Opryszczka wargowa – przyczyny i leczenie opryszczki na ustach

Opryszczka wargowa to przykry problem, który dotyczy większości społeczeństwa przynajmniej raz w życiu. Niektóre źródła wskazują, że nawet do 90% dorosłych osób jest zakażona, jednak ze względu na często bezobjawowy przebieg, powszechność występowania oraz nawrotowy charakter opryszczki wargowej, często nie jest ona traktowana jako patologia. Jakie mogą być przyczyny pojawienia się opryszczki wargowej? Jak poradzić sobie z nawracającą opryszczką wargową?

Opryszczka wargowa – przyczyny

Opryszczka wargowa wywoływana jest przez wirusa opryszczki zwykłej. Patogen ten pochodzi z rodziny Herpeswirusów i wyróżnia się jego dwa zasadnicze typy: Herpes Simplex Virus typu 1 (HSV-1) i Herpes Simplex Virus 2 (HSV-2). Nośnikiem informacji genetycznej jest kwas nukleinowy w postaci DNA. Człowiek to jedyny gospodarz i rezerwuar tego wirusa. HSV-1 odpowiada w głównej mierze za zakażenia w obrębie błony śluzowej jamy ustnej i okolicy okołowargowej oraz inne zakażenia zlokalizowane powyżej talii, a także infekcje mózgu u dorosłych. HSV-2 utożsamiany jest z wystąpieniem opryszczki w obrębie narządów płciowych i opon mózgowo- rdzeniowych. Nie wyklucza to jednak sytuacji, w której wirus HSV-1 wywoła opryszczkę płciową, a HSV-2 – wargową. 

Opryszczka wargowa – w jaki sposób można się zarazić?

Herpes Simplex Virus 1 przenosi się przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub nosicielem. Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu ze śliną, łzami czy uszkodzoną błoną śluzową osoby zarażonej. Infekcja może się też szerzyć przez używanie wspólnych naczyń, kosmetyków, ręczników, maszynek do golenia, jednak niska odporność wirusa na czynniki zewnętrzne (wirus szybko wysycha i obumiera, kiedy znajdzie się na poza organizmem gospodarza) powoduje, że zakażenia, inicjowane w ten sposób, występują bardzo rzadko. HSV-2 przenosi się drogą płciową w czasie stosunku. Możliwa jest też transmisja zakażenia z matki na płód w ciąży lub na noworodka w czasie porodu. 

Opryszczka wargowa – co to jest?

Opryszczka wargowa to zespół objawów, będących odpowiedzią na zakażenie wirusem HSV-1. Często nazywana potocznie „zimnem na ustach” lub „febrą”. Pierwsze zakażenie w życiu najczęściej pojawia się u dzieci w wieku do 5. roku życia. Jest to tzw. zakażenie pierwotne. HSV-1 po wniknięciu do organizmu człowieka migruje do komórek nerwowych zwoju trójdzielnego, gdzie może pozostać w postaci utajonej przez bardzo długi czas, po to, by w sprzyjających warunkach „wybudzić się”, wywołując aktywną infekcję. Postać ta nazywana jest nawracającą opryszczką wargową. Jej objawy mogą pojawić się wielokrotnie w ciągu życia, w różnych odstępach czasu (po kilku dniach, tygodniach, a czasem nawet latach). Symptomy zwykle umiejscowione są na powierzchni ust, a choroba nie daje objawów ogólnych. Zdarza się, że przebieg zakażenia jest bezobjawowy. Czynniki sprzyjające aktywacji wirusa uśpionego i warunkujące pojawienie się objawów aktywnego zakażenia wirusem HSV-1 to m.in.:

• stres,
• przemęczenie,
• ogólne osłabienie,
• urazy, szczególnie okolicy ust,
• gorączka,
• infekcje, 
• ciąża i miesiączka,
• niedożywienie,
• zabiegi i operacje,
• ekspozycja na promieniowanie słoneczne,
• leczenie immunosupresyjne, 
• niedobory odporności,
• zabiegi kosmetyczne.

Zaistnienie któregoś z tych czynników powoduje uwolnienie wirusa ze zwojów nerwowych i uzdalnia go do wywołania objawów opryszczki. 

Objawy opryszczki wargowej

Jakie objawy towarzyszą opryszczce wargowej wie każdy, kto przynajmniej raz miał z nią do czynienia. Zwykle, pierwszą infekcję większość ma za sobą już w wieku dziecięcym, po czy wirus pozostaje utajony w zwojach nerwowych.

Początkowe objawy zwiastujące nadchodzącą febrę to:

• ucisk,
• swędzenie,
• mrowienie i przeczulenie w miejscu, w którym rozwija się zakażenie.

W kolejnych dniach dochodzi do nasilenia się objawów – pojawiają się drobne bolesne pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, tworzące małe skupiska. Ze względu na lokalizację na ustach pęcherzyki mają tendencję do pękania (np. podczas jedzenia czy odruchowego dotykania zmiany językiem). Rozpad pęcherzyka powoduje powstanie nadżerki, a następnie jej gojenie wraz z utworzeniem strupa, który po pewnym czasie odpada. Zwykle opryszczka wargowa leczy się, nie pozostawiając blizn i innych trwałych śladów. Zakażenia pierwotne mają lżejszy przebieg niż nawracająca opryszczka wargowa. Powikłaniem opryszczki wargowej u dorosłych może być wyprysk opryszczkowy Kaposiego (u osób z obniżoną odpornością, leczonych za pomocą glikokortykosteroidów, z AZS). Wystąpienie tego stanu wymaga hospitalizacji. 

Opryszczka wargowa – ile trwa? 

Często pacjenci zadają pytanie jak długo może trwać opryszczka wargowa. Niestety nie ma jednoznaczne odpowiedzi na to pytanie. Opryszczka może mieć charakter pierwotny (pierwsze zainfekowanie wirusem HSV-1) lub nawrotowy (każde kolejne zakażenie). Objawy mogą pojawić się w ciągu 2-12 (po nawet 26 dniach), średnio w ciągu 4 dni od zakażenia. Jest to tzw. okres wylęgania wirusa, czyli czas, po którym po wniknięciu wirusa, pojawią się pierwsze objawy choroby. Wszystko zależy od tego, jak bardzo organizm jest podatny na działanie patogenu, czyli jak bardzo jest osłabiony w miejscu, w którym wirus wnika do organizmu. Opryszczka wargowa u osób z zakażeniem pierwotnym potrafi trwać nawet do kilku tygodni, nawracająca opryszczka wargowa ma tendencję do szybszego ustępowania (nawet do 10 dni od pojawienia się objawów).  

Opryszczka wargowa w ciąży

Opryszczka wargowa w ciąży wywołana HSV-1 to dość częste zjawisko. Związane jest przede wszystkim z osłabieniem organizmu kobiety, który odpowiada „za dwoje” w jednym czasie. W tym czasie kobieta staje się bardziej podatna na wszelkie infekcje. Manifestacja infekcji HSV-1 wygląda podobnie jak u osób niebędących w ciąży – bolesność, pieczenie, mrowienie z towarzyszącymi pęcherzami zlokalizowanymi na ustach bądź w ich okolicy. Mają one tendencje do pękania i tworzenia nadżerek, by w końcu ulec zanikowi. Zakażenie, jak każda inna choroba u ciężarnej, może zagrażać rozwojowi płodu, może też prowadzić do zakażenia wewnątrzmacicznego płodu. W przypadku wystąpienia objawów należy niezwłocznie udać się na konsultację do lekarza ginekologa celem wdrożenia adekwatnego leczenia. Nie należy stosować żadnych leków na własną rękę. 

Opryszczka wargowa u dzieci

Każda choroba u dzieci powoduje u rodziców lęk, niestety opryszczka wargowa stwierdzana w wieku dziecięcym jest dość powszechną infekcją. Zazwyczaj dzieci zarażają się między 6. miesiącem życia, a 5. rokiem życia przez kontakt bezpośredni z osobą zakażoną lub nosicielem. Wtedy też dochodzi do pierwotnego zakażenia wirusem opryszczki. Ze względu na przebywanie dzieci w dużych skupiskach (np. żłobki, przedszkola, place zabaw), a także, jeszcze niedojrzały układ odpornościowy nietrudno o przeniesienie infekcji. 

Przebieg zakażenia jest podobny jak u dorosłych, z tą różnicą, że zakażenie u dzieci może przybrać postać uogólnioną, a nawet prowadzić do opryszczkowego zakażenia mózgu i opon mózgowych. Zakażenie pierwotne u 10% małych pacjentów przebiega z objawami ogólnymi: gorączką, niepokojem, brakiem apetytu i powiększeniem węzłów chłonnych. U małych dzieci opryszczka może pojawiać się równocześnie w formie pęcherzy na dłoniach i twarzy. Szybka konsultacja lekarska i zastosowanie leczenia niweluje możliwość rozprzestrzenienia się infekcji na inne części ciała. Nieustępowanie objawów przez około 1-2 tygodnie wymaga leczenia szpitalnego.  

Opryszczka wargowa – leczenie

Opryszczka wargowa zwykle ustępuje samoczynnie, często może mieć też przebieg bezobjawowy. Nawracająca opryszczka wargowa wymaga jednak leczenia, ponieważ farmakoterapia zmniejsza ryzyko rozprzestrzenienia się choroby. Leczenie opryszczki wargowej jest szczególnie istotne w przypadku osób z obniżoną odpornością, w tym kobiet w ciąży i dzieci. Leczy się ją przede wszystkim miejscowo preparatami zawierającymi leki przeciwwirusowe (żele, maści). Nawracającą opryszczkę warto też „przeleczyć” doustnymi lekami przeciwwirusowymi (np. acyklowirem). W czasie leczenia należy pamiętać o możliwości przeniesienia zakażenia na ludzi z naszego otoczenia, stąd konieczne jest przestrzeganie zasad higieny, unikanie bezpośrednich kontaktów (np. całowanie) oraz używanie tylko własnych przyborów (ręczniki, szklanki, łyżeczki). Dobrym sposobem na zmniejszenie częstotliwości nawrotów jest wzmocnienie naturalnej odporności przez zbilansowaną dietę, zastosowanie suplementów oraz fitoterapeutyków. Wśród naturalnych sposobów na opryszczkę wargową możemy wymienić:

• miejscowe zastosowanie olejków eterycznych – z eukaliptusa, drzewa herbacianego czy melisy;
• zastosowanie soku lub miąższu z aloesu, czosnku, a także miodu;
• wprowadzenie zbilansowanej diety – włączenie do niej ryb, olejów roślinnych, a także warzyw i owoców;
• suplementacja witaminy D, witaminy C, cynku i lizyny. 

Zastosowanie tych metod pozwoli na podniesienie naturalnej odporności organizmu i wpłynie na zmniejszenie jego podatności na ponowne zachorowanie.

Mgr Jolanta Pawłowska