Nietolerancja glukozy - czym jest, jak sobie z nią radzić?

Nietolerancja glukozy jest stanem poprzedzającym cukrzycę, inaczej nazywanym stanem przedcukrzycowym. Diagnozowana jest na podstawie pomiaru stężenia glukozy na czczo lub w teście doustnego obciążenia glukozą – OGTT. W jaki sposób nietolerancja glukozy wpływa na organizm człowieka i dlaczego powinna być monitorowana?

Co to jest nietolerancja glukozy?

Nietolerancja glukozy charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi, jednak nie w stopniu pozwalającym na postawienie diagnozy – cukrzycy typu 2.                                                                  

Wg kryteriów rozpoznania Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, nietolerancję glukozy stwierdza się wówczas, gdy:

• wartości stężenia glukozy na czczo mieszczą się w granicach:

100 – 125 mg/dl (5,6 – 6,9 mmol/l)

Stan ten określa się mianem – nieprawidłowa glikemia na czczo.

• lub/i wartości stężenia glukozy po 120 min. od obciążenia roztworem 75g glukozy mieszczą się w granicach:

140 – 199 mg/dl (7,9 – 11,1 mmol/l)

Stan ten określa się mianem – nieprawidłowa tolerancja glukozy.

Nietolerancja glukozy – przyczyny

Przyczyną nietolerancji glukozy najczęściej jest długotrwałe narażenie organizmu na czynniki środowiskowe, wśród których wymienia się nieprawidłową, wysokokaloryczną dietę przekraczającą zapotrzebowanie energetyczne organizmu (przejadanie się prowadzące do nadwagi i otyłości) oraz siedzący tryb życia. Do wzrostu stężenia glukozy we krwi prowadzi rozwijająco się stopniowo insulinooporność, czyli niewrażliwość tkanek na insulinę. Oznacza to, że mimo obecności we krwi wydzielanej przez trzustkę insuliny, nie ma ona możliwości dostarczania glukozy do tkanek. Efektem jest „zaleganie” glukozy we krwi widoczne w wynikach badań laboratoryjnych jako podwyższone stężenie glukozy.

Nietolerancja glukozy – objawy

Nietolerancja glukozy najczęściej jest stanem długotrwale bezobjawowym, zatem pacjent na podstawie swojego samopoczucia nie może podejrzewać u siebie takiego zaburzenia. Niestety hiperglikemia, czyli podniesione stężenie glukozy we krwi nie pozostaje bez konsekwencji. W przypadku hiperglikemii dochodzi do nieprawidłowego procesu nieenzymatycznej glikacji białek, co oznacza, że do rożnych białek organizmu, pełniących życiowo ważne funkcje, glukoza przyczepia się całkiem przypadkowo. Proces ten zmienia właściwości białek, prowadząc m.in. do postępującego uszkodzenia dużych i drobnych naczyń krwionośnych, nerwów oraz innych struktur całego organizmu. W odległej perspektywie czasu, skutkiem hiperglikemii jest nadciśnienie tętnicze, neuropatia cukrzycowa, ale także uszkodzenie narządu wzroku i nerek.

O nietolerancji glukozy mogą świadczyć zmiany rozwijające się wskutek insulinooporności. Może objawiać się ona jako pogrubiona i ciemniejsza skóra (zwykle w okolicy karku, szyi oraz pach), osłabienie i przewlekłe zmęczenie, napady głodu i chęć na słodkie produkty, problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała (nieuzasadnione przybieranie na wadze), rozdrażnienie i problemy z koncentracją.

Kiedy nietolerancja glukozy narasta i poziom glukozy we krwi osiąga wartości typowe dla cukrzycy, mogą stopniowo pojawiać się objawy w postaci nadmiernego pragnienia i napadów głodu, zwiększonej częstotliwości i objętości wydalanego moczu, chudnięcia, osłabienia i senności. W zapobieganiu powikłaniom wynikającym z długotrwale podniesionego stężenia glukozy pomaga wczesna diagnoza nietolerancji glukozy i podjęcie kroków pozwalających na unormowanie glikemii.

Nietolerancja glukozy – skutki dla organizmu

Niemonitorowania i „zaniedbana” przez pacjenta nietolerancja glukozy w konsekwencji prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2. Cukrzyca typu 2 jest chorobą cywilizacyjną, która jako pierwsza choroba niezakaźna uznana została za epidemię XXI wieku. Cukrzyca jest groźną chorobą metaboliczną o szeregu narządowych i ogólnoustrojowych powikłań, znacząco obniżających komfort i długość życia.  

Nietolerancja glukozy – badania

Jak wcześniej wspomniano, nietolerancja glukozy diagnozowana jest na podstawie pomiaru stężenia glukozy na czczo lub w teście doustnego obciążenia glukozą – OGTT. Wyniki zestawia się z kryteriami uwzględnionymi w zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę, wydanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne.

Na oba badania należy zgłosić się na czczo, w godzinach porannych (7.00-8.00). Przed badaniami, w okresie 8-12 godzin bez posiłku, dopuszczalne jest picie czystej wody oraz niesłodzonej herbaty jedynie w ilościach zaspakajających pragnienie.

W przypadku oznaczenia stężenia glukozy na czczo procedura kończy się na jednokrotnym pobraniu krwi.

W przypadku testu OGTT – zwykle jeszcze przed rozpoczęciem badania – za pomocą glukometru, oznaczany jest pacjentowi poziom glukozy we krwi. Pierwszym, właściwym już etapem testu doustnego obciążenia glukozą jest pobranie „zerowej” próbki krwi żylnej w celu oznaczenia wyjściowego stężenia glukozy, tym razem za pomocą użycia analizatora. Następnie pacjent otrzymuje do wypicia roztwór 75g glukozy. Kolejnym etapem testu jest ponowne pobranie próbki krwi żylnej po upływie 120 minut od momentu spożycia glukozy.

Spożycie roztworu glukozy, który jest nieprzyjemny w smaku (bardzo słodki) powinno odbyć się w jak najkrótszym czasie. Sposobem na „umilenie” sobie smaku roztworu glukozy, może być dociśnięcie do kubka soku z połówki cytryny lub zakup glukozy z dodatkiem smakowego aromatu, które to nie wpływają na wartości oznaczenia. Dla uzyskania wiarygodnych wyników i postawienia prawidłowej diagnozy, w okresie między pobraniami krwi, pacjent powinien spędzić czas na poczekalni, nie wykonując żadnej aktywności fizycznej. Testu nie można wykonać, jeśli nie została spożyta cała objętość roztworu glukozy, lub też roztwór został zwymiotowany. Wykonanie testu wyklucza także aktywna infekcja, stan po urazie, przyjmowanie leków wpływających na stężenie glukozy we krwi, ale także zdiagnozowany zespół upośledzonego wchłaniania. O wszystkich przeciwskazaniach do wykonania badania pacjenta powinien poinformować lekarz wystawiający zlecenie na badanie.

Czy nietolerancję glukozy można wyleczyć?

Nietolerancję glukozy można jak najbardziej wyleczyć. Rozpoznaniu zaburzenia powinna towarzyszyć nieodległa wizyta u dietetyka klinicznego, którego zadaniem jest skomponowanie diety i wytłumaczenie pacjentowi powagi sposobu odżywiania w trakcie powrotu do zdrowia. Właściwe żywienie pacjentów wraz ze stosowaniem ewentualnej farmakoterapii jest sposobem na poprawę parametrów glikemii, a nawet całkowity powrót do zdrowia. W większości przypadków rozwiązaniem problemu, jakim jest nietolerancja glukozy, jest właśnie odpowiednio skomponowana dieta, która pozwala na uregulowanie masy ciała. Znakomitym sprzymierzeńcem w walce z nietolerancją glukozy jest także aktywność fizyczna. Zmniejsza ona insulinooporność tkanek oraz poprawia parametry gospodarki węglowodanowej i lipidowej.

Poniżej przedstawiono kilka zasad, do których powinna stosować się osoba z nietolerancją glukozy:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała (BMI 18,5 – 24,99) i obwodu brzucha poniżej 94cm u mężczyzn i 80cm u kobiet;
• jedzenie kilku, ale niewielkich porcji posiłków w ciągu dnia;
• komponowanie posiłków z uwzględnieniem odpowiedniej proporcji białka, węglowodanów, tłuszczów, najlepiej zgodnie z wytycznymi dietetyka klinicznego;
• zwiększenie aktywności fizycznej;
• rezygnacja ze spożywania cukrów (węglowodanów) w postaci żywności przetworzonej (ciastka, wafle, czekolady itp.) oraz słodkich napojów;
• ograniczenie podaży soli;
• ograniczenie podaży alkoholu i rezygnacja z nałogu tytoniowego;
• monitorowanie ciśnienia tętniczego krwi;
• spożywanie około 2l wody dziennie.

Nietolerancję glukozy można śmiało nazwać przestrogą lub sygnałem ostrzegawczym przed rozwijającą się groźną chorobą. Podjęcie pewnych przemyślanych działań w odpowiednim czasie, na szczęście daje możliwość na uniknięcie nieprzyjemnej w konsekwencjach cukrzycy.

Autor: Dr n. med. Beata Skowron

Bibliografia:

1. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022.  Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2022; 2 (1): 1–134 1.
2. https://www.wchc.nhs.uk/content/uploads/2020/11/PreDiabetesLeaflet_V2.pdf
3. https://diag.pl/pacjent/artykuly/opornosc-insuline-czyli/