Koagulogram – co to? Jakie badania zawiera?

Złożony mechanizm zapewniający płynność krwi i odpowiadający za jej prawidłowy przepływ przez naczynia krwionośne nosi miano hemostazy. Opiera się on na wzajemnym oddziaływaniu śródbłonka, płytek krwi i osoczowych czynników krzepnięcia produkowanych przez wątrobę. Elementy składowe hemostazy podlegają nieustannie ścisłej i skomplikowanej regulacji, a ich wzajemna równowaga zapewnia zminimalizowanie ryzyka nadmiernego krwawienia lub zakrzepicy. Badania koagulologiczne, będące podstawą oceny procesu krzepnięcia, są obowiązkowe dla pacjentów kwalifikowanych do zabiegów chirurgicznych. Wykonać można je również w przypadku podejrzenia chorób wątroby, niedoboru witaminy K, stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej lub gdy bez jasno określonych przyczyn występują samoistne krwawienia, siniaki lub wybroczyny.

Koagulogram – co to?

Koagulogram to zestaw podstawowych badań laboratoryjnych oceniających zdolności krwi do krzepnięcia. Umożliwia sprawdzenie działania mechanizmów odpowiadających za hamowanie krwawienia w miejscu przerwania ciągłości naczynia krwionośnego. Kaskada krzepnięcia składa się z aktywujących się wzajemnie reakcji, prowadzących ostatecznie do przekształcenia rozpuszczalnego fibrynogenu w fibrynę i utworzenia skrzepu. Procesy te uzależnione są od obecności odpowiednich czynników osoczowych, posiadających określone stężenie i aktywność. Na podstawie koagulogramu ocenia się działanie wewnątrz- lub zewnątrzpochodnej drogi aktywacji wskazanych czynników oraz ilość płytek krwi.

Analiza uzyskanych informacji klinicznych oraz wyników podstawowych testów koagulologicznych, pozwala na dobranie zaawansowanych badań diagnostycznych. W konsekwencji umożliwia przyspieszenie i ukierunkowanie dalszego postępowania w przypadku zaburzeń krzepnięcia. W poniższym zestawieniu uwzględniono podstawowe testy laboratoryjne oceniające układ hemostazy, wymagane zwykle w rutynowej diagnostyce zaburzeń krzepliwości krwi.

Sprawdź: „Gęsta krew” – czy zawsze oznacza trombofilię? Objawy i przyczyny.

Koagulogram – co wchodzi w skład?

Do powszechnie stosowanych testów przesiewowych wchodzących w skład koagulogramu zalicza się: czas częściowej tromboplastyny po aktywacji, czas protrombinowy, czas trombinowy, stężenie fibrynogenu, ocena ilości płytek krwi.

Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT, ang. activated partial thromboplastin time)

Test czynnościowy APTT pozwala ocenić sprawność wewnątrzpochodnej i wspólnej drogi kaskady krzepnięcia (czynniki: V, VIII, IX, X, XI, XII), z wyłączeniem udziału płytek krwi. Miarą APTT jest czas wykrzepiania ubogopłytkowego osocza cytrynianowego. Zależy on od wskazanych czynników osoczowych oraz stężenia protrombiny i fibrynogenu. Stosowany głównie do przedoperacyjnej oceny pacjentów ze zwiększonym ryzykiem krwawień, diagnozowania wrodzonych lub nabytych niedoborów czynników krzepnięcia, a także do monitorowania leczenia heparyną niefrakcjonowaną.

Izolowane przedłużenie APTT stwierdza się w niektórych typach choroby von Willebranda, hemofilii lub w przypadku obecności antykoagulantu toczniowego. Nieprawidłowy wynik tego parametru powinien być rozpatrywany z jednoczesnym uwzględnieniem obrazu klinicznego pacjenta. W celu potwierdzenia nieprawidłowości należy wykonać inne badania przesiewowe hemostazy lub test korekcji (mieszania osocza), który pozwala rozróżnić prosty niedobór czynnika krzepnięcia od obecności krążącego antykoagulantu.

Czas protrombinowy (PT, ang. prothrombin time)

Test czynnościowy PT pozwala ocenić sprawność zewnątrzpochodnego i wspólnego szlaku aktywacji hemostazy. Wyrażany jest w sekundach, procentach lub jako międzynarodowy współczynnik znormalizowany (INR), dzięki któremu istnieje możliwość porównywania tego parametru pomiędzy laboratoriami. Zależy on jedynie od wybranych osoczowych czynników krzepnięcia – II, VII, X, V oraz fibrynogenu. W praktyce klinicznej wykorzystuję się go do monitorowania leczenia przeciwzakrzepowego przy pomocy antagonistów witaminy K – warfaryny oraz acenokumarolu.

Wydłużenie czasu PT obserwuje się między innymi w przypadku: ciężkich uszkodzeń wątroby, wrodzonych niedoborów czynników krzepnięcia, zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC), niedoboru witaminy K, zespołu antyfosfolipidowego.

Skrócenie czasu PT występuje niezwykle rzadko i nie posiada znaczenia diagnostycznego.

Czas trombinowy (TT, ang. thrombin time)

Badanie TT pozwala ocenić czas potrzebny do utworzenia skrzepu i stanowi ocenę ostatniej fazy wykrzepiania. Trombina jest enzymem osoczowym niezbędnym do przekształcenia rozpuszczalnego fibrynogenu w nierozpuszczalne włókna fibryny. W związku z tym parametr TT zależy jedynie od stężenia fibrynogenu oraz od ewentualnej obecności jego nieprawidłowych form. Jest on szczególnie przydatny w przypadku stwierdzenia przedłużenia czasów APTT oraz PT. Badanie jest wykorzystywane m.in. w diagnostyce dysfibrynogenemii lub przy podejrzeniu zanieczyszczenia próbki heparyną niefrakcjonowaną.

Stężenie fibrynogenu

Oznaczenie fibrynogenu wraz z innymi parametrami koagulogramu pozwala ocenić całościowy proces hemostazy. Jak już wspomniano, fibrynogen jako rozpuszczalne białko osocza wykazuje swoistą reakcję na działanie trombiny. Pod jej wpływem przekształca się w stałą fibrynę, która ostatecznie bierze bezpośredni udział w tworzeniu skrzepu. Badanie powinno być wykonywane w przypadku skłonności do krwawień lub powstawania zakrzepów oraz w przypadkach, gdy czasy APTT oraz PT są wydłużone. Należy pamiętać, że stężenie tego parametru wzrasta również w innych stanach chorobowych np. przewlekłym zapaleniu oraz ostrych infekcjach.

Przeczytaj również: Miażdżyca – objawy, przyczyny, leczenie. Jak uchronić się przed jedną z chorób cywilizacyjnych XXI wieku?

Ocena ilości płytek krwi

Płytki krwi (trombocyty) bezpośrednio wspomagają proces krzepnięcia poprzez uczestnictwo w hemostazie pierwotnej. Polega ona na utworzeniu tzw. czopu płytkowego, powstającego w miejscu przerwania ciągłości naczynia krwionośnego. Dzięki receptorom obecnym na powierzchni płytek posiadają one zdolność do interakcji ze składnikami osocza, a także z uszkodzonymi komórkami śródbłonka naczyniowego. Aktywacja płytek krwi powoduje zmianę ich kształtu oraz wyzwala proces ich wzajemnego przyłączania się do siebie. Z udziałem fibryny czop płytkowy przekształcany jest w skrzep, który następnie ulega stabilizacji, utrzymując tym samym stały przepływ krwi przez naczynie krwionośne. Poziom trombocytów oznaczany jest ilościowo jako jeden z parametrów podstawowej morfologii krwi. Ogólna zasada oznaczenia opiera się na rozdziale płytek w analizatorze hematologicznym w zależności od ich wielkości i struktury.

Zakresy wartości referencyjnych dla wymienionych powyżej parametrów, ustalane w poszczególnych laboratoriach, mogą się między sobą nieznacznie różnić. Jest to spowodowane różnorodnością stosowanej aparatury i odczynników. Pacjenci z prawidłowymi wynikami powyższych badań, lecz posiadający skłonności do krwawień, powinni być kierowani do specjalistycznych ośrodków w celu dalszej diagnostyki.

W przypadku nieprawidłowości podstawowy koagulogram można następnie poszerzyć
o oznaczenie:

• krążącego antykoagulantu tocznia (LA);
• poziomu antytrombiny III;
• aktywności białek C i S;
• poszczególnych osoczowych czynników krzepnięcia;
• D-dimerów.

Mgr Karolina Hejnar