Limfocyty i ich rola w organizmie

Limfocyty należą do grupy krwinek białych. Są odpowiedzialne za obronę organizmu przed drobnoustrojami, głównie wirusami, ale także bakteriami, grzybami oraz uczestniczą w zwalczaniu komórek nowotworowych. Mają zdolność tworzenia przeciwciał, a ich nadmiar lub obniżona liczba są konsekwencją pewnych zaburzeń. Co to są limfocyty i jakie pełnią funkcje w organizmie człowieka?

Co to są limfocyty?

Limfocyty to jeden z kilku rodzajów komórek odpornościowych. Mają kulisty kształt, a wewnątrz każdego z nich znajduje się duże jądro i wypełniająca przestrzeń cytoplazma. Są wytwarzane w kilku miejscach w organizmie. Powstają w szpiku kostnym czerwonym a dojrzewają i podlegają specjalizacji w węzłach chłonnych, grasicy, śledzionie, a także grudkach chłonnych błon śluzowych.

Prawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy rozpoznaje i eliminuje obce antygeny. W ten sposób walczy z drobnoustrojami, infekcjami, pasożytami i komórkami nowotworowymi. W zależności od funkcji i miejsca powstawania, limfocyty dzieli się na:

• limfocyty T (grasicozależne, T od łac. thymus, grasica) – najliczniejsza grupa, u dorosłego człowieka powstają w szpiku kostnym, a dojrzewają w grasicy. Ich funkcja to odpowiedź immunologiczna komórkowa, wchodzą w bezpośredni kontakt z antygenem, co może doprowadzić do niszczenia komórek związanych z antygenem (komórek prawidłowych organizmu zawierających patogen (np. wirusa), komórek nowotworu, itd.;
• limfocyty B (szpikozależne, B od łac. bursa Fabricii, torebka Fabrycjusza) – powstają w szpiku kostnym, odpowiedzialne są za wytwarzanie przeciwciał odpornościowych uczestniczących w procesach odpornościowych (humoralną odpowiedź odpornościową);
• komórki NK (z ang. Natural Killer), naturalni zabójcy – niszczą komórki nowotworowe i komórki zakażone przez wirusy, ich zadaniem jest uczestnictwo we wczesnej fazie odpowiedzi nieswoistej i nadzorze immunologicznym.

Jak zbadać liczbę limfocytów?

Ilość leukocytów i limfocytów są parametrami badanymi w morfologii krwi. Morfologia krwi jest badaniem, w którym elementy morfotyczne krwi podlegają zarówno ilościowej jak i jakościowej ocenie. Wynik badania pozwala ocenić ogólną kondycję organizmu, wskazuje również na ewentualne niedobory pierwiastków (żelaza) lub witamin (B12, kwas foliowy) będących przyczyną anemii. Dodatkowo umożliwia ustalenie etiologii toczących się infekcji (właśnie na podstawie spadku, wzrostu leukocytów, w tym limfocytów), pozwala także na wykluczenie choroby nowotworowej układu krwiotwórczego lub ewentualnych zaburzeń odporności.

Limfocyty we krwi i ich prawidłowy zakres

Niewłaściwa ilość limfocytów we krwi (limfopenia, limfocytoza) powinna stanowić podstawę do przeprowadzenia dalszej diagnostyki. Zarówno podniesiona (limfocytoza) jak i obniżona liczba limfocytów (limfopenia), powinna skłonić badanego do udania się do lekarza. Zakres prawidłowy limfocytów we krwi zależy od wieku i w przypadku dorosłych wynosi 1500–4500 tys/μl, co stanowi 25–45% całej populacji leukocytów. Zakres prawidłowy może się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium, w którym wykonywane jest badanie krwi.

Na liczbę limfocytów wpływają niektóre przyjmowane leki, dieta, suplementy i jest ono inne u dzieci czy osób w podeszłym wieku.

Obniżona liczba limfocytów. Co może oznaczać?

Nie tylko podwyższona liczba limfocytów może sygnalizować problemy zdrowotne. Leukopenia, czyli zbyt niska liczba wszystkich białych krwinek, może być równie groźna dla organizmu i mieć wiele przyczyn.

Leukopenia występuje:

• przy wrodzonej lub nabytej aplazji szpiku,
• po przebytej radioterapii i chemioterapii,
• przy toksycznym uszkodzeniu szpiku,
• w zespołach mielodysplastycznych,
• w chorobach nowotworowych,
• w przypadku chorób wirusowych: AIDS czy wirusowego zapalenia wątroby (WZW).

Limfopenia z definicji występuje wtedy, kiedy liczba limfocytów we krwi obwodowej spada poniżej 1500 komórek/μl. 

Limfocyty obniżone (limfopenia) mogą występować:

• u osób niedożywionych (niedobory żywieniowe – białkowe, mineralne, witaminowe),
• mogą być również skutkiem przyjmowania określonych leków, np. chemioterapii, tyreostatyków (leków hamujących czynność tarczycy), leków przeciwpadaczkowych, przeciwgruźliczych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, doustnych leków przeciwcukrzycowych, sulfonamidów, pochodnych fenotiazyny, także radioterapii,
• w przebiegu układowych chorób tkanki łącznej,
• w stwardnieniu rozsianym (SR),
• w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS),
• w sepsie,
• przy niewydolności nerek, wątroby,
• w sarkoidozie,
• w chorobie Cushinga,
• przy wrodzonych niedoborach odporności (np. zespół Wiskotta-Aldricha, zespół Di George’a).

Bardziej błahymi powodami są stres i intensywny wysiłek.

Stres a limfocyty

Przewlekły stres wywiera na funkcjonowanie układu odpornościowego wyłącznie negatywny wpływ. Osłabia zdolność organizmu do walki z drobnoustrojami, zwiększa ryzyko zachorowania na infekcje, stany zapalne, także choroby autoimmunizacyjne, w których organizm zwalcza własne tkanki. Długotrwałe oddziaływanie stresu na organizm prowadzi do zwiększonego uwalniania hormonów (kortyzol, adrenalina), które w nadmiarze upośledzają działanie układu odpornościowego.

• Przewlekły stres prowadzi do zmniejszenia liczby limfocytów T oraz B, które są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Dochodzi do upośledzenia humoralnej (zależnej od przeciwciał) i komórkowej odpowiedzi układu odpornościowego.

• W wyniku spadku liczby limfocytów osłabiona zostaje zdolność organizmu do niszczenia patogenów, co sprzyja nadmiernej tolerancji ze strony układu wobec mikroorganizmów lub nawet komórek nowotworów.

• Spadek liczby limfocytów zaburza równowagę cytokin regulujących przebieg stanu zapalnego, co wpływa na przewlekanie się czasu trwania infekcji.

Wysiłek fizyczny a limfocyty

W przypadku wysiłku fizycznego to raczej wyczynowy, intensywny sport może obniżać liczbę limfocytów. Intensywne treningi powodują zwiększoną syntezę kortyzolu, a także adrenaliny, które wydzielane w nadmiarze upośledzają działanie układu odpornościowego.

W tym przypadku obserwuje się wpływ tych hormonów głównie na limfocyty T. Obniżenie liczby limfocytów T, także zmiana ilości wydzielanych cytokin, w tym TNF alfa i interleukiny 6 może prowadzić do obniżenia odporności.

Limfocyty powyżej zakresu prawidłowego u osoby dorosłej i dziecka

Czy limfocyty podwyższone u dorosłego i dziecka powinny być powodem do niepokoju?

Limfocytoza (>4500 komórek/μl) charakteryzuje przede wszystkim infekcje wywoływane przez wirusy:

• wirus Epsteina-Barr (EBV)
• wirus cytomegalii,
• HIV (należy dodać, że limfocytoza występuje w ostrej fazie infekcji, a w fazie przewlekłej dochodzi do spadku liczby limfocytów T, konkretnie subpopulacji CD4),
• inne wirusy: grypy, zapalenia wątroby, odry, różyczki,

Limfocytoza obserwowana jest także w:

• Infekcjach bakteryjnych: gruźlica, bruceloza, krztusiec, kiła,
• Infekcjach pasożytniczych, takich jak:
• malaria,
• toksoplazmoza,
• Chorobach limfoproliferacyjnych, takich jak:
• ostra białaczka limfoblastyczna,
• chłoniaki nieziarnicze,
• przewlekła białaczka limfatyczna – najczęstszy rodzaj białaczki spotykany u osób w starszym wieku,
• Farmakoterapii z zastosowaniem takich leków, jak: allopurinol, wankomycyna, sulfonamidy, karbamazepina,
• W przypadku usunięcia śledziony,
• W ostrych ciężkich chorobach: urazy, stan padaczkowy, zatrzymanie pracy serca,
• U palaczy papierosów.

Limfocytozy nie należy łączyć ze specyficznymi objawami. Zwykle odczuwane są dolegliwości zaburzenia wywołującego limfocytozę. Mogą to być dolegliwości związane z infekcją, także chorobą nowotworową. Np. mononukleozie zakaźnej towarzyszy gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, zapalenie gardła, niekiedy powiększenie śledziony.

Niepokojące objawy powinny być podstawą do udania się do lekarza i wykonania badań. Objawy, które mogą sugerować chorobę nowotworową jako przyczynę limfocytozy to:

• poty nocne,
• zmiany zapalne w jamie ustnej,
• zwiększona podatność na infekcje układu oddechowego,
• osłabienie, łatwe męczenie się,
• utrata masy ciała niezwiązana z dietą,
• zasiniaczenia, także skłonność do krwawień np. z nosa lub z dziąseł,
• bóle kostne, bóle kręgosłupa, bóle kończyn dolnych,
• niebolesne powiększenie węzłów chłonnych,
• przewlekły kaszel, problemy z połykaniem lub duszność.

Niekiedy podwyższone liczba limfocytów u dorosłego może być skutkiem niewłaściwego przygotowania do badania, na przykład zbytniego odwodnienia przed pobraniem krwi na czczo. Czasem wysoki poziom limfocytów pojawia się u kobiet w ciąży, także po napadzie padaczkowym, przebytym urazie lub zabiegu chirurgicznym.

Aby wykluczyć ewentualne zafałszowanie wyniku, warto powtórzyć pomiar, właściwie przygotowując się do badania. Wykryta w badaniu anomalia powinna być krokiem w kierunku bardziej zaawansowanych badań, zaczynając od wykluczenia infekcji wirusowej.

Limfocytoza śródnabłonkowa – czym jest?

Limfocyty śródnabłonkowe to limfocyty, które występują w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego. Ich obecność w przewodzie pokarmowym to lokalny mechanizm układu odpornościowego. W chorobowych przewodu pokarmowego wzrasta ilość zgromadzonych w nim limfocytów, co w konsekwencji prowadzi do stanu zapalnego. Zwiększoną liczbę limfocytów w przewodzie pokarmowym stwierdza się w badaniu histopatologicznym (w badaniu wycinka biopsyjnego pobranego np. z przełyku czy jelita cienkiego).

Prawidłowy zakres dla limfocytów w górnym odcinku przewodu pokarmowego i jelicie cienkim:

– od kilku do 20 limfocytów na 100 komórek nabłonka.

Prawidłowy zakres dla limfocytów w jelicie grubym:

–  5-10 limfocytów na 100 komórek nabłonka.

Limfocytoza śródnabłonkowa jest charakterystyczna np. dla celiakii lub limfocytowego zapalenia przełyku.