Czym jest i jak przebiega adenomioza?

Adenomioza inaczej nazywana jest endometriozą wewnętrzną. W tej postaci choroby komórki błony śluzowej macicy znajdują się w warstwie mięśniowej jej ściany. Pacjentki, które cierpią na endometriozę i adenomiozę, zwykle skarżą się na bolesne miesiączki, obfite krwawienia i ból zlokalizowany w podbrzuszu. Mogą także zgłaszać trudności z zajściem w ciążę lub problemy z jej utrzymaniem. Dowiedz się więcej, co to jest adenomioza i jak wygląda jej leczenie.

Adenomioza a endometrioza

Adenomioza stanowi formę endometriozy. Obie postacie choroby mogą współistnieć ze sobą, choć są pacjentki, u których występuje tylko jedno z zaburzeń. Przyczyną problemu jest obecność tkanki endometrium, czyli błony śluzowej macicy, poza miejscem jej prawidłowego występowania, to znaczy ektopowo. Endometrioza zwykle przebiega wieloogniskowo. Może zajmować narządy w obrębie miednicy, np. jajniki, jajowody czy więzadła maciczne oraz poza nią, np. jamę brzuszną, węzły chłonne czy płuca.

Co to jest adenomioza?

W przypadku adenomiozy, czyli postaci wewnętrznej endometriozy, ektopowa tkanka znajduje się w macicy, jednak w nieprawidłowym miejscu. Fizjologicznie komórki podścieliska i nabłonkowe występują w błonie śluzowej. W przypadku adenomiozy tkanka endometrium znajduje się w warstwie mięśniowej macicy, najczęściej w rejonie jej trzonu.

W przebiegu endometriozy wewnętrznej mogą pojawiać się torbiele. Mają one zwykle średnicę od kilku milimetrów do kilku centymetrów i wypełnia je krwista treść. Ściana torbieli jest wyścielona endometrium i otoczona włóknami tkanki mięśniowej gładkiej.

Endometrioza wewnętrzna może występować w dwóch formach:

• rozsianej (rozlanej), w której pojedyncze komórki endometrium są rozproszone między wiązkami mięśni;
• ogniskowej, w której pojawiają się gniazda tkanki gruczołowej.

Jakie mogą być przyczyny adenomiozy?

Dotychczas nie poznano dokładnej przyczyny występowania endometriozy i adenomiozy. Istnieje jednak kilka teorii, które częściowo wyjaśniają, dlaczego błona śluzowa macicy lokalizuje się ektopowo:

• teoria zarzucania sugeruje, że wsteczny odpływ krwi miesiączkowej przez jajowody prowadzi do zagnieżdżenia się komórek. Zaburzenie perystaltyki mięśniówki macicy w adenomiozie może być przyczyną niewłaściwego oczyszczania dróg rodnych podczas menstruacji i powstawania ognisk endometrialnych;
• teoria łagodnych przerzutów tłumaczy, że tkanka endometrium przenosi się w inne miejsca drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych. Niewłaściwe krążenie w obszarze tętnic spiralnych błony mięśniowej macicy może zatem prowadzić do rozwoju zarówno adenomiozy, jak i endometriozy;
• teoria metaplastyczna uznaje, że komórki endometrium powstają w wyniku przemiany innych zróżnicowanych już tkanek;
• teoria komórek macierzystych zakłada, że krążące komórki macierzyste lub pozostałości przewodów Müllera, z których powstają narządy rodne, stanowią początek rozwojowy endometriozy i adenomiozy.

Prawdopodobnie pierwszym etapem rozwoju adenomiozy jest naruszenie struktury włókien mięśniowych w macicy. Następnie między uszkodzone komórki wnikają elementy błony śluzowej. Ten proces zachodzi jednak tylko wtedy, gdy dojdzie do naruszenia bariery immunologicznej w macicy, np. we wczesnym okresie ciąży.

Jakie są objawy adenomiozy?

Kobiety, które cierpią na endometriozę i adenomiozę, mogą zgłaszać podobne objawy. Pacjentki wymieniają wówczas najczęściej dolegliwości związane z układem moczowo-płciowym, np.:

• obfite krwawienia miesiączkowe;
• ból podczas menstruacji;
• w trakcie cyklu ból w podbrzuszu, który zwykle ma tępy, pulsujący i ostry charakter oraz nasila się pod wpływem aktywności fizycznej;
• poronienia w przeszłości;
• trudności z zajściem w ciążę;
• ból podczas współżycia płciowego.

Jakie mogą być powikłania adenomiozy?

Pacjentki chorujące na adenomiozę mogą zgłaszać trudności z zajściem w ciążę lub informują o poronieniach w  przeszłości. W przebiegu endometriozy wewnętrznej zmienia się budowa ściany macicy, a zwłaszcza jej warstwy mięśniowej. Takie zaburzenia uniemożliwiają zagnieżdżenie się zarodka. Dodatkowo perystaltyka warstwy mięśniowej macicy uczestniczy w transporcie nasienia, a jej nieprawidłowe działanie może utrudniać parze uzyskanie ciąży.

Endometrioza stanowi jedną z najważniejszych przyczyn niepełnosprawności i obniżenia jakości życia kobiet, w tym nastolatek. Często towarzyszą jej przewlekły ból oraz trudności z zajściem w ciążę, co może skutkować obniżeniem nastroju i kryzysem psychicznym.

Jak wygląda diagnostyka adenomiozy?

Diagnostyka adenomiozy i endometriozy obejmuje zebranie dokładnego wywiadu medycznego od pacjentki, który uwzględnia jej indywidualne czynniki ryzyka i zgłaszane przez nią objawy. Istotne są również badania przedmiotowe, obrazowe, a czasem także histopatologiczne.

Badanie USG w diagnostyce adenomiozy

Zarówno w badaniu przedmiotowym, jak i w ultrasonograficznym można zauważyć, że macica w przebiegu adenomiozy jest powiększona i przybiera charakterystyczny, kulisty kształt. Podczas obrazowania za pomocą USG lekarz ocenia także budowę poszczególnych warstw ściany narządu. Mięśniówka macicy, która przekracza 12 mm grubości, może sugerować występowanie ognisk adenomiozy. W dalszym przebiegu choroby pojawiają się także węzłowate pogrubienia fragmentów ściany macicy.

Badanie histopatologiczne w diagnostyce adenomiozy

Obraz adenomiozy, który jest widoczny w badaniu histopatologicznym pod mikroskopem, składa się z dwóch elementów:

• części endometrialnej, w której występują gruczoły i podścielisko przypominające błonę śluzową macicy;
• części mięśniowej, czyli włókien mięśni gładkich.

Oba fragmenty wzajemnie oddziałują na siebie, a gruczoły i tkanka łączna błony śluzowej wnikają między wiązki włókien mięśniowych macicy.

Jak wygląda leczenie adenomiozy?

Endometrioza może znacznie zaburzać codzienną i zawodową aktywność kobiet. Niekiedy wiąże się z konsekwencjami zdrowotnymi, np. z niepłodnością. Dlatego wszystkie niepokojące objawy powinny zostać skonsultowane z lekarzem ginekologiem, który zdecyduje o przebiegu diagnostyki i leczenia.

Terapia adenomiozy ma na celu:

• zahamowanie niszczenia błony mięśniowej macicy;
• poprawę komfortu życia pacjentek dzięki stosowaniu leków o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym.

Wybór sposobu leczenia endometriozy wewnętrznej zależy od stanu zdrowia, możliwości i oczekiwań pacjentki. Można zdecydować się na postępowanie:

• zachowawcze, którego celem jest zatrzymanie rozwoju ektopowych ognisk endometrium za pomocą leczenia hormonalnego. Farmakoterapia stanowi postępowanie z wyboru w przypadku pacjentek z niepłodnością i kobiet, które z różnych powodów nie akceptują metod operacyjnych lub mają do nich przeciwwskazania medyczne;
• radykalne, czyli zabiegowe usunięcie ognisk endometrialnych. W zależności od stopnia zaawansowania choroby może pojawić się konieczność częściowego lub całkowitego usunięcia macicy metodą laparoskopową lub drogą przezpochwową (mowa wówczas o histeroskopii). Leczenie operacyjne jest korzystną opcją dla pacjentek, którym towarzyszy przewlekły ból w obrębie miednicy mniejszej, jeśli zmagają się one z niepłodnością w przebiegu endometriozy oraz torbielami endometrialnymi.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. M. Gabryś, Adenomioza – diagnostyka i aktualne sposoby leczenia, „Monografie po Dyplomie” 2020, nr 1.
2. L.C. Giudice, Endometriosis, „New England Journal of Medicine” 2010, nr 362, s. 2389–2398.
3. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy, https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/46120/32910, dostęp: 2.06.2022 r.
4. V. Kumar i in., Robbins. Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 844–845.