Glikogen – co to jest?

Glikogen pełni bardzo istotne funkcje w organizmie; odpowiada między innymi za utrzymanie właściwego poziomu glukozy we krwi (glikogen wątrobowy) czy zapewnienie mięśniom energii do pracy podczas aktywności fizycznej (glikogen mięśniowy). Z uwagi na fakt, że ludzki organizm ma ograniczone zdolności do magazynowania glikogenu, ważne jest jego uzupełnienie, co jest szczególne ważne np. dla osób aktywnych fizycznie oraz sportowców. Czym grozi niedobór glikogenu, a jakie schorzenia wiążą się z jego nadmiarem?

Glikogen – co to jest?

Glikogen jest polisacharydem, czyli wielocukrem – zbudowanym z cząsteczek glukozy. Powstaje z węglowodanów, które dostarczane są do organizmu wraz z pożywieniem. Glukoza, będąca głównie  produktem ich rozłożenia w przewodzie pokarmowym, wchłaniana jest do krwi i wykorzystywana na bieżąco przez organizm. Nadmiar glukozy magazynowany jest w postaci glikogenu w komórkach wątroby (glikogen wątrobowy) oraz w mięśniach (glikogen mięśniowy). Z uwagi na fakt, że masa mięśni jest dużo większa niż  masa wątroby, w organizmie przeważa forma mięśniowa tego polisacharydu (około 70% całkowitej ilości glikogenu w organizmie skumulowana jest w tkance mięśniowej).

Glikogen wątrobowy – funkcje

Glikogen w wątrobie ma za zadanie utrzymać właściwy poziom glukozy we krwi w czasie pomiędzy posiłkami. W takiej sytuacji dochodzi do rozpadu glikogenu wątrobowego do wolnej glukozy, która przenika do krwi zapewniając organizmowi stan przejściowej normoglikemii i jest wychwytywana  przez komórki różnych narządów. To oznacza, że nawet podczas spoczynku, kiedy organizm nie angażuje mięśni do pracy, glikogen wątrobowy jest rozkładany, a stężenie glukozy we krwi kontrolowane – to ważne, ponieważ jeśli jej poziom jest zbyt niski (hipoglikemia), może dochodzić do zawrotów głowy, drgawek, a nawet utraty przytomności. Z kolei utrzymujący się zbyt długo wysoki poziom glukozy we krwi może wywołać poważne choroby np. serca czy nerek.

Glikogen wątrobowy wspomaga również prawidłowe działanie układu nerwowego (odpowiada za utrzymywanie właściwej pracy mózgu).

Glikogen mięśniowy – funkcje

Zadaniem glikogenu mięśniowego jest utrzymanie rezerwy glukozy podczas intensywnych skurczów mięśni – stąd określany jest paliwem dla pracujących mięśni (daje energię tkankom, w których jest zgromadzony). Podczas aktywności fizycznej ulega rozkładowi na glukozę bez udziału insuliny – im więcej glikogenu w organizmie, tym trening może być dłuższy i bardziej wydajny (szacuje się, że ilość tego polisacharydu w organizmie starcza na około 60-80 minut intensywnego wysiłku fizycznego).

Sprawdź e-pakiet badań: https://diag.pl/sklep/pakiety/ryzyko-cukrzycy-przez-insulinoopornosc/

Jak wspomniano wcześniej, podczas treningu glikogen wykorzystywany jest przez mięsień, w którym jest zgromadzony. Każdy mięsień ma zdolność magazynowania glikogenu, a aktywność fizyczna angażująca dany mięsień prowadzi do zużycia jego zapasów. Przykładowo, podczas ćwiczeń, gdzie wykorzystywane są mięśnie ręki (np. praca z hantlami) glikogen w nich zgromadzony będzie zużywany szybciej niż ten zmagazynowany w mięśniach uda czy łydki. Glikogen pozwala również na sprawniejszą i efektywniejszą regenerację mięśni oraz łagodzi uczucie wyczerpania po treningu.

Niedobór glikogenu w organizmie

Aby uniknąć niedoboru glikogenu, należy uzupełniać jego poziom poprzez dostarczenie organizmowi zbilansowanych posiłków. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób aktywnych fizycznie – wg. niektórych dietetyków, najbardziej intensywną syntezę glikogenu obserwuje się około 5-6 godzin po zakończeniu wysiłku. Dlatego nie należy lekceważyć posiłków po treningu – wielu specjalistów twierdzi, że najlepiej, aby spożywane wówczas węglowodany miały niski indeks glikemiczny. W takiej sytuacji organizm ma szansę na odbudowanie zapasów glikogenu w mięśniach (zakłada się, że mięśnie odbudowują zapasy glikogenu w tempie około 5% na godzinę po intensywnym treningu, a pełna regeneracja trwa zwykle od 20 do 24 godzin).

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/co-jesc-a-czego-unikac-przed-treningiem/

Należy pamiętać, że zbyt niski jego poziom w mięśniach może prowadzić do osłabienia siły mięśniowej czy przetrenowania – a w konsekwencji do przykrych kontuzji. Dlatego, aby zapewnić mięśniom odpowiednią ilość „paliwa” w postaci glikogenu, najlepiej w tej kwestii skonsultować się z dietetykiem – dotyczy to zwłaszcza sportowców oraz osób, które wykonują intensywne ćwiczenia fizyczne. Specjalista pomoże tak zaplanować posiłki, aby organizm miał wystarczająco dużo energii podczas sesji treningowej.

Nadmiar glikogenu w organizmie – glikogenozy

Nadmiar glikogenu związany jest z glikogenozami – niejednorodną grupą chorób spichrzeniowych glikogenu (ang. glycogen storage diseases, GSD). Glikognozy to rzadkie choroby – notuje się jedynie około 5 przypadków na 10 000 osób. Zaliczamy do nich między innymi:

• chorobę Pompego,
• chorobę von Gierkego,
• chorobę McArdle’a.

GSD to schorzenia, w przebiegu których obserwuje się wrodzone wady metabolizmu węglowodanów. W związku z tym, zmagazynowany glikogen nie może być wykorzystany – wówczas dochodzi do jego nadmiernej kumulacji w organizmie, co grozi uszkodzeniem mięśni szkieletowych, mięśnia sercowego, wątroby. Podstawą leczenia GSD jest dietoterapia, polegająca na spożywaniu produktów ubogich w węglowodany, bogatych w białko. W przypadku choroby Pompego stosować można enzymatyczną terapię zastępczą, czyli podawaniu brakującego enzymu. Stosowane bywają leki wpływające na aktywność enzymów odpowiedzialnych za upośledzenie metabolizmu.