Jedzenie a zdrowie. Różnice między nietolerancją, nadwrażliwością i alergią – jak odnaleźć się w gąszczu pojęć?

Towarzyszą Ci dolegliwości żołądkowo-jelitowe, np. biegunki czy zaparcia? Ostatnio pojawiła się u Ciebie nietypowa wysypka? A może cierpisz z powodu przewlekłych migren? Czy wiesz, że objawy te mogą być związane z Twoim sposobem odżywiania? Pamiętaj, że pierwszym krokiem do poprawy stanu zdrowia jest prawidłowa diagnostyka. Dowiedz się, jakie są najważniejsze różnice między nietolerancją, nadwrażliwością i alergią.

Różnice między nietolerancją, nadwrażliwością a alergią

Źródłem uciążliwych dolegliwości może być nietolerancja pokarmowa, alergia pokarmowa IgE-zależna lub nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna. To odrębne schorzenia, które łączy obecność dokuczliwych objawów po zjedzeniu konkretnych produktów spożywczych. Różnią się one natomiast:

• przyczyną powstawania,
• szybkością pojawiania się objawów,
• dalszym postępowaniem po rozpoznaniu.

Warto pamiętać, że trafna diagnoza stanowi klucz do odzyskania zdrowia. Poniżej przedstawimy najważniejsze informacje na temat nadwrażliwości pokarmowych.

Czym są nadwrażliwości pokarmowe?

Termin „nadwrażliwości pokarmowe” odnosi się do nieprawidłowych reakcji organizmu na spożywane pokarmy w ilościach, które nie wywołują objawów u zdrowej osoby. Mechanizm ich powstawania może mieć podłoże immunologiczne, obejmujące reakcje:

• zależne od przeciwciał klasy IgE – to tu wyróżniamy alergie pokarmowe IgE-zależne,
• zależne od przeciwciał klasy IgG – wtedy mamy do czynienia z nadwrażliwościami pokarmowymi IgG-zależnymi.

Nadwrażliwości pokarmowe mogą być również niezależne od pracy układu immunologicznego (odpornościowego) i być efektem np. zaburzeń metabolicznych, takich jak niedobór lub brak enzymów. Do nadwrażliwości o podłożu nieimmunologicznym zaliczamy klasyczne nietolerancje pokarmowe, np. nietolerancję laktozy czy nietolerancję fruktozy. 

Jak powstają nadwrażliwości na pokarmy?

• Nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne

Nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne, nazywane powszechnie, choć błędnie, nietolerancjami pokarmowymi, najprawdopodobniej są wywoływane przez czynniki środowiskowe, takie jak:

• zła dieta,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• przewlekły stres,
• przebywanie w zanieczyszczonym środowisku.

Czynniki te prowadzą do powstania przewlekłego stanu zapalnego w organizmie chorego. Ten z kolei jest przyczyną zwiększonej przepuszczalności ściany jelita cienkiego, czyli prowadzi do powstania tzw. zespołu nieszczelnego jelita. W takiej sytuacji składniki pokarmowe, które powinny być trawione w jelicie, zbyt szybko przenikają przez jego ścianę i przedostają się do krwiobiegu. W efekcie we krwi znajdują się cząsteczki, które układ odpornościowy uznaje za obce i broni się przed nimi. Powoduje to m.in. produkcję specjalnych białek zwanych przeciwciałami IgG, skierowanych przeciwko tym cząsteczkom.

W konsekwencji prowadzi to do powstawania we krwi dużych elementów składających się z cząsteczki pokarmu połączonej z przeciwciałem, czyli tzw. kompleksów antygen-przeciwciało. Gdy kompleksów tworzy się za dużo, organizm nie nadąża z ich usuwaniem.

Gromadzące się kompleksy wraz z krwią docierają do różnych narządów i tam mogą się odkładać. Skutkiem tego są przykre dolegliwości obserwowane u pacjentów, które są niespecyficzne i mogą być wielonarządowe. Wyróżniamy wśród nich: niewyjaśnione bóle brzucha, stawów, migreny czy chroniczne zmęczenie.

• Alergie pokarmowe IgE-zależne

W powstawanie klasycznych alergii pokarmowych zaangażowane są przeciwciała klasy IgE. Zadaniem tych przeciwciał jest m.in. reagowanie na obecność „intruzów” w organizmie, np. pasożytów. Jeśli jednak układ odpornościowy reaguje nadmiernie, a tak dzieje się u alergików, dochodzi wówczas do gwałtownej produkcji tych przeciwciał, np. po zjedzeniu jakiegoś konkretnego produktu spożywczego. 

• Nietolerancja pokarmowa 

Nietolerancje pokarmowe wynikają głównie z zaburzeń metabolicznych, takich jak niedobór lub obniżona aktywność enzymów. Wśród nich wyróżniamy m.in. pierwotną nietolerancję laktozy, która jest spowodowana defektem metabolicznym, czyli brakiem enzymu trawiącego laktazę w jelitach. Problem ten dotyczy ok. 30% polskiej populacji, a odpowiada za niego gen LCT, który koduje wspomniany enzym – laktazę. 

Pierwotna nietolerancja laktozy charakteryzuje się stopniowym zmniejszaniem się wraz z wiekiem zdolności do trawienia laktozy. Pierwsze objawy najczęściej pojawiają się w okresie dojrzewania, ale mogą też ujawnić się dopiero w wieku dorosłym.

Warto wiedzieć! Nadwrażliwość pokarmowa związana z przeciwciałami IgG nie jest tożsama z nietolerancjami pokarmowymi, choć powszechnie na określenie tych schorzeń używa się tej samej nazwy. Dlatego kluczowe jest zrozumienie różnic pomiędzy nadwrażliwościami pokarmowymi, by wiedzieć, jakie testy, czyli narzędzia diagnostyczne, zastosować w procesie identyfikacji źródła swoich dolegliwości. 

Szybkość pojawiania się objawów

Nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne cechuje bardzo zróżnicowany czas pojawienia się objawów – od kilku godzin do nawet kilku dni, dlatego powiązanie spożycia danego pokarmu z dolegliwościami nie jest łatwe. 

U osoby z klasyczną alergią pokarmową reakcja alergiczna pojawia się bardzo szybko po kontakcie z alergenem, na przykład po wypiciu mleka, zjedzeniu jajka czy dania z krewetkami. Objawy występują z reguły do kilku minut od kontaktu z alergenem. Do najczęstszych z nich zalicza się:

• ból brzucha, 
• wysypkę na skórze, 
• pieczenie w jamie ustnej, 
• katar,
• kichanie. 

Czasem reakcje bywają na tyle gwałtowne, że mogą prowadzić do stanów zagrożenia życia. Z kolei osoba z nietolerancją pokarmową, np. nietolerancją laktozy, odczuje objawy gastryczne do ok. pół godziny po wypiciu mleka lub zjedzeniu produktu z laktozą. Kluczowa będzie tutaj dawka – u jednych spożycie szklanki mleka będzie wiązało się z pojawieniem się objawów, u innych osób jeszcze nie. Dlatego warto ustalić własny próg tolerancji, by uniknąć przykrych objawów związanych z układem pokarmowym, takich jak nudności, wymioty oraz biegunka.

Jak bada się nadwrażliwości pokarmowe?

Idealnym narzędziem w diagnostyce nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych są badania myfoodprofile. W tym teście bada się krążące we krwi przeciwciała IgG przeciwko pokarmom, które mogą być źródłem Twoich dolegliwości. To badanie z krwi wykonasz w każdym punkcie pobrań sieci Diagnostyka. Badania myfoodprofile wykonywane są przez wykwalifikowany personel zgodnie ze standardami laboratoryjnymi. Do wyboru jest kilka wariantów badania, tzw. profili. Możesz wybrać profil badający reakcję Twojego organizmu na 54, 108 albo aż 216 produktów spożywczych.

Klasyczne alergie bada się za pomocą testów skórnych lub testów z krwi. Najpowszechniejsze są panele serologiczne, czyli badania, w których jednocześnie sprawdza się reakcję organizmu na kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt alergenów. 

Nietolerancje pokarmowe to zazwyczaj schorzenia metaboliczne zapisane w kodzie genetycznym, czyli ich diagnostyka polega na wykonaniu badania genetycznego. Na przykład diagnostyka pierwotnej nietolerancji laktozy, czyli hipolaktazji dorosłych, polega na sprawdzeniu obecności tzw. polimorfizmów w genie LCT. Wynik badania wskaże nam, czy zdolność trawienia cukru mlecznego u badanej osoby będzie spadać, czy też nie. Badanie to nie powie nam jednak, jak szybko się to stanie i czy będzie to gwałtowny proces. Jest to cecha osobnicza, którą dany pacjent sam powinien ustalić, bacznie obserwując swój organizm.

Mam wynik badania – i co dalej?

Pamiętaj, że każdy wynik badania najlepiej skonsultować z lekarzem, który zaleci dalsze postępowanie.

W nadwrażliwościach pokarmowych IgG-zależnych zwykle stosuje się czasową dietę eliminacyjną, czyli unikanie danego produktu spożywczego przez pewien czas – 3, 6, a nawet 12 miesięcy, w zależności od samopoczucia pacjenta. Taka dieta służy wyciszeniu przewlekle toczącego się stanu zapalnego w organizmie. Po ustąpieniu objawów można powoli wprowadzać produkty, które według wyniku badania były do tej pory zabronione. Należy jednak uważnie obserwować swój organizm, by ocenić, czy powrót tego produktu do diety nie nastąpił zbyt szybko. 

Wraz z wynikiem badania myfoodprofile pacjent otrzymuje obszerny, zindywidualizowany przewodnik dietetyczny. Znajduje się w nim wiele wskazówek dietetycznych, a także praktyczne szablony do samodzielnego wypełniania. Dzięki temu zmiana stylu odżywiania i początki na diecie eliminacyjnej nie powinny być trudne.

W przypadku alergii pokarmowych najczęściej zaleca się unikanie danego produktu spożywczego przez całe życie, by nie dopuścić do pojawienia się przykrych objawów. Jeżeli istnieje podejrzenie gwałtownej reakcji po kontakcie z alergenem, konieczne jest unikanie nawet minimalnych ilości np. orzeszków ziemnych. Bardzo ważne jest dokładne czytanie etykiet i ostrożność wobec produktów o nieznanym składzie lub w sytuacji żywienia się w lokalach gastronomicznych. 

W przypadku pierwotnej nietolerancji laktozy zdolność trawienia laktozy zanika z czasem, dlatego ważne jest, by ustalić aktualnie tolerowaną dawkę. Błędem jest całkowite wyeliminowanie mleka i produktów mlecznych z organizmu, jeżeli nie obserwujemy przykrych objawów, gdyż może to prowadzić do niedoborów wapnia.

Podsumowanie

Nadwrażliwość pokarmowa to szerokie pojęcie obejmujące nieprawidłowości występujące po spożyciu konkretnych produktów spożywczych, wśród których wyróżniamy:

• alergie pokarmowe,
• nietolerancje pokarmowe (np. nietolerancja laktozy),
• nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne.

Ważna jest prawidłowa diagnostyka, ponieważ postępowanie po diagnozie jest różne w zależności od konkretnej jednostki chorobowej. Najczęściej obejmuje ono dietę eliminacyjną o różnym stopniu restrykcyjności. 

Najwięcej trudności sprawia diagnostyka nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych – ze względu na różnorodność i czas występowania objawów ciężko jest powiązać dolegliwości ze stosowaną dietą. W diagnostyce nadwrażliwości tego typu z powodzeniem wykorzystywane są testy myfoodprofile, które umożliwiają wskazanie produktów koniecznych do wykluczenia z diety. Wraz z wynikiem badania myfoodprofile każdy pacjent otrzymuje osobisty przewodnik dietetyczny, który zawiera wskazówki żywieniowe dopasowane do wyniku badania. 

Autor: mgr Małgorzata Nieżychowska, Dział Informacji Naukowej, EUROIMMUN Polska Sp. z o.o.

Źródła: 

1. Johansson S.G.O. i wsp., A revised nomenclature for allergy. An EAACI position statement from the EAACI nomenclature task force, „Allergy” 2001, 56, s. 813–824. 
2. Czerwionka-Szaflarska M. i wsp., Alergia a nietolerancja pokarmowa u dzieci, „Family Medicine & Primary Care Review” 2009, 11, 3, s. 577–584. 
3. Zatwarnicki P., Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2014, 4, 3, s. 273–276.