Hiperaldosteronizm – co to jest? Poznaj rodzaje, objawy i przyczyny tej choroby

Hiperaldosteronizm to zaburzenie, którego istotą jest zbyt wysoki poziom aldosteronu w organizmie. Aldosteron to hormon steroidowy wydzielany przez korę nadnerczy. Zwiększa zwrotne wchłanianie sodu i wody w nerkach, a nasila wydalanie jonów potasowych i wodorowych. Nadmiar aldosteronu prowadzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego.

Czym jest hiperaldosteronizm?

Hiperaldosteronizm pierwotny polega na nadmiernym wydzielaniu aldosteronu, które nie podlega mechanizmom regulującym jego wydzielanie w fizjologicznych warunkach (nie zależy od działania układu renina-angiotensyna-aldosteron, nie reaguje na objętość wewnątrznaczyniową, poziom potasu we krwi czy obciążenie sodem). Hiperaldosteronizm wtórny jest natomiast efektem przewlekłego nadmiernego pobudzenia układu renina-angiotensyna-aldosteron, co stymuluje nadnercza do wzmożonego wydzielania aldosteronu. Hiperaldosteronizm jest w tym przypadku konsekwencją innych stanów patologicznych np. marskości wątroby z wodobrzuszem czy niewydolności serca.

Diagnostyka hiperaldosteronizmu

Podejrzenie hiperaldosteronizmu bezwzględnie wymaga przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki przez lekarza. Badania w tym kierunku wykonuje się np. u pacjentów z ciężkim lub opornym na leczenie nadciśnieniem tętniczym. Podstawowe badania laboratoryjne obejmują pomiar stężenia potasu i sodu w surowicy krwi oraz poziom wydalania potasu wraz z moczem.

W bardziej zaawansowanych badaniach hormonalnych, ocenia się aktywność reninową osocza lub bezpośrednie stężenie reniny i stężenie aldosteronu w osoczu oraz wskaźnik aldosteronowo-reninowy. Do innych badań specjalistycznej diagnostyki, należą pomiary aktywności reninowej osocza i stężenia aldosteronu we krwi w warunkach dynamicznych – po zastosowaniu diety bogatosodowej oraz ubogosodowej, w teście z kaptoprylem, w teście hamowania z 0,9% NaCl, po pionizacji poprzedzonej podaniem furosemidu i innych testach czynnościowych, mających za zadanie zahamować lub pobudzić wydzielanie reniny i aldosteronu.

Wszystkie powyższe badania wymagają stosownego przygotowania (np. odpowiedniej pory pobrania krwi, odstawienia niektórych leków, zastosowania się do konkretnych zaleceń) i muszą zostać zanalizowane przez lekarza. W dalszej diagnostyce konieczne może okazać się przeprowadzenie kolejnych badań (np. badań obrazowych, cewnikowania żył nadnerczowych i innych).

Hiperaldosteronizm – przyczyny

Do najczęstszych przyczyn hiperaldosteronizmu pierwotnego należy obustronny rozrost nadnerczy oraz gruczolaki wydzielające aldosteron, czyli tzw. zespół Conna. Znacznie rzadziej przyczyną hiperaldosteronizmu pierwotnego są: jednostronny rozrost nadnerczy, hiperaldosteronizm rodzinny, rak kory nadnerczy czy pozanadnerczowe guzy produkujące aldosteron (np. nowotwór jajnika).

Najczęstsze przyczyny wtórnego hiperaldosteronizmu obejmują: utratę sodu, hipowolemię, zażywanie leków przeczyszczających lub moczopędnych w dużych dawkach, marskość wątroby czy niewydolność serca.

Zespół Conna – objawy

Warto wiedzieć, że w wielu źródłach nazwa „zespół Conna” traktowana jest jako synonim hiperaldosteronimu pierwotnego. Część autorów podkreśla jednak, że zespół Conna obejmuje tylko jedną z najczęstszych przyczyn hiperaldosteronizmu pierwotnego – wspomniane wyżej gruczolaki nadnerczy wydzielające aldosteron.

Pierwotny hiperaldosteronizm objawia się przede wszystkim opornym na leczenie nadciśnieniem tętniczym. Ciśnienie tętnicze u takich pacjentów często przyjmuje wartości >160/100 mm Hg lub nawet >180/110 mm Hg i mimo zastosowania kilku odpowiednio dobranych leków hipotensyjnych w prawidłowych dawkach, ciężko uzyskać optymalne wartości. Nadciśnienie często nie daje żadnych uchwytnych objawów, ale mogą wystąpić bóle głowy, zaburzeniu snu czy łatwe męczenie się. Nadciśnieniu tętniczemu towarzyszą też czasem dodatkowe symptomy, np. osłabienie mięśni, wielomocz i nadmierne pragnienie, mrowienia i kurcze mięśniowe czy inne objawy niedoboru potasu (hipokaliemii) i zasadowicy. Nadmierne ilości aldosteronu nie tylko prowadzą do rozwoju nadciśnienia tętniczego (które samo w sobie jest niebezpieczne i może skutkować rozwojem licznych powikłań narządowych) i hipokaliemii, ale wywierają również bezpośrednio negatywny wpływ na mięsień sercowy, naczynia krwionośne i nerki.

Jak odróżnić od siebie różne postaci hiperaldosteronizmu? Same objawy nie pozwalają na rozpoznanie konkretnej przyczyny. Niepokojące symptomy zawsze wymagają przeprowadzenia odpowiednich badań, dzięki którym lekarz będzie w stanie określić podłoże hiperaldosteronizmu i zalecić odpowiednie leczenie.

Leczenie hiperaldosteronizmu pierwotnego

Głównymi celami postępowania terapeutycznego są: optymalizacja ciśnienia tętniczego, wyrównanie poziomu potasu i wydzielania aldosteronu. W przypadku guza nadnerczy, leczenie polega na chirurgicznym usunięciu jednego nadnercza. W leczeniu farmakologicznym stosuje się blokery receptora mineralokortykosteroidowego (np. spironolakton, eplerenon), inne diuretyki oszczędzające potas, inhibitory konwertazy angiotensyny, a w rodzinnym hiperaldosteronizmie typu I, także glikokortykosteroidy.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika, pod red. P. Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020