić czy możliwe będzie pozyskanie plemników na drodze biopsji jądra. Wykonanie badania jest konieczne w przypadku planowania zabiegu pozaustrojowego zapłodnienia technikami ICSI/IMSI. Badanie jest rekomendowane przede wszystkim: w ramach diagnostyki w kierunku genetycznej przyczyny niepłodności męskiej dla mężczyzn ze stwierdzoną azoospermią (brakiem plemników w ejakulacie) lub oligozoospermią (obniżoną liczbą plemników) dla mężczyzn przygotowujących się do zabiegu wspomaganego rozrodu i/lub biopsji jądra dla mężczyzn ze stwierdzoną niedrożnością nasieniowodów lub wrodzoną obustronną aplazją (brakiem) nasieniowodów dla wszystkich mężczyzn, w rodzinie których występowały przypadki mukowiscydozy.

e-PAKIET BADAŃ HORMONALNYCH DLA KOBIET
Badania z pakietu warto wykonać: W diagnostyce zaburzeń hormonalnych powodujących: nieprawidłowości w cyklu menstruacyjnym, problemy z zajściem w ciążę, problemy dermatologiczne w postaci zmian wypryskowych lub wypadania włosów, chwiejność emocjonalną. W kontroli leczenia i monitorowaniu zaburzeń hormonalnych. Profilaktycznie, do oceny pracy układu hormonalnego. Dedykowany dla: Kobiet przed menopauzą Pamiętaj przed pobraniem:  Pobrania krwi należy dokonać między 1. a 3. dniem cyklu miesięcznego. Do punktu pobrań zgłoś się w godzinach porannych, możesz być po posiłku. Przed pobraniem krwi unikaj wysiłku i stresu. Czas oczekiwania na wyniki e-pakietu w większości laboratoriów wynosi 2 dni robocze.* Hormony – rola w organizmie: Hormony, to substancje produkowane przez gruczoły układu dokrewnego. Ich działanie jest wielokierunkowe. Wpływają m.in. na wzrost i dojrzewanie organizmu, wygląd skóry i włosów, regulują tempo metabolizmu, odgrywają ogromną rolę w procesie rozmnażania. JAKIE BADANIA NA ZABURZENIA HORMONALNE? e-PAKIET HORMONALNY DLA KOBIET uwzględnia szeroką gamę badań, umożliwiających diagnostykę zaburzeń hormonalnych: FSH, LH, Prolaktyna, TSH, Estradiol, Testosteron, DHEA-SO4, SHBG. Równowaga hormonalna kobiety ma kluczowy wpływ na tempo metabolizmu, prawidłowość cykli miesięcznych, płodność, ale także wygląd i samopoczucie. Przybieranie lub utrata na wadze - nieuzasadnione zmianą diety, problemy dermatologiczne, wahania nastroju, uczucie zimna lub nadmierna potliwość oraz problemy z poczęciem potomstwa mogą wynikać z nawet minimalnego rozchwiania hormonalnego. Badania uwzględnione w pakiecie pozwalają na przekrojowe spojrzenie na gospodarkę hormonalną kobiety. Obejmują pomiar zarówno hormonów produkowanych przez przysadkę mózgową, nadnercza i jajniki oraz pomiar stężenia białka, wiążącego hormony płciowe. Hormony przysadkowe: mają za zadanie nadzorować pracę gruczołów podległych, m.in. tarczycy, nadnerczy i jajników. Należą do nich uwzględnione w pakiecie FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący), PRL (prolaktyna) i TSH (hormon tyreotropowy). FSH jest najważniejszym hormonem pierwszej fazy cyklu miesięcznego, czyli okresu od rozpoczęcia krwawienia aż do owulacji. Znajomość stężenia FSH jest istotna w ocenie rezerwy jajnikowej, diagnostyce nieprawidłowej funkcji jajników i zaburzeń miesiączkowania. Nieprawidłowe uwalnianie FSH z przysadki może być przyczyną zatrzymywania wody w organizmie, nadwagi, zaburzeń nastroju, a nawet depresji. LH jest hormonem dominującym w drugiej fazie cyklu miesięcznego, rozpoczynającej się po owulacji. Nieprawidłowe stężenia LH mogą objawiać się zaburzeniami płodności, nieregularną miesiączką, tyciem, trądzikiem i zarostem na twarzy. Charakterystyczne są dla schorzeń typu: zespół policystycznych jajników (PCOS) i niewydolność jajników. PRL reguluje funkcję gruczołów rozrodczych i odpowiada za proces laktacji. Nieprawidłowy poziom PRL może być przyczyną niepłodności, mlekotoku i napięcia psychicznego. Nieprawidłowe, wysokie stężenie PRL bywa skutkiem przeciążenia fizycznego i umysłowego oraz niepożądanym efektem zażywania leków (przeciwdepresantów, nadciśnieniowych, zobojętniających). TSH to hormon nadzorujący pracę tarczycy. Obserwowane zmiany w stężeniu TSH wyprzedzają w czasie zmianę stężenia hormonów produkowanych przez samą tarczycę, a charakter tych zmian pozwala na rozpoznanie nadczynności lub niedoczynności gruczołu, czyli stanów o bezpośrednim wpływie na regularność cykli miesięcznych, płodność, wygląd i równowagę emocjonalną kobiety. E2 (Estradiol) produkowany w jajnikach reguluje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, wpływa na grubość błony śluzowej macicy, ale również na układ kostno – szkieletowy. Nieprawidłowy poziom E2 może objawiać się zaburzeniami w dojrzewaniu i miesiączkowaniu, zatrzymywaniem wody w organizmie, osłabieniem struktury kości, pogorszeniem kondycji skóry i włosów, depresją i stanami lękowymi. Testosteron w organizmie kobiety wydzielany jest w niewielkim stopniu w jajnikach i korze nadnerczy. Nieprawidłowe, wysokie stężenie testosteronu może objawiać się: zaburzeniami miesiączkowania, owłosieniem w nietypowych dla kobiety miejscach, trądzikiem oraz przybieraniem na wadze. DHEA-SO4 produkowany jest w nadnerczach i jajnikach jako prekursor hormonów płciowych. Z tego powodu znajomość jego stężenia istotna jest w kontekście badania poziomu innych hormonów - FSH, LH, PRL, E2 i testosteronu. Nieprawidłowy poziom DHEA-SO4 może być przyczyną nieregularnego miesiączkowania i niepłodności, nadmiernego owłosienia, zmniejszenia gruczołów sutkowych, trądziku, świądu skóry, nadmiernej potliwości, przetłuszczania skóry i włosów. SHBG jest białkiem wiążącym hormony płciowe, głównie testosteron (98%) i w mniejszym zakresie E2. Testosteron wiązany przez SHBG staje się nieaktywny, stąd stężenie SHBG wykorzystywane jest do obliczenia ilości testosteronu aktywnego. Wynik badania pomocny jest w procesie diagnozowania zaburzeń miesiączkowania, niepłodności, trądziku i hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia). Zestawienie wyników badań uwzględnionych w e-pakiecie pakiecie pozwala nie tylko na ocenę funkcji układu hormonalnego kobiety, ale także na wskazanie przyczyny diagnozowanych zaburzeń. Ze względu na szereg wzajemnych zależności występujących w układzie hormonalnym i wieloczynnikowy charakter podłoża chorób endokrynologicznych, uzyskane wyniki badań należy skonsultować z lekarzem.   Cennym uzupełnieniem pakietu hormonalnego dla mężczyzn jest e-PAKIET HORMONALNY UZUPEŁNIAJĄCY - Kortyzol, Insulina, Witamina D, który jest dostępny w cenie obniżonej o 25% TUTAJ.   *Czas prezentowany jest w dniach roboczych i może ulec zmianie ze względu na uwarunkowania laboratoryjne i nie stanowi zobowiązania do realizacji usługi w tym czasie. Informację o przewidywanym czasie wykonania wszystkich badań objętych pakietem, zależnie od wybranego punktu pobrań, można sprawdzić na podstronach poszczególnych badań, wybierając placówkę realizacji lub kontaktując się z infolinią.

Parento Maksimum - badanie dla par planujących ciążę (kobieta)
Ponad 80% dzieci z zaburzeniami genetycznymi to dzieci osób, które nie mają historii zachorowań w rodzinie, ani nie wykazują objawów choroby. Większość z nas jest nosicielami kilku recesywnych chorób genetycznych, nie zdając sobie z tego sprawy. Jeżeli oboje rodzice są nosicielami patogennego wariantu w tym samym genie, istnieje aż 25% ryzyko, że ich dziecko będzie dotknięte chorobą recesywną.   Test Parento to niezwykle precyzyjne i nowoczesne badanie genetyczne, pozwalające na sprawdzenie, czy osoby planujące potomstwo są obciążone nosicielstwem chorób genetycznych, które mogą zostać przekazane dziecku. Wykonanie badania Parento zapewnia spokój już na etapie planowania ciąży i jest rekomendowane dla wszystkich przyszłych rodziców.   W ramach panelu Parento Maximum, za pomocą technologii sekwencjonowania następnej generacji (ang. Next Generation Sequencing - NGS) oraz klasycznych metod diagnostyki genetycznej, analizowane jest ponad 1700 genów, które pełnią kluczową rolę w dziedziczeniu ponad 1300 chorób. Pomyślny wynik testu zmniejsza ryzyko wystąpienia u dziecka choroby genetycznej do mniej niż 1 na kilka milionów.   Panel Parento Maximum jest najszerszym badaniem genetycznym dla osób planujących ciążę. Zakres badania obejmuje m. in.: rdzeniowy zanik mięśni (SMA), mukowiscydozę, głuchotę wrodzoną, wrodzoną ślepotę Lebera, wrodzony przerost nadnerczy (WPN), fenyloketonurię, zespół łamliwego chromosomu X, mukopolisacharydozę, ciężki złożony niedobór odporności, wrodzoną łamliwość kości, padaczkę, rybią łuskę, pęcherzowe oddzielanie się naskórka, porfirię. Badanie Parento Maximum zawiera także dodatkową analizę FRAX, SMA i WPN za pomocą metod innych niż NGS. Badanie Parento jest rekomendowane przede wszystkim dla: wszystkich osób świadomie planujących powiększenie rodziny par z problemami prokreacyjnymi, korzystających z procedury wspomaganego rozrodu osób, w rodzinie których wystąpiły choroby uwarunkowane genetycznie lub o niewiadomym pochodzeniu osób, w rodzinie których doszło do nagłych zgonów w wieku dziecięcym osób spokrewnionych, planujących założenie rodziny.     Materiałem do badania jest próbka krwi, pobierana w wybranym przez pacjenta punkcie pobrań Diagnostyki. W ramach uiszczonej ceny za Badanie, Pacjent ma prawo do wykonania konsultacji online z lekarzem genetykiem, w przypadku nieprawidłowego wyniku badania. W celu omówienia wyniku badania ze specjalistą genetyki klinicznej, należy wcześniej skontaktować się z Doradcą Pacjenta: kontakt@nowagenetyka.pl, tel.: 695 235 299.