Jak odwrócić stłuszczenie wątroby?

Stłuszczenie wątroby to stan polegający na odkładaniu się i gromadzeniu w komórkach wątroby kropli tłuszczu. Do jednej z wielu funkcji wątroby należy filtrowanie i eliminowanie szkodliwych substancji z organizmu, dlatego stłuszczenie hepatocytów (komórek wątroby) stanowi informację o obecności niekorzystnych czynników i o patologicznych procesach zachodzących w wątrobie. Nadmierne gromadzenie tłuszczu w wątrobie może pojawiać się pod wpływem wielu czynników i w przebiegu niektórych chorób. W jakich stanach chorobowych dochodzi do stłuszczenia wątroby i jak odwrócić stłuszczenie wątroby?

Stłuszczenie wątroby – przyczyny

Wśród głównych przyczyn stłuszczenia wątroby wymienia się nadużywanie alkoholu, jednak może się ono rozwinąć również pod wpływem innych substancji hepatotoksycznych (toksycznych dla komórek wątroby) takich jak: niektóre leki, substancje chemiczne, czy toksyny zawarte w grzybach. Stłuszczenie wątroby może być również wynikiem niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, której główną przyczyną jest otyłość, niewłaściwa dieta oraz siedzący tryb życia.

Alkoholowe stłuszczanie wątroby

Alkoholowa postać stłuszczenia wątroby występuje u 90% osób spożywających nadmierne ilości alkoholu. Przebieg i nasilenie procesów odpowiedzialnych za alkoholowe stłuszczenie wątroby zależy od predyspozycji genetycznych, płci oraz różni się w obrębie grup etnicznych. Kobiety są bardziej wrażliwe na uszkodzenie wątroby przez alkohol niż mężczyźni- szkodliwa dawka alkoholu jest u nich mniejsza i przebieg choroby postępuje szybciej niż u mężczyzn.

W przypadku alkoholowego stłuszczenia wątroby zaprzestanie stosowania alkoholu powoduje powolne ustępowanie zmian z możliwością regeneracji wątroby, natomiast kontynuowanie picia może doprowadzić stopniowo do rozwoju alkoholowego zapalenia wątroby, a następnie do jej marskości.

SPRAWDŹ: e-Pakiet badań na wątrobę – zestaw badań przygotowany przez lekarzy.

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) to stwierdzone w badaniach stłuszczenie wątroby bez przyczyn takich jak: nadmierne spożywanie alkoholu, długotrwałe zażywanie leków powodujących stłuszczenie wątroby oraz występowanie wrodzonych chorób genetycznych.

Wyróżnia się dwie podstawowe postaci niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD) o odmiennym rokowaniu:

• Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFL)- występujące w 80% przypadków stłuszczenie proste, może przebiegać z łagodnym zapaleniem miąższu wątroby i najczęściej nie prowadzi do rozwoju marskości wątroby.
• Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH)- występujące w 20% przypadków, wiąże się z przewlekłym, postępującym zapaleniem wątroby, prowadzącym do marskości oraz wysokim ryzykiem powikłań sercowo- naczyniowych.

Przyczyny wystąpienia niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby to wysokokaloryczna i wysokoprzetworzona dieta z dużą zawartością tłuszczów nasyconych (pokarmy typu fast-food), słodzone napoje, które przy braku aktywności fizycznej prowadzą do nadwagi i otyłości.

Najistotniejszymi czynnikami ryzyka wystąpienia niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby są:

• Otyłość, zwłaszcza brzuszna,
• Cukrzyca typu 2 i insulinooporność,
• Nieprawidłowe stężenia triglicerydów i cholesterolu we krwi, czyli dyslipidemia,
• Zespół metaboliczny,
• Zespół policystycznych jajników (PCOS).

Do pozostałych czynników ryzyka zalicza się między innymi: niedoczynność tarczycy, niedoczynności przysadki obturacyjny bezdech senny, łuszczycę i inne.

Stłuszczanie wątroby – objawy

Zarówno alkoholowe jak i niealkoholowe stłuszczenie wątroby mogą przez dłuższy czas przebiegać bezobjawowo.

W przypadku objawowego alkoholowego stłuszczenia wątroby pacjenci skarżą się na dyskomfort po prawej stronie jamy brzusznej, oraz w okolicy prawego podżebrza. Przy badaniu fizykalnym pacjentów z alkoholowym stłuszczeniem wątroby możliwa jest jej bolesność oraz wyczuwalne powiększenie. U około 35% pacjentów, którzy nie zaprzestają picia dochodzi do zapalenia i marskości wątroby z objawami takimi jak: żółtaczka, obrzęki, wodobrzusze, utrata łaknienia, osłabienie, ból w prawej okolicy podżebrowej i gorączka.

U pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby (NAFLD) objawami mogą być: zmęczenie, osłabienie, złe samopoczucie, uczucie dyskomfortu w prawej górnej części brzucha. W badaniu fizykalnym u części pacjentów również może być wyczuwalne powiększenie wątroby lub rzadziej śledziony.

Stłuszczenie wątroby – diagnostyka

Jak lekarz ustala diagnozę? 

W alkoholowym stłuszczeniu wątroby rozpoznanie stawia się na podstawie:

• Wywiadu wskazującego na przewlekłe nadużywanie alkoholu (z użyciem specjalnych kwestionariuszy np. AUDIT- Alcohol Use Disorders Inventory Test);
• Badań biochemicznych, które obejmują: ocenę aktywności enzymów wątrobowych (AST, ALT, GGTP), stężenie bilirubiny, kwasu moczowego, cholesterolu i triglicerydów, dla osób nadużywających alkoholu typowy jest również wzrost średniej objętości krwinki czerwonej MCV, zależny od niedoborów kwasu foliowego;
• Występowania cech stłuszczenia wątroby w badaniu USG przy braku innych przyczyn chorób wątroby.

W przypadku pacjenta z podejrzeniem niealkoholowego stłuszczenia wątroby algorytm postępowania obejmuje ocenę pacjenta pod względem:

• Wykluczenia spożycia >30g etanolu na dobę przez mężczyzn i >20g etanolu na dobę przez kobiety;
• Wywiadu rodzinnego i osobniczego odnośnie występowania cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i chorób sercowo-naczyniowych;
• Oceny BMI, obwodu talii, zmiany masy ciała;
• Wskaźników zakażenia HBV i HCV;
• Stosowania leków związanych ze stłuszczeniem;
• Aktywności enzymów wątrobowych (AST, ALT, GGT);
• Glikemii na czczo;
• Morfologii krwi;
• Stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu HDL, triglicerydów i kwasu moczowego;
• Badania USG jamy brzusznej.

U części pacjentów w niejednoznacznych przypadkach z podejrzeniem alkoholowego i niealkoholowego stłuszczenia wątroby wykonuje się badanie histologiczne wycinka wątroby, zwykle nie jest ono jednak konieczne.

Jak odwrócić stłuszczenie wątroby?

Jakie leki i dieta przy niealkoholowym i alkoholowym stłuszczeniu wątroby?

Odwrócenie stłuszczenia wątroby w alkoholowym stłuszczeniu wątroby wymaga całkowitego zaprzestania spożywania alkoholu. Przy zaprzestaniu jego konsumpcji, alkoholowe stłuszczenie wątroby oraz łagodne i umiarkowane zapalenie wątroby są jednostkami chorobowymi o odwracalnym przebiegu klinicznym. Należy również pamiętać o uzupełnianiu niedoborów żywieniowych i witamin zwłaszcza z grupy B (m.in. kwasu foliowego, czyli witaminy B9), oraz A, D, K.

W przypadku odwrócenia stłuszczenia w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby podstawowe znaczenie ma zmiana stylu życia, która obejmuje zmniejszenie kaloryczności diety i zwiększenie aktywności fizycznej w celu zmniejszenia masy ciała. Należy pamiętać, że proces chudnięcia powinien przebiegać pod okiem lekarza oraz dietetyka. Regularna aktywność fizyczna powinna wynosić 150–300 minut w tygodniu aktywności o umiarkowanej intensywności lub 75–150 minut w tygodniu ćwiczeń o dużej intensywności, najlepiej w formie ćwiczeń aerobowych (spacery, jazda na rowerze). W diecie przy niealkoholowym stłuczeniu wątroby należy jak najbardziej ograniczyć przetworzone produkty cukiernicze oraz tłuszcze zwierzęce. Powinno się je zastąpić korzystnymi dla organizmu tłuszczami nienasyconymi obecnymi między innymi w awokado, orzechach (zalecana do spożycia ilość to nie więcej niż garść dziennie) czy rybach (2-3 razy w tygodniu). Udowodnione korzystne działanie dla wątroby ma również kawa – w ilości od dwóch do trzech dziennie.

Leki na stłuszczenie wątroby stosuje się rzadko. Zwykle zmiana diety i stylu życia u pacjentów ze stłuszczeniem wątroby bez zapalenia jest zazwyczaj wystarczająca i rokuje bardzo dobrze.

Autor: Lek. med. Katarzyna Lizak

Bibliografia:

1. Interna Szczeklika, Szczeklik A, Gajewski P. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
2. Stłuszczenie wątroby – diagnostyka i leczenie. Gietka J, Klapaczyński J. Medycyna po Dyplomie → 2016 → 10.
3. Rozpoznawanie i leczenie niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby – wytyczne American Gastroenterological Association, American Association for the Study of Liver Diseases i American College of Gastroenterology 2012.
4. Alkoholowa choroba wątroby- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.7.10.