Kolagenoza - przyczyny, objawy, leczenie. Jakie badania należy wykonać?

Kolagenoza to powszechna nazwa grupy chorób tkanki łącznej. Jakie są objawy i na czym polega leczenie schorzeń? Dowiedz się więcej na temat badań, które należy wykonać, aby zdiagnozować kolagenozę.

Tkanka łączna wchodzi w skład niemal wszystkich narządów w organizmie – znajduje się w kościach, skórze, naczyniach krwionośnych czy nerwach. Zbudowana jest z licznych komórek, które oddzielone są od siebie substancją międzykomórkową. To podstawowa, ale jednocześnie bardzo zróżnicowana tkanka w ludzkim organizmie, która charakteryzuje się dużymi zdolnościami regeneracyjnymi. Zadaniem tkanki łącznej jest spajanie ze sobą innych tkanek. Dodatkowo stabilizuje narządy, pełniąc jednocześnie funkcję ochronną.

Kolagenoza – co to jest?

Kolagenoza to dawne określenie grupy chorób, którym w 1983 roku Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne (American Rheumatism Association) nadało nową nazwę: układowe choroby tkanki łącznej (UChTŁ). Kolagenozy nie są związane wyłącznie z kolagenem (choć nazwa mogłaby nasuwać taki wniosek), ale również z innymi składnikami tkanki łącznej. Schorzenia atakują różne części organizmu, jednak pacjenci zgłaszają problemy głównie w obszarze stawów oraz skóry.

Kolagenozy mają podłoże autoimmunologiczne – przeciwciała produkowane przez system odpornościowy atakują komórki własnego organizmu, uznając je za obce. Cechą wspólną kolagenoz jest proces zapalny, który prowadzi do licznych zmian w tkance łącznej.

Układowe choroby tkanki łącznej to między innymi:

• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• twardzina układowa,
• zapalenie skórnomięśniowe i wielomięśniowe,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zespół Sjögrena,
• młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS),
• układowe zapalenie naczyń,
• mieszana choroba tkanki łącznej.

Wyżej wymienione choroby są rzadkie (w Polsce najczęściej występuje RZS) i dają rozmaite objawy. Występują u osób w różnym wieku, częściej dotyczą kobiet. Zdiagnozowanie kolagenoz wymaga przeprowadzenia wielu badań laboratoryjnych i obrazowych.

Kolagenoza – przyczyny

Przyczyny chorób autoimmunologicznych, do których zaliczamy kolagenozy, nie są do końca znane. Czynnikiem, który może wywoływać układowe choroby tkanki łącznej, są uwarunkowania genetyczne, przebyte infekcje wirusowe lub problemy hormonalne (m.in. wahania stężeń estrogenów i androgenów). Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi kolagenozy jest otyłość, nieprawidłowa dieta, palenie papierosów, stres lub (w przypadku tocznia rumieniowatego układowego) częsta i intensywna ekspozycja na słońce.

Kolagenoza – objawy

Kolagenozy są schorzeniami różnorodnymi pod względem obrazu klinicznego oraz przebiegu. Cechą wspólną jest proces zapalny, który wraz z rozwojem choroby może wywoływać dolegliwości bólowe. Częstym symptomem jest ogólne osłabienie organizmu, stan podgorączkowy, a w niektórych przypadkach gorączka.

Schorzenia z grupy kolagenoz łączy kilka cech wspólnych, ale każde z nich ma swoją indywidualną etiologię i objawia się charakterystycznymi dla danej jednostki chorobowej, zróżnicowanymi objawami. W przypadku RZS i MIZS charakterystyczne są bóle i obrzęki stawów, ich postępująca deformacja i niestabilność. Osoba chora na toczeń rumieniowaty układowy zmaga się z łysieniem, a na jej twarzy pojawia się charakterystyczny rumień. Zespołowi Sjögrena towarzyszy suchość oczu oraz w jamie ustnej. Twardzina układowa manifestuje się ściągniętą, zgrubiałą, świecącą skórą. Kolagenozy związane z układem mięśniowym objawiają się osłabieniem mięśni oraz rumieniem na skórze w różnych częściach ciała.

Kolagenoza – jakie badania należy wykonać?

Podstawą skutecznego leczenia układowych chorób tkanki łącznej jest rzetelna diagnostyka, która w przypadku kolagenoz bywa długotrwała i skomplikowana. Im wcześniej rozpoznane schorzenie, tym większa szansa na kontrolowanie jego rozwoju i niedopuszczenie do pojawienia się powikłań. Niestety choroby z grupy kolagenoz często wymykają się jednoznacznej klasyfikacji, ponieważ pacjent może zgłaszać dolegliwości, charakterystyczne dla kilku z nich. Dodatkowo kolagenozy bardzo często dają objawy podobne do symptomów innych chorób, niezwiązanych z układowymi chorobami tkanki łącznej. Przykładowo: reumatoidalne zapalenie stawów często mylone jest z łuszczycowym zapaleniem stawów. Dlatego wnikliwe badania laboratoryjne i obrazowe są konieczne do rozpoznania schorzenia.

Jakie badania należy wykonać? Jeśli lekarz podejrzewa chorobę z grupy kolagenoz, to w pierwszej kolejności zleci podstawową diagnostykę, do której należą między innymi: morfologia krwi z rozmazem (obrazująca ogólną kondycję organizmu), odczyn Biernackiego OB (pozwalający na wykrywanie i monitorowanie przewlekłych stanów zapalnych) oraz CRP. Niezbędne jest również określenie poziomu kreatyniny oraz ogólne badanie moczu uwzględniające wydalanie białka. W celu postawienia precyzyjnej diagnozy konieczne jest wykonanie specjalistycznych badań w kierunku przeciwciał przeciwjądrowych. Diagnostyka obejmuje również badanie na obecność czynnika reumatoidalnego RF.

W zależności od objawów zgłaszanych przez pacjenta, lekarz może zlecić również badania obrazowe (USG, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa), badania neurologiczne czy okulistyczne.

Kolagenoza – leczenie

Niestety kolagenozom mogą towarzyszyć liczne powikłania, związane np. z układem sercowo-naczyniowym czy oddechowym. Bywa, że wraz z rozwojem choroby pojawiają się również nieprawidłowości w pracy nerek czy narządu wzroku. Dlatego osoba chora na kolagenozę zwykle wymaga opieki różnych specjalistów.

Leczenie kolagenoz często jest długotrwałe (bywa, że chory wymaga opieki lekarskiej do końca życia), zależy od ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz od objawów, które pojawiły się w związku ze zdiagnozowanym schorzeniem. Zwykle terapia ma na celu zmniejszenie lub likwidację stanu zapalnego, wywołującego nieprzyjemne dolegliwości. W tym celu lekarz może (w zależności od choroby) zalecić przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków immunosupresyjnych, biologicznych lub sterydów.

Bardzo istotnym elementem leczenia jest odpowiednio dobrana fizykoterapia lub umiejętnie wykonane masaże lecznicze. Nie można również zapomnieć o aktywności fizycznej – w tej kwestii należy skonsultować się z fizjoterapeutą, który pomoże opracować trening, dostosowany do wieku pacjenta i stopnia zaawansowania choroby. Ćwiczenia nie mogą mocno obciążać chorobowo zmienionych miejsc. Ich celem powinno być utrzymanie stawów w dobrej kondycji oraz zapobieganie powstawaniu przykurczów mięśniowych. Zwykle zalecane jest pływanie oraz nordic walking.

Kolagenoza – dieta ma znaczenie

Osoby dotknięte układową chorobą tkanki łącznej powinny zadbać o odpowiednią dietę, która wesprze organizm w łagodzeniu stanów zapalnych. Bardzo wskazane jest wprowadzenie diety bazującej na zdrowych tłuszczach, dużej liczbie warzyw i owoców, ryb oraz węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym. Prawidłowe odżywianie wpływa nie tylko na ogólny stan zdrowia, ale dostarcza składników, niezbędnych do regeneracji stawów.

Do związków szczególnie polecanych chorym na kolagenozy są kwasy omega-3, które znajdziemy w tłustych rybach morskich (łososiu, śledziu, makreli, sardynce), oleju lnianym czy orzechach włoskich. Ważnym składnikiem potraw powinna być oliwa z oliwek, która jest cennym przeciwutleniaczem, korzystnie działającym na funkcjonowanie struktur stawowych. Inne antyoksydanty pochodzenia roślinnego, które neutralizują wolne rodniki, to przede wszystkim zielone warzywa i owoce (np. jagody) spożywane na surowo. Chorującym na kolagenozę zaleca się włączenie do diety roślin strączkowych, które działają nie tylko antyoksydacyjnie, ale również przeciwzapalnie. Do przypraw i ziół o działaniu przeciwzapalnym zaliczamy między innymi: imbir, kurkumę, goździki, miętę oraz bazylię. Warto je uwzględnić w codziennym jadłospisie.

Kolagenoza – z czego lepiej zrezygnować?

Osoby chorujące na kolagenozę powinny wykluczyć z jadłospisu wszystkie te produkty, które sprzyjają powstawaniu stanów zapalnych w organizmie. Należą do nich dania typu fast food oraz produkty wysokoprzetworzone. Należy zrezygnować ze słonych przekąsek: chipsów, krakersów, orzeszków itp. Niewskazane jest spożywanie także tłustego mięsa i wędlin, słodyczy oraz alkoholu. Zaleca się ograniczenie żywności bogatej w puryny (np. rabarbaru, szczawiu, szpinaku), mocnej kawy oraz herbaty. Wyroby z oczyszczonej mąki lepiej zastąpić pełnoziarnistymi produktami zbożowymi.

Bibliografia:

1. Pfeil A., Jung C., Wolf G., Böttcher J., Oelzner P., Reumatologia, Edra Urban & Partner 2019, ISBN 978-83-66310-16-2.
2. Prof. dr hab. med. Zimmermann-Górska Irena, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Mieszana choroba tkanki łącznej, online: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/140817,mieszana-choroba-tkanki-lacznej, dostęp: 05.11.2022.
3. Sudoł-Szopińska Agnieszka, Atlas RTG zapalnych chorób reumatycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019, ISBN 978-83-200-5844-4.