Objawy alergii pokarmowej u dorosłych, dzieci i niemowląt

Alergia pokarmowa niewątpliwie utrudnia funkcjonowanie zarówno dzieciom, jak i dorosłym. Czasami towarzyszą jej niewielkie objawy i wystarczy zrezygnować z pewnych produktów, aby uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości. W niektórych przypadkach reakcja alergiczna może być tak silna, że stwarza zagrożenie dla życia. Jak rozpoznać objawy alergii pokarmowej? Czy u dziecka objawia się inaczej niż u dorosłego?

Alergia – co to jest ?

Alergia to określenie pochodzące od dwóch greckich słów: allos – odmienny i ergos – reakcja. Oznacza ono nadmierną reakcję organizmu na substancje, które u zdrowego człowieka nie wywołują żadnych objawów. Reakcje alergiczne mogą rozwijać się w różny sposób. W zależności od mechanizmu reakcji wyróżnia się alergie IgE zależne oraz alergie nie-IgE zależne (nadwrażliwość). Klasyczna reakcja alergiczna związana jest z produkcją przeciwciał w klasie IgE.

Alergia – jak powstaje?

W odpowiedzi na pierwszy kontakt z różnymi cząsteczkami (antygenami) organizm produkuje swoiste przeciwciała IgE, które krążą we krwi, ale nie wywołując chwilowo żadnych objawów. Taki stan nazywamy uczuleniem. Przy kolejnym kontakcie z tym samym antygenem dochodzi do zwiększonej produkcji swoistych przeciwciał IgE oraz połączenia alergenu ze swoistym przeciwciałem IgE na powierzchni komórek biorących udział w mechanizmie powstawania alergii, czyli bazofilów i mastocytów. Takie połączenie prowadzi do uszkodzenia komórek i wyzwolenia z nich mediatorów stanu zapalnego (np. histaminy), co powoduje wystąpienie odczuwalnych objawów.

Alergia pokarmowa – objawy

Alergia pokarmowa to nadmierna reakcja organizmu na antygeny zawarte w pokarmie. Sposób odżywiania i rodzaje spożywanych pokarmów są różne na różnych etapach życia. Z tego powodu w różnych grupach wiekowych inne będą najczęstsze składniki wywołujące alergię oraz odmienne będą sposoby jej manifestacji.

Objawy alergii pokarmowej nie zawsze są związane bezpośrednio z układem pokarmowym. 

Mogą mieć następujący charakter:

• dolegliwości żołądkowo-jelitowe, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, wzdęcia;
• eozynofilowe zapalenie błony śluzowej przełyku, żołądka lub jelit;
• zmiany skórne – wysypka, pokrzywka, świąd, zaczerwienienie, atopowe zapalenie skóry;
• zespół alergii jamy ustnej: szczypanie i pieczenie w obrębie jamy ustnej, obrzęk warg;
• nieżyt nosa, kichanie, duszności, kaszel;
• alergiczne zapalenie spojówek;
• bóle głowy, uczucie drętwienia, wzmożona potliwość, zaburzenia snu;
• wstrząs anafilaktyczny – uogólniona reakcja natychmiastowa, będąca stanem zagrożenia życia: duszność, wymioty, kołatanie serca, spadek ciśnienia krwi, opuchlizna.

Rodzaj reakcji alergicznej w odpowiedzi na ten sam alergen może być inny u różnych osób – dla przykładu: w jednym przypadku będzie to biegunka, w innym – katar i wysypka.

Objawy alergii pokarmowej IgE-zależnej mogą pojawiać się w czasie kilkunastu minut do kilku godzin po posiłku. Szybkość wystąpienia objawów oraz ich nasilenie zależą od wielu czynników, między innymi od ilości spożytego alergenu. Przyspieszyć wystąpienie objawów alergii może wysiłek fizyczny, infekcja, alkohol czy przyjmowane leki. 

Alergia pokarmowa u niemowlaka – objawy

U niemowląt alergie pokarmowe zazwyczaj wywoływane są przez białko mleka krowiego oraz białko jaja kurzego. Najczęstsze objawy alergii to dolegliwości pokarmowe takie jak bóle brzucha, kolki, refluks i ulewanie pokarmu. Częste są również alergiczne zmiany skórne w postaci wysypki i zaczerwienienia. W przypadku tak małych dzieci należy uważnie obserwować ich zachowanie po jedzeniu i zwracać uwagę na marudzenie i płacz w krótkim czasie po posiłku.

Alergia pokarmowa u dzieci

Objawy skórne u starszych dzieci występują z podobną częstością jak dolegliwości żołądkowo-pokarmowe. Reakcja na spożyte alergeny może wywołać świąd skóry, pokrzywkę lub wysypkę. Ze strony układu pokarmowego mogą wystąpić bóle brzucha, wymioty lub biegunki. Wynikiem reakcji alergicznej może też być katar, uczucie zatkanego nosa, opuchlizna okolic jamy ustnej lub zapalenie spojówek. Przyczyną reakcji alergicznych u dzieci najczęściej jest białko mleka, ale też jaja, czekolada, orzechy, truskawki, pomidory czy cytrusy.

Zapoznaj się z naszym webinarem – rozmowa o alergii u dzieci.

Alergia pokarmowa – objawy u dorosłych

U osób dorosłych najczęstszą przyczyną występowania objawów alergicznych jest spożycie orzeszków ziemnych i innych orzechów, mięsa niektórych ryb oraz owoców morza. Często uczulenie pokarmowe powodują też niektóre owoce i warzywa (seler pomidor, cytrusy, truskawki), a nawet przyprawy. Najczęstsze objawy alergii pokarmowej u dorosłych dotyczą dolegliwości odczuwanych lokalnie w obrębie jamy ustnej.

Częstym objawem alergii u dorosłych jest nieżyt nosa i kichanie. Mogą też występować wymienione wcześniej objawy ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, biegunki, nudności) oraz zmiany na skórze (świąd, zaczerwienienie, wysypka).

Wstrząs anafilaktyczny – kiedy może wystąpić?

Objawy alergii pokarmowej mogą występować z różnym nasileniem, ale zdecydowanie najgroźniejszym z nich jest anafilaksja. Szczególnie duże ryzyko jej wystąpienia jest u osób chorujących na astmę, a najsilniejszym alergenem wywołującym wstrząs są orzeszki ziemne.

Objawy anafilaksji dotyczą całego organizmu. Mogą wystąpić: opuchlizna i rumień na skórze, świąd, kaszel i katar, ból głowy i brzucha, wymioty, duszności, spłycenie oddechu, bardzo niskie ciśnienie krwi, zaburzenie rytmu serca i zatrzymanie krążenia.

Wstrząs anafilaktyczny każdorazowo wymaga interwencji medycznej.

Alergie pokarmowe – przyczyny

Objawy alergii pokarmowych mogą być bardzo różnorodne, tak samo jak rodzaje pokarmów wywołujących objawy alergiczne. Na całym świecie obserwuje się trend wzrostowy występowania alergii pokarmowych. Jakie są ich przyczyny? Wykazano, że podłoże występowania alergii jest częściowo genetyczne, a częściowo środowiskowe. Czynniki środowiskowe takie jak zanieczyszczenie środowiska i przetworzona żywność, ale także stres czy częste infekcje mogą wpływać na funkcjonowanie genów odpowiedzialnych za odporność organizmu, przez co układ immunologiczny wykazuje nadmierną wrażliwość na czynniki otoczenia wdychane z powietrzem i dostarczane z pożywieniem.

Skłonność do wystąpienia alergii u danej osoby jest dodatkowo większa, jeśli u któregoś z rodziców również występuje alergia. Jeśli wywiad rodzinny nie jest obciążony, to ryzyko rozwoju alergii u dziecka wynosi kilkanaście procent. Mieszkańcy miast i osoby nazbyt dbające o higienę otoczenia są bardziej narażone na rozwój alergii.

Co zrobić, gdy podejrzewamy alergię?

W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów związanych ze spożywanymi pokarmami bardzo ważna jest samoobserwacja. Warto zastanowić się, kiedy dokładnie wystąpiły objawy i z jakim pokarmem były związane. Z tymi informacjami należy zgłosić się do lekarza alergologa, który przeprowadzi dalszą diagnostykę.

Warto mieć świadomość, że objawy związane ze spożywanymi pokarmami niekoniecznie świadczą o klasycznej alergii – ich przyczyną może być nadwrażliwość pokarmowa typu nie-alergicznego lub nietolerancja pokarmowa o innym podłożu, którymi powinien zająć się lekarz innej specjalności.

Autor: Mgr Marta Filipowska

Bibliografia:

1. Napiórkowska – Baran K. i wsp. Trudności diagnostyczne w rozpoznawaniu chorób alergicznych. Alergia Astma Immunologia-przegląd kliniczny, 2018, 23.2: 79-85.
2. Wybrane aspekty epidemiologiczne alergii pokarmowej wieku dziecięco-młodzieżowego i dorosłego. Kaczmarski M, Bartuzi Z. Alergologia Polska-Polish Journal of Allergology, 2016, 3.2: 46-55.
3. https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/57574,alergia-pokarmowa