Niegojąca się rana – możliwe przyczyny i sposoby postępowania

Rana to przerwanie ciągłości skóry, które może mieć różne przyczyny – od drobnego skaleczenia po poważne urazy. Niezależnie od jej charakteru, naturalnym procesem jest gojenie się, które trwa zwykle od kilku dni do kilkunastu tygodni. Niestety, nie zawsze przebiega ono prawidłowo. Taki stan określany jest mianem rany przewlekłej lub niegojącej się. Co może świadczyć o tym, że rana nie goi się prawidłowo, i co należy w takiej sytuacji zrobić?

Etapy gojenia się rany

Aby zrozumieć, dlaczego rana może nie goić się prawidłowo, warto poznać podstawowe etapy, przez jakie przechodzi naturalny proces gojenia. Wyróżniamy tutaj trzy fazy:

1. Faza zapalna – tuż po uszkodzeniu dochodzi do aktywacji układu krzepnięcia oraz przyciągnięcia komórek zapalnych, które oczyszczają ranę z martwych tkanek i drobnoustrojów. Jest to niezbędny etap, który przygotowuje podłoże do dalszego gojenia.
2. Faza proliferacji – po mniej więcej 4–5 dniach fibroblasty (komórki tkanki łącznej odpowiedzialne za produkcję kolagenu i elastyny) zaczynają intensywnie produkować kolagen, umożliwiając odbudowę naskórka i stopniowe zamykanie się rany.
3. Faza przebudowy – około 3 tygodnie po urazie dochodzi do remodelingu blizny – włókna kolagenowe stają się bardziej zwarte i uporządkowane, a blizna ulega stopniowemu wygładzaniu.

Niegojąca się rana – przyczyny

Jeśli rana nie przechodzi prawidłowo przez te etapy, może to świadczyć o występowaniu pewnych czynników zakłócających jej gojenie. Do najczęstszych należą:

Zakażenie rany

Przedostanie się do uszkodzonej tkanki drobnoustrojów, takich jak bakterie, wirusy czy grzyby, może zaburzyć naturalny proces gojenia. Zakażenie rany objawia się m.in.: zaczerwienieniem, obrzękiem, bólem, obecnością ropnego wysięku oraz ogólnymi objawami infekcji, np. gorączką czy złym samopoczuciem.

Niedożywienie

Niedożywienie, tj. niedobór składników odżywczych, zwłaszcza białka, może opóźnić lub zahamować gojenie się rany. Tkanki potrzebują odpowiedniej podaży substancji budulcowych, by móc się regenerować.

Zaburzenia krążenia krwi

Niedokrwienie, a co za tym idzie, niedotlenienie tkanek, także może negatywnie wpływać na przebieg gojenia. Dotyczy to m.in. osób z cukrzycą, miażdżycą, niewydolnością żylną, unieruchomionych.

📌 Sprawdź, czym są odleżyny i co sprzyja ich powstawaniu.

Osłabiona odporność

Dysfunkcje układu immunologicznego, np. w przebiegu chorób nowotworowych lub AIDS, mogą utrudniać prawidłową regenerację uszkodzonej tkanki.

Błędy w pielęgnacji rany

Nieprawidłowe oczyszczanie, dezynfekcja lub zabezpieczenie rany opatrunkiem również może spowolnić jej gojenie, lub doprowadzić do powikłań.

Po czym poznać, że rana źle się goi? Objawy niegojącej się rany

Jak rozpoznać, że rana nie goi się prawidłowo? Oto najważniejsze objawy:

• powiększanie się obszaru zranienia,
• powiększone węzły chłonne,
• pulsowanie, pieczenie i ból w obrębie rany,
• stan podgorączkowy,
• wysięk z krwią,
• ropny wysięk o nieprzyjemnym zapachu,
• zaczerwienienie i obrzęk wokół rany.

Jeśli zaobserwujemy którykolwiek z tych objawów, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, aby zdiagnozować przyczynę i wdrożyć odpowiednie leczenie.

Powikłania niegojących się ran

Nieleczona lub źle leczona rana może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• rozszerzenie się rany i pogłębienie ubytków tkanek,
• rozwój zakażenia miejscowego lub ogólnoustrojowego (sepsy),
• martwica tkanek i konieczność amputacji (np. stopa cukrzycowa),
• powstanie nieestetycznych, trudnych do usunięcia blizn,
• ograniczenie sprawności ruchowej,
• zaburzenia snu i nastroju, obniżenie jakości życia.

Dlatego tak ważne jest wczesne reagowanie na objawy niegojącej się rany i szybkie wdrożenie właściwego leczenia.

Zapobieganie niegojącym się ranom

Aby uniknąć problemu trudno gojących się ran, warto pamiętać o kilku zasadach:

• natychmiastowe oczyszczanie i dezynfekcja każdej rany,
• stosowanie odpowiednich opatrunków, zmienianych regularnie,
• kontrola schorzeń przewlekłych, szczególnie cukrzycy,
• zbilansowana dieta, bogata w białko, witaminy i minerały,
• unikanie stresu, palenia tytoniu i nadużywania alkoholu,
• regularne wizyty kontrolne u lekarza.

Przestrzeganie tych zaleceń może znacząco ograniczyć ryzyko powikłań związanych z nieprawidłowym gojeniem się ran.

Rola pielęgnacji w gojeniu się ran

Prawidłowa pielęgnacja rany jest kluczowa dla jej gojenia. Obejmuje ona następujące działania:

1. Oczyszczanie rany – rana powinna być regularnie przemywana jałowym roztworem soli fizjologicznej w celu usunięcia zanieczyszczeń i martwych tkanek.
2. Stosowanie opatrunków – dobór odpowiedniego opatrunku jest kluczowy. Musi on utrzymywać wilgotne środowisko, pochłaniać wysięk i chronić ranę przed infekcją.
3. Zmiana opatrunku – opatrunek należy zmieniać regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza. Zbyt częsta lub nieumiejętna zmiana może uszkodzić delikatną, odrastającą tkankę.
4. Wsparcie leczenia – w przypadku ran przewlekłych konieczne bywa wspomagające leczenie, np. antybiotykoterapia, tlenoterapia czy terapia podciśnieniowa.

Prawidłowa pielęgnacja rany jest więc kluczowa, aby proces gojenia przebiegał bez zakłóceń.

Rola diety w gojeniu się ran

Prawidłowe odżywianie ma ogromne znaczenie dla gojenia się ran. Szczególnie ważne są następujące składniki:

1. Białko – stanowi główny budulec tkanek, dlatego jego niedobór znacząco opóźnia regenerację. Zalecane jest zwiększenie podaży białka, nawet 2–3-krotnie.
2. Witaminy i minerały – witaminy C i A oraz cynk i żelazo wspierają procesy naprawcze, stymulują tworzenie kolagenu i poprawiają odporność.
3. Węglowodany i tłuszcze – dostarczają energii niezbędnej do gojenia się rany.

Zbilansowana dieta bogata w te składniki powinna stanowić podstawę leczenia trudno gojących się ran.

📌 Dowiedz się, jakie mogą być konsekwencje niedoboru witaminy K.

Rola aktywności fizycznej w gojeniu się ran

Aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości pacjenta, może pozytywnie wpływać na gojenie się ran. Korzyści są następujące:

1. Poprawa krążenia – ćwiczenia stymulują lepszy przepływ krwi, dostarczając do rany więcej tlenu i składników odżywczych.
2. Wzmocnienie odporności – umiarkowany wysiłek fizyczny wspomaga funkcjonowanie układu immunologicznego.
3. Redukcja stresu – ćwiczenia relaksacyjne pomagają obniżyć stres, który negatywnie wpływa na gojenie się ran.

Oczywiście, w przypadku ran przewlekłych aktywność musi być dobrana indywidualnie i skonsultowana z lekarzem.

Rola lekarza w leczeniu niegojących się ran

Skuteczne leczenie trudno gojących się ran wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Kluczowa jest rola lekarza, który powinien:

1. Przeprowadzić dokładną diagnostykę w celu ustalenia przyczyny problemu.
2. Zlecić badania mikrobiologiczne w przypadku podejrzenia zakażenia – wymaz z rany.
3. Dobrać optymalny sposób leczenia miejscowego rany.
4. Wdrożyć leczenie schorzeń współistniejących, jeśli są one przyczyną.
5. Monitorować efekty leczenia i modyfikować terapię w razie potrzeby.
6. Skierować pacjenta do specjalistycznej opieki, jeśli zachodzi taka konieczność.

Tylko kompleksowe podejście lekarza może zapewnić skuteczne wyleczenie trudno gojącej się rany.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska