Guzki na tarczycy – skąd się biorą, jakie są ich objawy i sposoby leczenia?

Guzki na tarczycy często są diagnozowane podczas badania palpacyjnego gruczołu na wizycie w gabinecie lekarskim. Zauważone zmiany mogą być spowodowane różnymi zaburzeniami budowy i funkcji gruczołu. W większości przypadków guzki na tarczycy nie budzą niepokoju lekarza i wymagają tylko regularnej obserwacji. Jednak każde powiększenie obwodu szyi, a w szczególności, gdy jest ono niesymetryczne, powinno zostać skonsultowane przez lekarza endokrynologa. Dowiedz się więcej, skąd biorą się guzki na tarczycy, jakie mogą być ich objawy i sposoby leczenia.

Budowa i funkcje tarczycy

Tarczyca to nieduży narząd położony u podstawy szyi. Składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią. Miąższ gruczołu jest zbudowany z komórek pęcherzykowych tarczycy i przestrzeni wypełnionych koloidem. Mają one za zadanie produkować, magazynować i uwalniać dwa bardzo ważne hormony – trijodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). Hormony tarczycowe odpowiedzialne są za metabolizm większości tkanek, wytwarzanie ciepła, wygląd skóry i włosów oraz samopoczucie.  Ich wydzielanie jest pobudzane przez hormon tyreotropowy, czyli TSH, uwalniany przez przysadkę mózgową. Pracę przysadki reguluje z kolei podwzgórze, a tak zwany układ sprzężenia ujemnego zwrotnego powoduje, że trijodotyronina i tyroksyna są produkowane odpowiednio do zapotrzebowania organizmu.

Pomiędzy pęcherzykami leżą komórki C, które wydzielają kalcytoninę. Spełnia ona ważną funkcję w gospodarce wapnia w organizmie.

Co oznaczają guzki na tarczycy?

Podczas badania szyi przez lekarza guzki tarczycy są wyczuwalne jako niejednorodne, wypukłe zmiany. Niektóre guzki mają charakter lity, co oznacza, że wypełniają je przede wszystkim komórki, inne zaś zawierają głównie koloid i przyjmują postać torbieli.

Nieregularne powiększenie obwodu szyi, wyczuwalne zmiany i objawy charakterystyczne dla zaburzeń pracy tarczycy to jedne z głównych powodów konsultacji u endokrynologa. Wole guzkowe jest zwykle rozpoznawane u kobiet, a częstość jego występowania rośnie wraz z wiekiem. Szacuje się, że problem ten dotyczy nawet około miliona Polek. Zdecydowana większość guzków ma charakter łagodny, jednak nie należy ich lekceważyć. W takiej postaci bowiem może występować także bardzo niebezpieczny rak tarczycy.

Skąd się biorą guzki na tarczycy?

Wole guzkowe tarczycy może rozwinąć się w wyniku różnych nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu gruczołu. Najczęściej jego kształt zmienia się bardzo powoli. Początkowo przyjmuje postać wola miąższowego, czyli symetrycznego rozrostu całego gruczołu, a przede wszystkim czynnych komórek pęcherzykowych. Później powiększają się przestrzenie wypełnione koloidem i pojawia się wole koloidowe. Z czasem dochodzi do włóknienia i powstają zmiany zwyrodnieniowe, czyli guzki.

Zmiany w miąższu tarczycy, które prowadzą do rozwoju wola guzkowego, mogą wynikać z zaburzeń zależnych od organizmu pacjenta i od czynników środowiskowych. Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się:

• uwarunkowania genetyczne, ponieważ guzki tarczycy można czasami stwierdzić także u członków rodziny chorego. Dotychczas jednak nie udało się jednoznacznie określić, które zmiany w genach są odpowiedzialne za występowanie wola guzkowego;
• niedobór jodu w diecie – guzki tarczycy powstałe w tym mechanizmie dotyczą głównie dorosłych i osób starszych. Obecnie w Polsce niedobory jodu występują niezwykle rzadko, m.in. ze względu na dużą dostępność soli wzbogacanej w ten pierwiastek, jednak jeszcze w latach 80. XX wieku problem odnosił się do wielu osób;
• choroba Hashimoto jest zapaleniem tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. Obecnie uważa się ją za najczęstszą przyczynę zaburzeń czynności tego gruczołu. W przebiegu choroby we krwi pojawiają się przeciwciała przeciwko składowym tarczycy – enzymowi tyreoperoksydazie (anty-TPO) i białku tyreoglobulinie (anty-Tg). Powodują one naciekanie komórek układu odpornościowego na gruczoł i zapoczątkowują proces zapalny. W efekcie dochodzi do niszczenia miąższu i powstawania zmian zwyrodnieniowych.

Pojedynczy guzek tarczycy powinien budzić niepokój, ponieważ może wskazywać na zmianę nowotworową. Na szczęście zdecydowana większość takich przypadków ma łagodny charakter, np. gruczolaki, pojedyncze torbiele i zmiany zapalne. Należy jednak zachować czujność i wykluczyć złośliwe zmiany rozrostowe. Mogą się one wywodzić z:

• komórek pęcherzykowych tarczycy – rak brodawkowaty, pęcherzykowy i niezróżnicowany, czyli anaplastyczny;
• z komórek C – rak rdzeniasty.

Raki tarczycy występują niezbyt często, jednak zawsze należy przeprowadzić szybką diagnostykę pod kątem onkologicznym.

Jakie są objawy guzków na tarczycy?

Dolegliwości związane z obecnością wola guzkowego mogą wynikać z uciskania na sąsiednie narządy oraz z niewłaściwego wydzielania hormonów przez zmieniony gruczoł.

Wole guzkowe nietoksyczne

Wole guzkowe nietoksyczne to choroba tarczycy, która przebiega z eutyreozą, czyli właściwym poziomem TSH i hormonów tarczycowych we krwi. Oznacza to, że zaburzeniom budowy w postaci guzków nie towarzyszą nieprawidłowości w funkcjonowaniu gruczołu. Większość zmian ma niewielkie rozmiary, dlatego pacjenci rzadko skarżą się na objawy miejscowe. Jeżeli jednak guzki zaczynają się gwałtownie powiększać, mogą uciskać na tchawicę, przełyk lub okoliczne nerwy, co może prowadzić do zaburzeń połykania, powodować chrypkę, trudności w oddychaniu i ból w okolicy szyi. Wielu pacjentów, zwłaszcza w początkowych okresach choroby, nie odczuwa jednak żadnych dolegliwości.

Wole guzkowe toksyczne

Wole guzkowe toksyczne, czyli nadczynne, charakteryzuje się obecnością guzków, które wydzielają hormony tarczycowe niezależnie od TSH. Objawom miejscowym towarzyszą wówczas dolegliwości związane z nadmiarem hormonów. Chory może być pobudzony, ma zwykle wilgotną, ciepłą i spoconą skórę. Często skarży się na wypadanie włosów, kołatania serca, duszność przy wysiłku oraz drżenie mięśni. Przeważnie nadczynność tarczycy rozwija się jednak powoli, dlatego chory długo nie zauważa żadnych objawów.

Guzek autonomiczny pojedynczy

Pojedynczy guzek na tarczycy najczęściej wskazuje na gruczolaka lub guzek rozrostowy. Zwykle powoduje nadczynność tarczycy. Towarzyszą mu zatem takie same objawy, jak w przypadku wola guzkowego toksycznego.

Choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto jest współcześnie najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy i może przebiegać z obecnością wola. Pacjenci skarżą się wówczas na: zwiększenie masy ciała, osłabienie siły mięśniowej, senność czy zaparcia. Mogą się u nich także pojawić obrzęki i suchość skóry. Objawy te są niespecyficzne, jednak nasuwają podejrzenie chorób tarczycy, które należy potwierdzić za pomocą odpowiednich badań.

Rak tarczycy

Dolegliwości, które towarzyszą nowotworom tarczycy, są mało charakterystyczne, a guzki złośliwe mogą przypominać guzki łagodne. Dlatego podejrzana zmiana powinna zostać sprawdzona przez wykonanie biopsji cienkoigłowej i badanie histopatologiczne, które ostatecznie potwierdzi lub wykluczy diagnozę.

W części przypadków pierwszym objawem raka tarczycy jest powiększenie węzłów chłonnych w okolicach szyi. Inne dolegliwości mogą wynikać z naciekania guza na sąsiadujące narządy, np. ból, chrypka i duszność, ale występują zwykle już w zaawansowanych stadiach nowotworu.

Diagnostyka guzków na tarczycy

Wszystkie niepokojące objawy powinny zostać skonsultowane z lekarzem, który zleci odpowiednie badania. Pozwolą one ustalić, czy guzek ma pochodzenie nowotworowe oraz czy wiążą się z nim zaburzenia funkcji gruczołu.

1. Wywiad lekarski – w rozmowie z lekarzem pacjent powinien opowiedzieć o swoich objawach, okolicznościach ich występowania oraz o czynnikach ryzyka, które mogłyby wskazywać na nowotworowy charakter zmiany.
2. Badanie palpacyjne tarczycy, podczas którego lekarz za pomocą dotyku sprawdza stan gruczołu. Powiększenie tarczycy i guzki są przeważnie wyczuwalne pod palcami, dzięki czemu można określić wielkość, twardość i położenie zmian. Podczas badania palpacyjnego lekarz ocenia także wielkość okolicznych węzłów chłonnych.
3. Badania z krwi pozwalają ocenić czynność gruczołu i pochodzenie zaburzenia. Zwykle lekarz zleca sprawdzenie poziomu TSH i hormonów tarczycowych fT3 i fT4. Przy podejrzeniu choroby autoimmunologicznej należy także ocenić poziom przeciwciał przeciwtarczycowych.
4. Ultrasonografia tarczycy (USG) służy do oceny wielkości i wstępnego określenia charakteru guzka. Dzięki tej metodzie można także uwidocznić zmiany, które nie były wyczuwalne w badaniu palpacyjnym.
5. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa pełni kluczową funkcję w diagnostyce nowotworów tarczycy. Polega na pobraniu komórek guzka za pomocą bardzo cienkiej igły. Następnie materiał jest wysyłany na badanie histopatologiczne, które pozwala ocenić, czy zmiana ma charakter łagodny czy złośliwy. Ostateczne rozpoznanie raka tarczycy można postawić jednak dopiero po przeanalizowaniu całej zmiany wyciętej w trakcie leczenia operacyjnego.
6. Scyntygrafia tarczycy jest badaniem, w którym wykorzystuje się właściwości radioaktywne izotopów jodu i technetu. Guzki, które produkują nadmierną ilość hormonów tarczycy, wychwytują dużo izotopu i określa się je jako guzki „gorące”. Rzadko są rakami tarczycy i świadczą raczej o zaburzeniach czynności gruczołu. Guzki „zimne” gromadzą bardzo mało izotopu i częściej budzą niepokój onkologiczny.

Jak leczyć guzki tarczycy?

Leczenie guzków tarczycy jest ustalane przez lekarza indywidualnie dla każdego pacjenta. Zależy ono od wielu czynników, m.in. zgłaszanych dolegliwości, wieku, współistniejących chorób, wywiadu rodzinnego, a przede wszystkim od wyników wykonanych badań.

W przypadku niewielkich zmian w tarczycy, które nie powodują dolegliwości, i po wykluczeniu nowotworu można zrezygnować z leczenia. Zmiana musi być jednak obserwowana podczas okresowych wizyt u endokrynologa.

Jeżeli u pacjenta zostanie stwierdzona niedoczynność tarczycy, leczenie polega na uzupełnianiu brakującego hormonu, najczęściej poprzez podawanie lewotyroksyny. Lewotyroksynę można stosować nawet w sytuacji, gdy stężenia hormonów we krwi utrzymują się w granicach normy, aby zahamować przerost gruczołu.

W terapii nadczynności tarczycy zaleca się leki z grupy tyreostatyków. Można rozważyć także leczenie jodem radioaktywnym. Należy jednak pamiętać, że ciąża i karmienie piersią są bezwzględnymi przeciwwskazaniami do podjęcia takiej terapii.

Leczenie operacyjne jest postępowaniem z wyboru przy podejrzeniu lub po rozpoznaniu raka tarczycy. Zabieg może być także wskazany w przypadku dużych lub licznych guzków, które uciskają na okoliczne narządy. Zakres operacji jest ustalany indywidualnie w przypadku każdego pacjenta i może obejmować guzek z przylegającym fragmentem gruczołu lub nawet usunięcie całej tarczycy.

Profilaktyka guzków tarczycy

Autoimmunologiczne choroby tarczycy zależą głównie od czynników genetycznych, dlatego też nie można im zapobiec. Mimo to szybko wdrożone i skuteczne leczenie zapewnia pacjentom wysoki komfort życia.

W ramach zapobiegania zaburzeniom tarczycy głównie wynikającym z niedoboru jodu należy zadbać o dostarczanie odpowiedniej ilości tego pierwiastka do organizmu. Warto włączyć do diety takie pokarmy, jak np. ryby morskie, owoce morza czy algi. Kobiety ciężarne i karmiące piersią muszą pamiętać o suplementowaniu jodu ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek.

Stwierdzono związek między nikotynizmem a rozwojem guzków tarczycy. Z tego powodu ważnym krokiem w profilaktyce chorób tarczycy jest zaprzestanie palenia papierosów.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s.1274–1331.
2. V. Kumar i in., Robbins Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 880–895.