Jakie hormony regulują apetyt? Hormonalne przyczyny nadmiernego apetytu

Uczucie głodu to nie tylko efekt pustego żołądka czy chęci zjedzenia czegoś smacznego. To złożony proces regulowany przez układ hormonalny, który ściśle współpracuje z ośrodkowym układem nerwowym. Gdy równowaga hormonalna zostaje zaburzona, może pojawić się problem z nadmiernym apetytem, prowadzący do niekontrolowanego jedzenia, nadwagi, a nawet otyłości. W tym artykule wyjaśniamy, jak hormony wpływają na uczucie głodu i sytości oraz jakich sygnałów nie należy lekceważyć.

Hormonalna regulacja głodu – jak to działa?

Ludzkie ciało posiada niezwykle precyzyjny mechanizm regulacji głodu i sytości, którego centrum sterowania znajduje się w podwzgórzu – części mózgu odpowiedzialnej m.in. za kontrolę apetytu. Informacje o stanie energetycznym organizmu trafiają tam za pośrednictwem hormonów, które są wydzielane przez różne narządy, w tym żołądek, trzustkę, jelita oraz tkankę tłuszczową. Kluczową rolę w tym procesie odgrywają: leptyna, grelina, insulina, kortyzol, peptyd YY, GLP-1 (glukagonopodobny peptyd 1). Zrozumienie ich funkcji pozwala lepiej pojąć, dlaczego czasem odczuwamy nadmierny głód nawet po obfitym posiłku.

📌 Poznaj e-Pakiet badań hormonów regulujących apetyt.

Leptyna – hormon sytości

Leptyna to hormon wytwarzany głównie przez komórki tłuszczowe (adipocyty). Jej głównym zadaniem jest sygnalizowanie mózgowi, że organizm zgromadził wystarczającą ilość energii i nie potrzebuje więcej pożywienia. W warunkach prawidłowych, gdy poziom leptyny wzrasta (np. po posiłku), dochodzi do zahamowania apetytu. Niestety, u osób z nadwagą i otyłością często występuje leptynooporność – stan, w którym mózg przestaje reagować na sygnały leptyny. Skutkiem tego jest ciągłe uczucie głodu mimo wysokiego poziomu tego hormonu we krwi.

Grelina – hormon głodu

Grelina, nazywana potocznie hormonem głodu, jest produkowana głównie w żołądku. Jej stężenie wzrasta przed posiłkiem, co informuje mózg, że organizm potrzebuje energii. Po jedzeniu poziom greliny spada, co daje sygnał sytości. Zaburzenia w wydzielaniu greliny mogą prowadzić do nadmiernego łaknienia. Co ciekawe, osoby odchudzające się często mają podwyższony poziom tego hormonu, co utrudnia utrzymanie diety. Dodatkowo brak snu może nasilać produkcję greliny, zwiększając uczucie głodu.

Insulina – regulator poziomu glukozy i apetytu

Insulina to hormon wydzielany przez trzustkę w odpowiedzi na wzrost poziomu glukozy we krwi po posiłku. Jej główną funkcją jest transport glukozy do komórek, ale odgrywa też ważną rolę w regulowaniu apetytu. W prawidłowych warunkach insulina działa synergicznie z leptyną, wzmacniając uczucie sytości. Jednak w przypadku insulinooporności – stanu, w którym komórki przestają prawidłowo reagować na insulinę – dochodzi do zaburzeń w gospodarce glukozowej i pojawia się większa chęć spożywania węglowodanów. Osoby z insulinoopornością często skarżą się na napady głodu, szczególnie po posiłkach bogatych w cukry proste.

Kortyzol – hormon stresu a apetyt

Kortyzol to hormon steroidowy produkowany przez nadnercza w odpowiedzi na stres. Krótkotrwały stres może tłumić apetyt, jednak przewlekłe napięcie i wysoki poziom kortyzolu mają odwrotny skutek – pobudzają łaknienie, szczególnie na wysokokaloryczne, słodkie i tłuste produkty. Długotrwały stres psychiczny może więc prowadzić do kompulsywnego jedzenia i nadmiernego przyrostu masy ciała, a także zaburzeń snu, które dodatkowo nasilają rozregulowanie gospodarki hormonalnej.

Inne hormony wpływające na apetyt

Peptyd YY oraz GLP-1 są hormonami jelitowymi, które działają hamująco na apetyt. Wydzielane są w odpowiedzi na przyjęcie pokarmu, zwłaszcza bogatego w białko i błonnik. Zwiększają uczucie sytości i spowalniają opróżnianie żołądka. W badaniach zauważono, że osoby z nadwagą mają obniżony poziom tych hormonów, co może częściowo tłumaczyć, dlaczego trudniej im utrzymać kontrolę nad apetytem.

Hormonalne przyczyny nadmiernego apetytu – kiedy się niepokoić?

Zaburzenia hormonalne mogą rozwijać się powoli i przez długi czas pozostawać niezauważone. Warto zwrócić uwagę na następujące objawy: ciągłe uczucie głodu niezależnie od ilości spożywanego jedzenia, silna ochota na słodycze lub przekąski, nagłe wahania masy ciała bez zmiany stylu życia. Objawy zaburzeń hormonalnych to też problemy ze snem i przewlekłe zmęczenie czy trudności z koncentracją i nastrojem. W takich przypadkach warto wykonać badania (m.in. poziom leptyny, insuliny, glukozy, TSH, kortyzolu) i skonsultować się z endokrynologiem lub z dietetykiem klinicznym.

Jak naturalnie wspierać równowagę hormonalną?

Choć leczenie zaburzeń hormonalnych może wymagać farmakoterapii, wiele można zrobić poprzez styl życia. Dbanie o jakość i długość snu wpływa korzystnie na poziom leptyny i greliny. Regularny ruch poprawia wrażliwość insulinową i wspiera gospodarkę hormonalną. Zbilansowana dieta, posiłki bogate w białko, błonnik i zdrowe tłuszcze zwiększają wydzielanie hormonów sytości. Unikanie stresu, stosowanie technik relaksacyjnych, medytacji czy psychoterapii pomaga obniżyć poziom kortyzolu. 

Nadmierny apetyt to nie zawsze kwestia słabej woli – często kryją się za nim zaburzenia hormonalne, które dezorganizują naturalny mechanizm sytości. Kluczową rolę odgrywają tu leptyna, grelina, insulina i kortyzol, ale także inne mniej znane hormony. Zrozumienie, jak funkcjonuje układ hormonalny, pozwala podejść do problemu nadwagi czy kompulsywnego jedzenia w sposób kompleksowy. Odpowiednia diagnostyka, styl życia i – w razie potrzeby – wsparcie medyczne, mogą przywrócić organizmowi równowagę i pomóc odzyskać kontrolę nad apetytem.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian