Grzybica międzypalcowa - objawy oraz leczenie

Grzybica międzypalcowa stóp jest jedną z najczęstszych chorób zakaźnych skóry i jedną z najbardziej wstydliwych. Dosyć łatwo się nią zarazić w łaźni czy na basenie. Nieleczona może prowadzić do grzybicy paznokci, która, poza tym, że jest problemem zdrowotnym, jest problemem estetycznym.

Grzybica międzypalcowa – przyczyny

Grzybica stóp może być spowodowana przez dermatofity lub przez grzyby drożdżopodobne. Infekcje wywołane przez grzyby drożdżopodobne nazywane są kandydozami z powodu rodzaju grzyba Candida, który zwykle jest ich przyczyną. Dermatofity to grzyby atakujące struktury naszego organizmu obfitujące w keratynę: naskórek, włosy i paznokcie.

Zdrowy organizm z reguły jest w stanie poradzić sobie z infekcją, w tym również wywołaną przez grzyby. W pewnych jednak sytuacjach może dojść do zaburzenia równowagi mechanizmów obronnych skóry, błon śluzowych i rozwoju zakażenia. Jednym z czynników zaburzających mechanizmy obronne jest narażenie środowiskowe, w tym narażenie zawodowe, na obecność grzybów. Szczególnie narażeni są górnicy, hutnicy i wszystkie grupy zawodowe, których praca wymaga noszenia gumowego, nieprzewiewnego obuwia.

Grzybica może również się pojawić u sportowców, stąd jej nazwa „stopa atlety”, może się pojawić wskutek częstego korzystania ze wspólnych natrysków i łaźni, przebywania w dużych skupiskach ludzi. Ważnym czynnikiem sprzyjającym infekcji jest również maceracja naskórka podczas intensywnego wysiłku fizycznego i łatwiejsze wnikanie mikroorganizmów. Nie bez znaczenia są również czynniki wrodzone jak: wzmożona potliwość skóry, zaburzenia jej rogowacenia, zaburzenia ukrwienia i unerwienia, nieprawidłowa budowa stóp. Kolejnym czynnikiem ułatwiającym infekcję grzybiczą jest obniżona odporność organizmu, która ma miejsce w wielu stanach: przy stosowaniu sterydów, antybiotyków, cytostatyków, leków immuosupresyjnych, nabytych niedoborach odporności (AIDS), czy w chorobach przewlekłych np. cukrzycy.

Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu bezpośredniego z osobą zainfekowaną lub za pośrednictwem przedmiotów: ręczników, skarpetek, butów czy powierzchni w łaźniach i natryskach. Należy również mieć na uwadze, że źródłem grzybicy mogą być również zainfekowane zwierzęta. Grzybica zazwyczaj obejmuje obie stopy, rzadko występuje po jednej stronie. Grzyby nie infekują zdrowej nieuszkodzonej skóry, mikrourazy, niewielkie ubytki naskórka umożliwiają wniknięcie grzybów. Wzrost grzybów wywołuje stan zapalny i świąd w miejscu infekcji.

Grzybica – postacie schorzenia

Grzybica ma różne postacie. Wśród nich znajduje się:

• postać potnicowa – występują charakterystyczne pęcherzyki lub pęcherze zlokalizowane początkowo w okolicy sklepienia stopy, a następnie na całek powierzchni podeszwy stopy. Pęcherzyki zasychają, ale gdy ulegną uszkodzeniu powstają sączące nadżerki.
• postać złuszczająca – zmiany grzybicze pod postacią zaczerwienienia, nadmiernego rogowacenia i złuszczania, pojawiają się na powierzchniach podeszwowych i bocznych stóp. Przy znacznie pogrubionej warstwie rogowej naskórka mogą pojawiać się bolesne pęknięcia.
• postać międzypalcowa – zmiany początkowo lokalizują się w przestrzeni międzypalcowej. Początkowe zaczerwienienie i złuszczanie z czasem są zastępowane przez macerację i pękanie naskórka. Zmacerowany naskórek jest białawy i miękki. Dodatkowym objawem jest świąd oraz nieprzyjemny zapach.

Grzybica międzypalcowa jest najczęstszą postacią grzybicy stóp, zazwyczaj dotyczy III i IV przestrzeni międzypalcowej. Zajęty obszar między palcami może się rozszerzać na boki i na powierzchniową stronę palców, może również doprowadzić do grzybicy paznokci.

Najczęstszymi dermatofitami wywołującymi infekcję są: Trichophyton rubrum, Trichophyton metagrophytes var. granulosum, rzadziej jest to Epidermophyton floccosum i Trochophyton tonsurans.

Kandydoza międzypalcowa

Oprócz dermatofitów do zakażeń grzybiczych stóp przyczyniają się drożdżaki. Drożdżąkowe wyprzenia międzypalcowe to zakażenie grzybami Candida, najczęściej jest to gatunek Candida albicans, przestrzeni międzypalcowych stóp i rąk. Czynnikami sprzyjającymi są cukrzyca oraz kontakt z wodą. Początkowo zmiany przybierają postać owalnej lub okrągłej zmiany pokrytej zmacerowaną tkanką. Zmiany te mogą ulec oddzieleniu od głębszych warstw naskórka, pojawia się wtedy czerwona nadżerkowa tkanka.

Grzybica rąk – należy do rzadkości, z reguły towarzyszy grzybicy stóp i jest przeniesieniem infekcji ze stóp na ręce. Objawia się nadmiernym rogowaceniem i złuszczaniem naskórka a także rumieniem.

Grzybica międzypalcowa u dzieci

Przy zauważeniu u siebie zmian skórnych mogących wskazywać na grzybicę warto zgłosić się do lekarza dermatologa, który zweryfikuje nasze podejrzenia wspomagając się dodatkowo badaniami mykologicznymi. Wiele innych jednostek chorobowych może przypominać wyglądem grzybicę.

Badanie mykologiczne w wielu przypadkach może okazać się bardzo pomocne, nie tylko pozwala potwierdzić infekcję, ale także określić gatunek patogenu. Wykonuje się je z pobranego materiału w postaci zeskrobin lub wymazów z miejsc chorobowo zmienionych. Następnie ogląda się preparat bezpośredni pod mikroskopem oraz hoduje na specjalnych podłożach. Badanie to jest długotrwałe, trwa ok. 2-3 tygodni, a w przypadku materiału uzyskanego z paznokci nawet do 8 tygodni.

Ważne jest właściwe przygotowanie do badania mykologicznego:

• do badania należy zgłosić się w momencie wystąpienia lub zaostrzenia objawów,
• przed pobraniem nie stosować maści, kremów oraz środków odkażających,
• w przypadku przyjmowania leków miejscowych, należy je odstawić przynajmniej 3 tyg. wcześniej lub na pobranie zgłosić się przed rozpoczęciem terapii, w przypadki preparatów doustnych czas od przyjęcia ostatniej dawki leku do pobrania to 4 tygodnie,
• przed pobraniem materiału miejsca chorobowo zmienione umyć wodą z mydłem i dokładnie wysuszyć.

W diagnostyce infekcji grzybiczych wykorzystywane są też metody molekularne służące wykryciu materiału genetycznego grzyba. Ich zaletą jest szybki czas do uzyskania wyniku, jednak wykonywane są jedynie w specjalistycznych laboratoriach.

Inna grupa metod to metody serologiczne, w których wykrywa się w surowicy krwi obecność krążących antygenów grzybów lub skierowanych przeciwko nim swoistych przeciwciał produkowanych przez organizm. Wykrywanie krążących antygenów, np. Candida lub Aspergillus, jest przeznaczone do wykrywania zakażeń układowych lub narządów wewnętrznych.

Grzybica międzypalcowa – leczenie

Zwykle w grzybicy międzypalcowej stosowane jest jedynie leczenie miejscowe w postaci preparatów przeciwgrzybiczych:

• pochodne imidazolowe – np. klotrimazol, ketokonazol, flutrimazol,
• alliloaminy – np. terbinafina,
• cyklopiroks.

Preparaty są dostępne w formie maści, kremów, żeli, zawiesin i innych form dogodnych dla pacjenta. Jako uzupełnienie terapii przeciwgrzybiczej stosowane są również preparaty antyseptyczne takie jak: kwas salicylowy, benzoesowy, borowy, zieleń brylantowa, zieleń malachitowa, fiolet gencjany, Undofen.

Schemat leczenia jest ustalany przez lekarza na podstawie stanu ogólnego pacjenta, nasilenia i rozległości zmian. Zwykle terapia trwa kilka tygodni, a warunkiem jej powodzenia jest przestrzeganie zaleceń dotyczących leczenia i stosowania środków profilaktycznych zapobiegających nawrotom lub ponownemu zakażeniu.

Gdy leczenie miejscowe nie przynosi poprawy lub przy ostrym przebiegu choroby stosuje się leczenie doustne preparatami przeciwgrzybiczymi.

Zapobieganie grzybicy to przede wszystkim:

• leczenie chorób przewlekłych mogących sprzyjać infekcjom: cukrzycy, chorobę niedokrwienną kończyn,
• przebadanie współdomowników, którzy mogą być przyczyną infekcji,
• profilaktyczne stosowanie pudrów przeciwgrzybiczych u osób z nadmierną potliwością stóp,
• odpowiednia higiena stóp: dokładne mycie, osuszanie stóp,
• noszenie lekkiego przewiewnego obuwia,
• noszenie skarpet z włókien naturalnych np. bawełny, codzienna zmiana skarpet,
• unikać chodzenia boso w miejscach publicznych: hotelach, łaźniach, basenach, siłowniach, stosowanie klapek ochronnych,
• unikanie pożyczania obuwia,
• stosowanie własnych przyborów toaletowych: ręcznika, gąbki,
• stosowanie probiotyków przy długotrwałej antybiotykoterapii.

Należy pamiętać, że grzybica międzypalcowa to nie tylko problem estetyczny, ale i problem zdrowotny. Nieleczona może obejmować dalsze obszary skóry, może przede wszystkim być źródłem zakażenia i związanych z tym dolegliwości dla współdomowników oraz osób, z którymi się stykamy. Dlatego, przy zauważeniu u siebie objawów grzybicy warto zwrócić się o pomoc do lekarza dermatologa i stosować się do jego zaleceń.

Mgr Renata Grzelik

Bibliografia:

1. Leczenie powierzchniowych zakażeń grzybiczych – rekomendacje Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Maleszka R., Adamski Z., Szepietowski J., Baran E. Przegl. Dermatol. 2015, 102.
2. Skuteczna ochrona przed grzybicą stóp. Co warto wiedzieć? Kapuściok J. Kosmetologia Estetyczna.  Vol. 3/2/2014.
3. Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego – problem ciągle aktualny. Trzmiel D., Lis-Święty A., Bergler-Czop B. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2011, tom 17, nr 4.
4. Grzybica stóp – klinika i współczesne leczenie. Gwieździński Z. Praktyka Medyczna. Przewodnik Lekarza. 6/2001 vol. 4, www.termedia.pl
5. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.142.1.1.
6. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/164925,diagnostyka-zakazen-grzybiczych
7. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/73239,grzybice-skory
8. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/169183,kandydoza-skory
9. https://podyplomie.pl/dermatologia/17410,grzybica-paznokci-terapia-musi-byc-konsekwentna
10. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/skora/61475,zakazenia-grzybicze-u-dzieci
11. https://www.termedia.pl/mz/Prof-Romuald-Maleszka-Grzybica-to-powszechna-choroba,33032.html