Przewlekłe zapalenie trzustki 

Przewlekłe zapalenie trzustki to złożona choroba, która może mieć poważne konsekwencje dla codziennego życia pacjentów. Ta dolegliwość, charakteryzująca się długotrwałym, postępującym procesem zapalnym w obrębie gruczołu trzustkowego, może prowadzić do nieodwracalnych zmian morfologicznych oraz upośledzenia funkcji zewnątrzwydzielniczej i wewnątrzwydzielniczej tego narządu. Dowiedz się więcej na temat przebiegu choroby i jej wpływu na codzienne funkcjonowanie.

Czym jest przewlekłe zapalenie trzustki?

Przewlekłe zapalenie trzustki to długotrwały, chroniczny proces zapalny, który toczy się w obrębie miąższu gruczołu trzustkowego. Ten stan prowadzi do nieodwracalnych zmian morfologicznych trzustki, takich jak włóknienie, zwapnienia, zanik miąższu oraz poszerzenie przewodów trzustkowych. Chorobie towarzyszą dolegliwości bólowe w obrębie jamy brzusznej, a także postępująca niewydolność zewnątrzwydzielnicza i wewnątrzwydzielnicza trzustki.

📌 Poznaj badania genetyczne na zapalenie trzustki.

Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki

Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki w Polsce jest nadużywanie wysokoprocentowych napojów alkoholowych. Choroba alkoholowa odpowiada za około 80% jej przypadków. Istotnym czynnikiem ryzyka okazuje się również palenie tytoniu. Rzadziej przewlekłe zapalenie trzustki spowodowane jest przez wysokokaloryczną dietę z dużą zawartością węglowodanów i tłuszczów, wady rozwojowe trzustki, zmiany utrudniające odpływ soku trzustkowego (o charakterze pourazowym, pozapalnym lub nowotworowym) lub przyczyny autoimmunologiczne.

Przewlekłe zapalenie trzustki – objawy

Głównym objawem zapalenia trzustki jest ból brzucha, najczęściej zlokalizowany w nadbrzuszu. Ból ten zwykle jest bardzo silny, pojawia się okresowo, a także może promieniować do pleców. Często nasila się po spożyciu posiłku lub niezależnie od jedzenia. Dolegliwości bólowe mogą trwać wiele godzin, a nawet dni. Innym istotnym objawem jest utrata masy ciała, która może wynikać ze strachu przed wyzwoleniem lub nasileniem bólu po jedzeniu, a także z biegunki tłuszczowej, spowodowanej niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki. Ponadto u pacjentów z długotrwałym przewlekłym zapaleniem trzustki może rozwinąć się cukrzyca, będąca efektem niewystarczającej produkcji insuliny przez komórki trzustkowe.

Przewlekłe zapalenie trzustki – diagnostyka

Diagnostyka przewlekłego zapalenia trzustki opiera się na ocenie objawów klinicznych, badaniach obrazowych oraz laboratoryjnych. Jest to choroba trudna do rozpoznania, zwłaszcza w początkowych stadiach, ponieważ objawy mogą być niespecyficzne.

• Wywiad kliniczny i badanie fizykalne – lekarz przeprowadza wywiad dotyczący narażenia na czynniki ryzyka, takie jak nadużywanie alkoholu lub nałogowe palenie. Wykonuje badanie fizykalne. Szczególną uwagę zwraca na ból brzucha – przewlekły, nawracający, w nadbrzuszu, promieniujący do pleców, nasilający się po posiłkach i często trwający godzinami. Dodatkowe objawy: biegunki tłuszczowe (steatorrhea), utrata masy ciała, objawy niedożywienia.
• Badania laboratoryjne:
  • Amylaza i lipaza – często w normie lub nieznacznie podwyższone, ponieważ uszkodzenie trzustki może zmniejszyć produkcję tych enzymów.
  • Elastaza w stolcu – test na obniżenie stężenia elastazy trzustkowej w kale jest używany do oceny zewnątrzwydzielniczej funkcji trzustki. Wartości poniżej normy świadczą o niewydolności trzustki.
  • Test na steatorrhea – zwiększona ilość tłuszczu w kale świadczy o niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki.
  • Test tolerancji glukozy – może wskazywać na wtórną cukrzycę, spowodowaną uszkodzeniem trzustki.
  • Badania poziomu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) – niedobory mogą występować u pacjentów z zaburzeniami wchłaniania tłuszczów.

• Badania obrazowe:
  • USG jamy brzusznej – może ujawnić zmiany morfologiczne w trzustce, takie jak zwapnienia, poszerzenie przewodu trzustkowego lub torbiele. USG może mieć ograniczoną czułość w przypadku trzustki, zwłaszcza w początkowych stadiach przewlekłego zapalenia.
  • Tomografia komputerowa – jest bardziej precyzyjna niż USG i może wykazać zwapnienia w trzustce, powiększenie lub zniekształcenie przewodu trzustkowego oraz zmiany miąższowe. TK jest często stosowana do oceny powikłań, takich jak torbiele rzekome lub zwężenie przewodów.
  • Cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (MRCP) – jest nieinwazyjnym badaniem obrazowym, które pozwala na dokładne uwidocznienie przewodów żółciowych i trzustkowego oraz zmian miąższowych w trzustce. Jest to badanie preferowane do oceny zmian przewodów trzustkowych bez konieczności użycia kontrastu jodowego.
  • Endosonografia (EUS) – endoskopowa ultrasonografia umożliwia dokładne obrazowanie trzustki poprzez umieszczenie sondy ultrasonograficznej w przełyku lub żołądku, co pozwala na bardzo dokładne zobrazowanie miąższu trzustki. Jest to badanie bardzo czułe, szczególnie we wczesnych stadiach choroby, kiedy inne badania mogą nie wykazywać zmian.
  • Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ERCP) – to inwazyjne badanie, które umożliwia jednoczesne obrazowanie i leczenie przewodu trzustkowego. Stosowane jest głównie w przypadku powikłań, takich jak zwężenie przewodów. Ze względu na ryzyko powikłań (np. ostrego zapalenia trzustki) ERCP nie jest rutynowo stosowane w diagnostyce przewlekłego zapalenia trzustki, lecz w celach terapeutycznych.

• Testy czynnościowe trzustki. Sekretyna i cholecystokinina (CCK) – test stymulacyjny, który mierzy zdolność trzustki do wydzielania enzymów i dwuwęglanów. Testy te oceniają zewnątrzwydzielniczą funkcję trzustki, ale są rzadko stosowane ze względu na złożoność i trudną dostępność.
• W rzadkich przypadkach, jeśli obrazowanie i inne badania nie dają jednoznacznych wyników, można rozważyć biopsję trzustki w celu potwierdzenia rozpoznania, szczególnie gdy istnieje podejrzenie nowotworu.
• W niektórych przypadkach, zwłaszcza u młodszych pacjentów lub u osób z rodzinnym występowaniem przewlekłego zapalenia trzustki, rozważa się badania genetyczne w kierunku mutacji genów, takich jak PRSS1, SPINK1, CFTR, które mogą predysponować do przewlekłego zapalenia trzustki.
• U pacjentów z długotrwałym przewlekłym zapaleniem trzustki istnieje podwyższone ryzyko rozwoju raka trzustki, dlatego czasami oznacza się markery nowotworowe, takie jak CA 19-9, w celu różnicowania między przewlekłym zapaleniem trzustki a nowotworem.

📌 Dowiedz się więcej o badaniu na przewlekłe zapalenie trzustki gen SPINK1, badaniu na przewlekłe zapalenie trzustki PRSS1 oraz badaniu na przewlekłe zapalenie trzustki gen SPINK1-3.

Wpływ przewlekłego zapalenia trzustki na codzienne życie pacjentów

Przewlekłe zapalenie trzustki ma istotny wpływ na codzienne funkcjonowanie pacjentów. Silne, nawracające bóle brzucha znacząco obniżają jakość życia, ograniczają aktywność fizyczną i zawodową chorych. Utrata masy ciała, zaburzenia trawienia oraz rozwój cukrzycy mogą prowadzić do niedożywienia, osłabienia i innych poważnych konsekwencji zdrowotnych. Ponadto konieczność regularnej opieki medycznej, hospitalizacji oraz stosowanie różnorodnych terapii stanowią duże obciążenie dla pacjentów i ich rodzin. Dlatego holistyczne podejście do leczenia, uwzględniające nie tylko aspekty medyczne, ale również psychologiczne i społeczne, jest kluczowe dla poprawy jakości życia osób zmagających się z przewlekłym zapaleniem trzustki.

Rokowanie w przewlekłym zapaleniu trzustki

Rokowanie i tempo rozwoju zmian chorobowych w przewlekłym zapaleniu trzustki zależy od predyspozycji genetycznych, a także od narażenia organizmu na używki, takie jak alkohol i tytoń. Około 70% pacjentów z rozpoznanym PZT przeżywa 10 lat, a 45% – 20 lat. Niestety, u około 4% chorych na przewlekłe zapalenie trzustki, trwające 20 lat, rozwija się rak trzustki.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska