Hipernatremia (nadmiar sodu w organizmie) – objawy i badania
Hipernatremia to zwiększenie stężenia sodu w surowicy krwi powyżej 145 mmol/L. Hipernatremia prowadzi do przesunięcia wody z przestrzeni śródkomórkowej do pozakomórkowej, co wiąże się z odwodnieniem komórek. Objawy zbyt wysokiego poziomu sodu w surowicy krwi zależą nie tylko od nasilenia hipernatremii, ale także od szybkości jej narastania i towarzyszących zaburzeń wolemii (wypełnienia płynem łożyska żylnego). Najczęstszą przyczyną hipernatremii jest odwodnienie. Sprawdź co jeszcze może prowadzić do hipernatremii i jak objawia się za wysokie stężenie sodu w surowicy krwi.
Spis treści:
- Sód w organizmie – jaką rolę pełni?
- Badanie poziomu sodu we krwi
- Hipernatremia – czym jest?
- Nadmiar sodu – objawy
- Podwyższony sód we krwi (hipernatremia) – jakie są przyczyny?
- Dieta a nadmiar sodu – jak usunąć nadmierne ilości sodu z diety?
- Jak obniżyć poziom sodu w organizmie?
1. Sód w organizmie – jaką rolę pełni?
Płyn zawarty wewnątrz komórek istotnie różni się składem od płynu pozakomórkowego. Sód to główny kation płynu pozakomórkowego w organizmie. Towarzyszą mu aniony – chlor i wodorowęglany. W płynie wewnątrzkomórkowym, głównymi jonami są natomiast potas, fosforany i białczany. W prawidłowych warunkach, osmolalność wszystkich płynów ustrojowych – zarówno płynu wewnątrz – jak i pozakomórkowego jest jednakowa. Zachowanie równowagi wodno-elektrolitowej jest bardzo ważne.
Zmiany składu, objętości i osmolalności płynu pozakomórkowego prowadzą do zmian ruchu wody między przestrzenią poza- i wewnątrzkomórkową, co prowadzi do zmian objętości płynu i ciśnienia wewnątrz komórek. Do podstawowych funkcji sodu zalicza się więc udział w gospodarce wodno-elektrolitowej, ale także w równowadze kwasowo- zasadowej, funkcjonowaniu mięśni i układu nerwowego. Sód jest również składnikiem kwasu solnego w żołądku.
U dorosłego człowieka, zawartość sodu w organizmie wynosi około 60 mmol/kg masy ciała.
2. Badanie poziomu sodu we krwi
Badanie poziomu sodu w surowicy krwi możesz wykonać w DIAGNOSTYCE. Oznaczenie stężenia sodu dokonuje się w próbce krwi żylnej. „Wysoki sód” (wysoki poziom sodu czyli hipernatremia) wymaga oceny lekarza i rozpatruje się go w połączeniu z oceną zasobów wody w organizmie. Inne badania, które mogą okazać się przydatne podczas diagnostyki obejmują m.in. poziom sodu w moczu czy parametry funkcji nerek.
3. Hipernatremia – czym jest?
Hipernatremią nazywamy zwiększenie stężenia sodu w surowicy krwi powyżej 145 mmol/L. Podłożem zaburzenia jest najczęściej utrata wody (lub płynów hipotonicznych) lub zbyt małe spożycie wody. Rzadziej przyczyną hipernatremii jest nadmierna podaż sodu. Hipernatremia, która trwa powyżej 48 godzin to hipernatremia przewlekła.
Wzrost stężenia sodu w surowicy krwi prowadzi do ruchu wody z przestrzeni wewnątrzkomórkowej do pozakomórkowej, w celu wyrównania stężeń. Dochodzi do odwodnienia komórek. Jeśli hipernatremia trwa przewlekle, organizm uruchamia mechanizmy kompensacyjne zmniejszające gradient osmotyczny między płynami śród- i pozakomórkowymi. Wobec tego, w długotrwającej hipernatremii, cechy odwodnienia komórek układu nerwowego mogą nie występować. W odpowiedzi na hipernatremię, nerki wydalają maksymalnie zagęszczony mocz.
Hipernatremia hipowolemiczna spowodowana jest większym niedoborem wody niż sodu. Jej przyczyną jest utrata płynów (przez nerki, skórę lub przewód pokarmowy) lub niedostateczna podaż wody. Hipernatremia normowolemiczna wskazuje na umiarkowanie nasiloną utratę płynów drogą nerkową lub pozanerkową i jest łagodniejszym zaburzeniem. Hipernatremia hiperwolemicza związana jest z nadmierną podażą sodu i przewodnieniem.
4. Nadmiar sodu – objawy
Podobnie jak w przypadku hiponatremii (czyli spadku stężenia sodu w surowicy krwi do wartości poniżej 135 mmol/L), obraz kliniczny hipernatremii zależy od szybkości narastania zaburzenia, jego nasilenia oraz towarzyszących mu nieprawidłowości wolemii. Pierwsze symptomy rozwijającej się i postępującej hipernatremii obejmują bóle głowy, spadek apetytu, wzmożone pragnienie, znużenie, drażliwość i zaburzenia nastroju. Mogą pojawić się nudności i wymioty, zaburzenia orientacji i splątanie. Ciężkie objawy obejmują zaburzenia świadomości, wzmożone napięcie mięśniowe i wzmożenie odruchów, drgawki, nadmierne pobudzenie psychoruchowe lub senność (prowadzącą nawet do śpiączki) czy niewydolność oddechową.
W hipernatremii spowodowanej utratą płynów lub niedostateczną podażą wody, mogą współwystępować objawy hipowolemii i odwodnienia (zmniejszenie wilgotności błon śluzowych, spadek elastyczności i suchość skóry, spadek ciśnienia tętniczego krwi, tachykardia i skąpomocz.) Skąpomocz nie występuje natomiast w przypadku utraty płynów w wyniku moczówki czy diurezy osmotycznej (wówczas objętość moczu jest duża). W przypadku hipernatremii z hiperwolemią pojawiają się objawy przewodnienia. Należą do nich: przepełnienie żył szyjnych, zastój płucny, nadciśnienie tętnicze, obrzęki obwodowe oraz przesięki.
Ewentualnym objawom hipernatremii mogą towarzyszyć symptomy chorób podstawowych, które doprowadziły do hipernatremii (np. wymioty, biegunki i inne).
Przewlekła hipernatremia często nie daje żadnych objawów klinicznych.
5. Podwyższony sód we krwi (hipernatremia) – jakie są przyczyny?
Istnieje wiele przyczyn podniesienia stężenia sodu w surowicy krwi. Należą do nich:
- utrata wody (np. podczas stanów gorączkowych, sepsy, nadczynności tarczycy);
- utrata płynów hipotonicznych przez skórę, przewód pokarmowy lub nerki (np. nadmierne poty, biegunka lub wymioty, moczówka prosta centralna, moczówka nerkowa, utrata płynów skutek diurezy osmotycznej np. z powodu hiperglikemii w nieleczonej cukrzycy);
- niedostateczne spożywanie wody (na które narażone są osoby nieprzytomne, osoby w podeszłym wieku, małe dzieci czy osoby z zaburzonym odczuwaniem pragnienia);
- nadmierna podaż sodu (np. nadmierna podaż NaHCO3 w leczeniu kwasicy mleczanowej, picie wody morskiej, karmienie niemowląt pokarmami solonymi);
- upośledzenie czynności ośrodka w mózgu odpowiedzialnego za stan równowagi ciśnień osmotycznych (tzw. hipernatremia samoistna).
6. Dieta a nadmiar sodu – jak usunąć nadmierne ilości sodu z diety?
Sód występuje powszechnie w przeciętnej diecie. Jego głównym źródłem jest oczywiście sól kuchenna, ale wiele produktów codziennego spożycia zawiera dodatek soli. Należą do nich m.in: produkty zbożowe np. chleb i inne rodzaje pieczywa, mięso i przetwory mięsne takie jak wędliny czy konserwy, a także produkty mleczne (sery podpuszczkowe), fast foody (pizza, burgery) i warzywa konserwowe. Większość osób spożywa sód w nadmiernych ilościach.
Zapotrzebowanie na sód różni się w zależności od wieku, temperatury otoczenia oraz aktywności fizycznej. Wzrost temperatury oraz wysiłek fizyczny zwiększają bowiem straty sodu przez skórę (wraz z potem).
Przewlekłe nadmierne spożycie sodu wraz z dietą może wywierać wiele niekorzystnych skutków na zdrowie. Nadmiar sodu w pożywieniu wiąże się z licznymi schorzeniami, m.in.: nadciśnieniem tętniczym czy udarem mózgu i zwiększa zachorowalność oraz umieralność z powodu incydentów sercowo-naczyniowych i chorób układu krążenia. Nadmiar sodu w diecie jest czynnikiem ryzyka raka żołądka (sprzyja zakażeniu bakterią Helicobacter pylori oraz rozwojowi zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka) i przypuszczalnie również raka przełyku. Duże ilości sodu w diecie wpływają także na wzrost zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie i zwiększają ryzyko rozwoju otyłości. Nadmierne spożycie sodu sprzyja rozwojowi osteoporozy i kamicy nerkowej. Sód zwiększa bowiem wydalanie wapnia (co wiąże się z osteoporozą), a z kolei wzrost wydalania wapnia z moczem przyczynia się do powstawania kamieni nerkowych.
Zbyt duża podaż sodu i niewystarczające spożycie wody, wiąże się ze wzrostem osmolalności surowicy i stymulacją wydzielania wazopresyny (czyli hormonu antydiuretycznego), co w konsekwencji może prowadzić do wielu niekorzystnych efektów (np. zwiększać ryzyko choroby nerek czy zaburzać różne procesy metaboliczne).
7. Jak obniżyć poziom sodu w organizmie?
Hipernatremia czyli zbyt wysoki poziom sodu w surowicy krwi wymaga odpowiedniego leczenia. Podstawowe znaczenie ma usunięcie przyczyny, która doprowadziła do hipernatremii oraz wyrównanie stężenia sodu. W tym celu stosuje się doustne pojenie wodą (u przytomnych chorych z łagodną hipernatremią), przetaczanie płynów, dietę bezsodową, a w skrajnych i ciężkich przypadkach – dializę. Wyrównanie zaburzeń sodowych może być trudne i z reguły wymaga hospitalizacji.
Pamiętaj, że długotrwałe spożycie sodu w nadmiernych ilościach wiąże się z ryzykiem wielu niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych. Warto zadbać o ograniczenie soli w swojej diecie, szczególnie jeśli chorujesz na nadciśnienie. Zawartość sodu w diecie nie powinna przekraczać 2 g dziennie, a optymalne spożycie wynosi 1500 mg/ dobę (relatywnie mniej dla dzieci i młodzieży.)
Jeśli stężenie sodu w surowicy krwi jest za małe (czyli wynosi poniżej 135 mmol/L) mówimy wówczas o hiponatremii. Więcej na temat hiponatremii możesz przeczytać tutaj.
Bibliografia:
- Interna Szczeklika – P. Gajewski, A. Szczeklik.
- Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie – M. Jarosz, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewska.
- „Hipo- i hipernatremia – przyczyny i zasady terapii” – K. Ciechanowski.
