Liszajec zakaźny u dzieci i dorosłych (ICD-10: L01) - leczenie, przebieg, jak długo zaraża

Liszajec zakaźny to najczęstsza bakteryjna infekcja skóry występująca u dzieci, obejmująca powierzchniową warstwę skóry, czyli naskórek. Jest bardzo zakaźna, sprzyjają jej duże skupiska ludzi. Zwykle ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie nie pozostawiając blizn.

Liszajec zakaźny – co go wywołuje?

Liszajec zakaźny (ICD-10: L01) to dosyć często występujące bakteryjne zakażenie obejmujące naskórek, wywołane jest głównie przez gronkowce (Staphylococcus aureus) i/lub paciorkowce (Streptococcus pyogenes). Dotyczy głównie dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Jest chorobą zakaźną, przenosi się przez kontakt bezpośredni lub przez używane wspólnie przedmioty (np. ręczniki, zabawki), ale także przez wspólną kąpiel czy korzystanie z basenu.

Czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu infekcji jest klimat gorący i wilgotny, dlatego najczęściej występuje latem, a także niski stan higieny osobistej czy nosicielstwo gronkowców i paciorkowców na skórze pach, pachwin czy błonie śluzowej nosogardła.

Może występować na skórze wcześniej niezmienionej jako liszajec pierwotny lub jako powikłanie innych chorób skóry jak wyprysk, ospa wietrzna, świerzb, ukąszenia owadów, atopowe zapalenie skóry, zakażenie wirusem opryszczki jako liszajec wtórny. Zmiany skórne najczęściej lokalizują się w obrębie twarzy szyi i rąk, nieleczone mogą przenosić się przez pocieranie i drapanie na inne części ciała.

Liszajec zakaźny – objawy

Liszajec zakaźny występuje w dwóch postaciach: jako liszajec pęcherzowy i liszajec bezpęcherzowy. Najczęstsza jest postać bezpęcherzowa – na skórze pojawiają się niewielkie skupione plamki lub grudki, później przekształcają się w pęcherzyki wypełnione płynem, które pękają, pokrywając się miodowo-żółtym strupem, zwykle towarzyszy świąd lub pieczenie skóry. Dziecko drapiąc się może przenosić zakażenie na zdrową skórę. Z czasem strup wysycha i zaczyna się oddzielać, pozostaje rumień, który z czasem blednie i zanika.

Postać pęcherzowa występuje rzadziej, zwykle u młodszych dzieci a czynnikiem wywołującym są gronkowce. Pojawiają się większe 1-2 centymetrowe pęcherze wypełnione płynem, które po 1-2 dniach pękają, pozostawiając nadżerki otoczone złuszczającym się naskórkiem. Z czasem nadżerki pokrywają się strupem i goją tak jak w postaci bezpęcherzowej. Zmiany na skórze zwykle nie pozostawiają blizn.

Rzadko w liszajcu występują objawy ogólne: osłabienie, gorączka, powiększenie lokalnych węzłów chłonnych.

Rozpoznanie zwykle stawiane jest na podstawie obrazu klinicznego, jednak przy liszajcu rozsianym, przy niepowodzeniach leczniczych lub przy pojawieniu się objawów ogólnych wskazane jest wykonanie posiewu mikrobiologicznego ze zmian skórnych oraz badań dodatkowych: morfologii krwi, CRP, badania ogólnego moczu. U pacjentów z nawrotami liszajca zaleca się ponadto wykonanie posiewu wymazu z nosogardła, a przy ujemnym wyniku również pobranie wymazu od domowników.

Liszajec zakaźny – przebieg kliniczny

Liszajec jest zwykle chorobą samoograniczającą, ustępuje samoistnie – postać pierwotna w ciągu 2 – 3 tygodni, postać wtórna trwa dłużej. Niekiedy może być źródłem powikłań:

• zapalenia tkanki łącznej,
• róży,
• kłębuszkowego zapalenie nerek,
• sepsy – u osób z upośledzoną odpornością.

Liszajec zakaźny u dorosłych

Liszajec najczęściej dotyka dzieci, jednak można zachorować w każdym wieku. Przenosi się przez kontakt bezpośredni i przez przedmioty osobiste (ręczniki, przybory toaletowe) więc można się nim zarazić wszędzie tam, gdzie są duże skupiska ludzi będących w bliskim kontakcie np. akademiki, siłownie, baseny. Osoby z otarciami naskórka, obniżoną odpornością czy z chorobami przewlekłymi takimi jak cukrzyca są w grupie zwiększonego ryzyka infekcji.

Liszajec zakaźny – leczenie

Leczenie stosuje się w celu skrócenia czasu trwania, zapobiegania jej rozprzestrzeniania się i zapobieganiu ewentualnym powikłaniom. Zmniejsza również ryzyko przeniesienia infekcji na inne osoby.

• Liszajec zakaźny a antybiotyk. W leczeniu łagodnych zmian skórnych stosowane są antybiotyki miejscowo w formie maści, kremów, pudrów czy emulsji. Zwykle stosowane preparaty to mupirocyna, kwas fusydowy. Stosowane przez 5-7 dni. Antybiotyki ogólnie (zwykle doustnie, ale też mogą być również stosowane dożylnie czy domięśniowo) stosuje się w postaci uogólnionej, przy obniżonej odporności,
• Liszajec zakaźny – leczenie domowe. Higiena i pielęgnacja mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu przenoszenia się infekcji na inne okolice ciała lub na innych domowników. Są uzupełnieniem terapii antybiotykowej zleconej przez lekarza oraz stanowią najważniejszy element leczenia domowego.

Najważniejsze zalecenia obejmują:

• mycie i oczyszczanie skóry preparatami odkażającymi np. 1% chlorheksydyną, 1-2% triklosan, oktenidyna, woda utleniona, barwniki (fiolet gencjany),
• delikatne usuwanie strupów ciepłymi, wilgotnymi okładami,
• osuszanie skóry jednorazowymi ręcznikami,
• zakrywanie zmian sączących gazą lub nieprzywierającym opatrunkiem,
• przestrzeganie higieny osobistej,
• częstą zmianę ubrań,
• unikanie ciepłych wilgotnych pomieszczeń,
• mycie skóry wodą i delikatnym mydłem 2-3 razy dziennie przed aplikacją leku,
• mycie rąk po aplikacji leku lub używanie jednorazowych rękawiczek,
• używanie osobnych przyborów toaletowych,
• krótkie obcięcie paznokci rąk,
• powstrzymanie się od dotykania a szczególnie rozdrapywania zmian skórnych.

Preparaty przeciwbakteryjne bez recepty do stosowania miejscowego zawierające bacytracynę, neomycynę i polimyksynę B są mniej skuteczne w tej jednostce chorobowej od preparatów na receptę, są również niewskazane dla dzieci poniżej 12 r.ż.

Liszajec zakaźny – jak długo zaraża?

Po 48 godzinach od rozpoczęcia leczenia chory nie jest zakaźny dla otoczenia lub po zagojeniu ran, jeśli leczenie nie było podjęte. Ważne jest, aby dziecko (lub dorosły) w tym czasie nie miało kontaktu z innymi osobami.

Jak zapobiegać?

• izolowanie osób z infekcją,
• zakrywanie opatrunkiem otwartych ran, skaleczeń, otarć naskórka,
• używanie własnych przyborów toaletowych, ręczników, odzieży osobistej,
• częstą zmianę odzieży osobistej, ręczników,
• regularne mycie rąk,
• powstrzymywanie się od rozdrapywania zmian skórnych,
• wzmacnianie swoją odporność do walki z drobnoustrojami poprzez zdrowe odżywianie się, aktywność fizyczną i odpowiednią ilość snu.

Pomimo, że liszajec w większości przypadków ustępuje samoistnie, warto, aby lekarz ocenił zmiany na skórze i zdecydował o sposobie dalszego postępowania. Wiele jest stanów chorobowych przypominających liszajec lub w przebiegu których może się on pojawić, a których przebieg jest dużo poważniejszy i wymagający interwencji medycznej.

Autor: Mgr Renata Grzelik

Bibliografia:

1. Aktualne informacje dotyczące liszajca: nowe wyzwanie w erze metycylinooporności. Geria A.N., Schwartz R.A. Dermatologia Po Dyplomie. Tom 1, nr 6, 2010.
2. Skórne infekcje bakteryjne u dzieci. Liszajec zakaźny. Nowicki R., Barańska-Rybak W. Przewodnik Lekarza. 2002, 5, 4, 64-67. www.termedia.pl
3. https://www.mp.pl/dermatologia/wytyczne/270954,liszajec-zakazny-szybkie-leczenie-to-mniejsze-ryzyko-rozprzestrzenienia-sie-choroby
4. https://www.mp.pl/dermatologia/przeglad-badan/26564,ocena-skutecznosci-leczenia-liszajca-zakaznego-metaanaliza
5. https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/169034,liszajec-zakazny