Gazy jelitowe – przyczyny, objawy, co warto zbadać?

Gazy jelitowe powstają i gromadzą się w jelitach w trakcie trawienia, a ich nadmiar jest usuwany przez organizm. Problem pojawia się wtedy, gdy występują one zbyt często lub w nadmiernych ilościach. Do najczęstszych przyczyn nadmiernej produkcji gazów należy nieprawidłowa dieta, stres, jedzenie w pośpiechu, spożywanie produktów wzdymających oraz niektóre schorzenia. W większości przypadków zmiana nawyków żywieniowych wystarcza do tego, by zmniejszyć ilość gazów. Jeżeli jednak zmiana diety nie przynosi ulgi, a problem staje się uporczywy i utrudnia codzienne funkcjonowanie, warto skonsultować się z lekarzem.

Gazy jelitowe – czym są i czy występują u osób zdrowych?  

Gazy jelitowe, nazywane potocznie „wiatrami”, powstają jako naturalny produkt uboczny trawienia składników pokarmowych w jelitach. Ich główne źródła stanowi powietrze połykane podczas jedzenia i mówienia oraz produkty fermentacji jelitowej zachodzącej w jelicie grubym z udziałem mikrobioty jelitowej. U zdrowej osoby objętość gazów w jelitach wynosi średnio 150-200 ml, a ich dobowa ilość wydalana z organizmu to ok. 600 ml. Przeciętny dorosły człowiek wydala gazy od kilkunastu do 25 razy dziennie.

Co ciekawe, u zdrowych osób nadmiar gazów jest usuwany głównie poprzez odbijanie. Jeśli jednak mechanizm ten nie funkcjonuje prawidłowo, gazy mogą przedostawać się do dalszych części układu pokarmowego, prowadząc do dolegliwości takich jak nadmierne oddawanie gazów, wzdęcia, powiększenie obwodu brzucha, zgaga czy gorzki posmak w ustach. Objawy te zwykle ustępują po wydaleniu gazów lub przyjęciu pozycji leżącej. 

Przyczyny nadmiernej produkcji gazów  

Wzdęcia i nadmierna produkcja gazów należą do najczęstszych problemów żołądkowo-jelitowych na świecie. Często mają one charakter przejściowy i wynikają z prostych przyczyn, takich jak błędy dietetyczne lub nadmierne połykanie powietrza. 

Do najważniejszych przyczyn zwiększonej ilości gazów w jelitach należą:  

• spożywanie produktów uznawanych za gazotwórcze (np. roślin strączkowych, produktów mlecznych, kapusty, brokułów itp.),  
• picie napojów gazowanych, 
• jedzenie dużych porcji oraz jedzenie w pośpiechu,  
• nadmierne połykanie powietrza, np. podczas żucia gumy, palenia papierosów czy rozmów w trakcie jedzenia,  
• stres,   
• brak możliwości odbijania połkniętego powietrza (np. po operacjach), 
• zaburzenia mikrobioty jelitowej (dysbioza), np. spowodowane nieodpowiednią dietą,   
• spowolnienie pasażu jelitowego w wyniku zażywania niektórych leków (np. antydepresantów, blokerów kanału wapniowego) lub problemów z drożnością przewodu pokarmowego,  
• zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego, takie jak zespół jelita drażliwego (IBS) czy niestrawność czynnościowa. 

Nadmierna produkcja gazów może być także objawem różnych chorób, takich jak:  

• zaburzenia czynności jelit (np. zespół jelita drażliwego, zaparcia, biegunki),  
• nietolerancje pokarmowe i problemy z trawieniem węglowodanów (np. celiakia, niedobór laktazy, nietolerancja fruktozy, sorbitolu lub skrobi),  
• przerost flory bakteryjnej, wynikający np. z nieprawidłowości anatomicznych po operacjach, choroby Leśniowskiego-Crohna czy zespołu jelita drażliwego.  

Jednym z częstych powodów nadmiernej produkcji gazów jest także SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego), które może prowadzić do dodatkowych dolegliwości trawiennych.

Gazy w jelitach – objawy

Nadmierna produkcja gazów w jelitach objawia się nie tylko w postaci częstszego wydalania gazów, ale także jako:

• wzdęcia (uczucie pełności lub napięcia w brzuchu, które może być bolesne),
• ból brzucha (występujący w wyniku gromadzenia się gazów w jelitach, zwłaszcza po posiłkach),
• częste odbijanie się,
• biegunka lub zaparcia (zmiana rytmu wypróżnień),
• nudności,
• uczucie ucisku w okolicy przepony, które może wpływać na oddychanie.

Jeśli wzdęcia i gazy utrzymują się przez dłuższy czas, towarzyszy im powiększenie obwodu brzucha lub inne niepokojące objawy, konieczna jest konsultacja lekarska.

Pilna wizyta u lekarza wymagana jest zawsze wtedy, gdy zaobserwujemy chociaż jeden z poniższych objawów:  

• niezamierzona utrata masy ciała,  
• trudności lub ból przy przełykaniu,  
• krwawienie z odbytu,  
• silny ból brzucha i parcie na stolec,  
• przewlekłe biegunki (zwłaszcza z domieszką krwi, występujące w nocy i nieustępujące na czczo),  
• gorączka utrzymująca się bez wyraźnej przyczyny,  
• powiększone węzły chłonne,  
• wymioty,  
• żółtaczka,  
• nagłe pojawienie się objawów u osób powyżej 55. roku życia.  

Jakie badania warto wykonać przy nadmiernej ilości gazów i bólach brzucha? 

W większości przypadków nadmierna ilość gazów nie wymaga szczegółowej diagnostyki. Jeśli jednak istnieje podejrzenie, że gromadzenie się gazów w jelitach może być objawem jednego ze schorzeń, zalecane jest wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych:

• morfologii krwi, oceny poziomu enzymów wątrobowych i trzustkowych oraz parametrów funkcji nerek w osoczu,
• testów na alergie i nietolerancje pokarmowe, 
• badania kału, w tym testów na obecność pasożytów, krwi utajonej oraz oznaczenie poziomu kalprotektyny,  
• USG lub RTG jamy brzusznej.
• gastroskopii lub kolonoskopii, wykonywanych w celu szczegółowej oceny stanu błony śluzowej przewodu pokarmowego, szczególnie przy podejrzeniu stanów zapalnych lub chorób nowotworowych, 
• testów oddechowych, które są pomocne w diagnostyce nietolerancji laktozy, zespołu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) oraz celiakii, 
• genetycznego badania mikrobiomu jelitowego NANOBIOME, pozwalającego na szczegółową analizę składu mikroflory jelitowej.  

Na podstawie wstępnych wyników badań lekarz może ustalić diagnozę i zasugerować odpowiednie leczenie, zmiany w stylu życia oraz diecie. Może także zlecić dodatkowe badania lub skierować pacjenta do specjalistów, takich jak gastroenterolog czy dietetyk.

Jak zapobiegać gromadzeniu się gazów w jelitach?

Oprócz zaleceń lekarza istnieje szereg działań, które dobrze jest wprowadzić do codziennej rutyny, aby zmniejszyć ilość produkowanych gazów oraz uchronić się przed ich uciążliwymi objawami. W pierwszej kolejności warto przeanalizować swoją dietę i wykluczyć z niej produkty sprzyjające ich powstawaniu, takie jak: fasola, groch, soczewica, kapusta, brukselka, kalafior, brokuły, cebula, czosnek, por,  jabłka, gruszki, pełnoziarniste pieczywo i makarony, produkty mleczne, alkohol, napoje gazowane i dania smażone. 

Dodatkowo, zaleca się także:

• powolne jedzenie posiłków, bez rozmów, aby uniknąć połykania powietrza,  
• rezygnację z gumy do żucia, palenia papierosów oraz ssania cukierków, 
• jedzenie małych porcji o regularnych porach, bez podjadania między głównymi posiłkami,  
• spożywanie ostatniego posiłku co najmniej 2 godziny przed snem, aby dać organizmowi czas na trawienie,  
• picie dużej ilości wody niegazowanej,
• ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych,
• właściwą obróbkę pokarmów bogatych w błonnik, np. przez obieranie owoców i warzyw, usuwanie pestek i wydłużenie czasu gotowania, aby były lepiej tolerowane, 
• odpowiednią obróbkę produktów wiatropędnych, takich jak dłuższe gotowanie, a także dodawanie ziół, takich jak kminek, które mogą pomóc w neutralizacji gazów,
• zadbać o aktywność fizyczną, która poprawia perystaltykę jelit i pomaga w eliminacji gazów oraz o zdrowie jamy ustnej, ponieważ nieprawidłowa flora bakteryjna w jamie ustnej może wpływać na procesy trawienne.  

Warto również wzbogacić dietę o produkty fermentowane (kefiry, jogurty naturalne i maślanki), które wspierają korzystną florę bakteryjną jelit. Zdrowy mikrobiom odgrywa bowiem kluczową rolę w prawidłowym trawieniu i ograniczaniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego.