Rak jąder – objawy, badania, jak wygląda guz jądra

W kontekście męskiego zdrowia istotnym problemem jest rak jąder. Znajomość objawów choroby i umiejętność rozpoznania niepokojonych zmian jest szczególnie istota.

Jak wygląda nowotwór jądra? Jakie są charakterystyczne objawy raka jądra i jakie badania na raka jąder wykorzystywane są w diagnostyce? 

Nowotwory jąder – problem nowy czy stary?

Choroby towarzyszą ludzkości od zarania dziejów. Początkowo postrzegane były jako kary zsyłane przez rozgniewane bóstwa na niepokorny ród ludzki, budząc przerażenie i lęk związane z doświadczanym bólem i cierpieniem. Na przestrzeni wieków ludzkość zmagała się z wieloma epidemiami: dżumy, ospy prawdziwej czy ostatnimi laty, koronawirusa SARS-2, które pochłonęły życie setek tysięcy ludzi. Jednak w XXI wieku, w krajach rozwiniętych głównym „zabójcą” stały się choroby nieinfekcyjne, w tym choroby nowotworowe. Ich stale zwiększające się obciążenie przez wielu ekspertów określane jest mianem „pełzającej pandemii XXI wieku”. Nie jest jednak prawdą, jakoby choroby nowotworowe stanowiły nowy problem medyczny.

Jedne z najwcześniejszych dowodów na występowanie chorób nowotworowych odnaleziono wśród kości egipskich mumii. Wzmianki o nich występują także w starożytnych rękopisach. Chociaż nie użyto słowa rak, najstarszy medyczny opis choroby pochodzi właśnie ze starożytnego Egiptu i sięga wiedzy medycznej z około roku 3000 p.n.e. W odkrytym w 1862 roku papirusie stanowiącym kopię fragmentu starszego egipskiego podręcznika poświęconego chirurgii urazowej, nazwanym Papirusem Edwina Smitha (od nazwiska amerykańskiego egiptologa, który go nabył na jednym z egipskich bazarów), opisano 8 przypadków guzów lub owrzodzeń piersi, leczonych metodą kauteryzacji. W opisie dodano zawarto także informację, że na tę przypadłość nie ma leku.

Choroba nowotworowa po raz pierwszy nazwana została rakiem przez uważanego za ojca współczesnej medycyny greckiego, lekarza Hipokratesa z Kos. Użył on słowa καρκινος oznaczającego kraba, pierwotnie wyłącznie dla opisania zmian obserwowanych na piersi. W zaawansowanych stadiach nowotworu swym kształtem przypominały one tego właśnie skorupiaka. Z kolei bizantyjski lekarz Paweł z Eginy w VII wieku n. e. dodał, że nowotwór przytwierdza się do ciała oraz jest w stanie nim zawładnąć, w taki sam sposób jak robi to krab ze swoją ofiarą.   

Rak jąder obecnie

Aktualnie choroby onkologiczne stanowią największe wyzwanie dla zdrowia publicznego. W roku 2020 na świecie zdiagnozowano ponad 19 milionów nowych przypadków nowotworów. Niemal 10 milionów pacjentów przegrało walkę z chorobą. Znacznej części tych zgonów można było zapobiec, gdyby choroba została wykryta we wczesnym stadium. Jeżeli obserwowane obecnie trendy nie ulegną zmianie, liczba wykrywanych rocznie przypadków chorób nowotworowych wzrośnie w 2040 roku do około 28 milionów. 

Epidemiologia raka jąder 

Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że rak jąder stanowi około 1% przypadków nowotworów diagnozowanych wśród dorosłych i 5% nowotworów urologicznych. Pozwala to przyjąć, że występuje on stosunkowo rzadko. Według rejestrów Międzynarodowej Agencja Badań nad Rakiem, IARC (ang. International Agency for Research on Cancer), w roku 2020 odnotowano na całym świecie 74 458 nowych przypadków raka jąder. Choroba ta może dotykać mężczyzn w każdym wieku. diagnozowana jest najczęściej wśród młodych mężczyzn pomiędzy 15. a 40. rokiem życia. Szczyt zapadalności na poziomie 14,3 na 100 tys. obserwuje się pomiędzy 25. a 29. rokiem życia. W tej grupie pacjentów onkologicznych rak jądra stanowi najczęściej diagnozowany nowotwór.

Jednocześnie zapadalność na raka jąder charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem pomiędzy krajami o wysokim oraz niskim współczynniku rozwoju społeczno-ekonomicznego. Obraz wyłaniający się z danych epidemiologicznych wydaje się wskazywać, że rak jąder występuje częściej wśród mieszkających w zachodniej i północnej Europie mężczyzn rasy kaukaskiej, w porównaniu z innymi grupami etnicznymi, niezależnie od kraju zamieszkania i wpływu migracji (współczynnik zapadalności wynosi odpowiednio 8,7 i 7,2 w przeliczeniu na 100 tys.). Ogólnie rejestrowana w społeczeństwach zachodnich zapadalność oscyluje pomiędzy 3-12 przypadków na 100 000 mężczyzn rocznie. W społeczeństwach Azji i Afryki wartości te są bardzo niskie: od około 0,2 do 1,0 na 100 tys. 

Jednocześnie na całym świecie obserwuje się wzrost zachorowalność na raka jąder. W niektórych krajach, jak np. w Słowenii i Holandii, w ciągu ostatnich dwudziestu lat liczba przypadków raka jądra wzrosła dwukrotnie. Należy także podkreślić, że śmiertelność z powodu raka jąder jest najwyższa w społeczeństwach Azji zachodniej, w których notuje się najmniejszą liczbę rozpoznawanych przypadków choroby. 

Rak jąder – czynniki ryzyka  

Etiologia raka jądra nie jest dokładnie poznana, niemniej jednak rosnąca częstość występowania sugeruje zaangażowanie czynników środowiskowych w rozwój tej choroby. Wpływ środowiska zdaje się również potwierdzać, obserwowane u coraz większej liczby mężczyzn, zaburzenia funkcjonowania jąder czy zmniejszenie liczba plemników. Ponadto, dowiedziono, że wśród synów kobiet, które otrzymywały syntetyczny estrogen, dietylostilboestrol, częściej obserwowano nieprawidłowości funkcjonowania jąder. Wśród czynników ryzyka rozwoju raka jąder wymieniane są:

Historia medyczna chorego

Jednym z najważniejszych czynników ryzyka jest osobista historia medyczna i występowanie w przeszłości zmiany nowotworowej w przeciwległym jądrze. Ryzyko rozwinięcia się kolejnego guza pierwotnego u mężczyzn, u których w przeszłości wykryto raka jądra jest nawet dwunastokrotnie wyższe. Problem ten występuje u około 2-3% chorych po przebytej terapii onkologicznej. W tym kontekście należy podkreślić, kluczowe znaczenie samobadania chorego dla wczesnego wykrywania kolejnych (wtórnych) guzów pierwotnych jądra. 

Wnętrostwo

Niezstąpienie jądra do moszny, czyli wnętrostwo, zwiększa ryzyko rozwoju raka jądra nawet ośmiokrotnie, jeśli nie zostanie skorygowane chirurgicznie, lub gdy nastąpi to zbyt późno, po okresie dojrzewania. Ponieważ wnętrostwo częściej występuje po stronie prawej, obserwuje się również niewielki wzrost częstości występowania raka jądra po tej właśnie stronie. Wykonanie orchiopeksji przed okresem dojrzewania pozwala dwukrotnie zmniejszyć względnego ryzyko rozwoju raka jądra.

Historia rodzinna

Istnieją dowody wskazujące, że występowanie raka jądra w rodzinie jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju. choroby. Z drugiej strony podnosi się, że może to być konsekwencja podobnego narażenia na środowiskowe czynniki ryzyka. Niemniej jednak szacuje się, że ryzyko zachorowania na raka jądra braci i synów mężczyzn chorych na raka jądra jest aż dziesięciokrotnie wyższe w porównaniu do populacji generalnej. Jednocześnie związek występowania raka jąder pomiędzy braćmi wydaje się być silniejszy niż w przypadku relacji ojców z synami.

Niepłodność

Wyniki badań epidemiologicznych wskazują także, że niepłodność spowodowana czynnikiem męskim zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów jądra niemal trzykrotnie. U mężczyzn dotkniętych problemem niepłodności pierwotnej, ryzyko raka jądra jest również wyższe w porównaniu z mężczyznami, którzy przeszli wazektomię. To sugeruje możliwą wspólną etiologię raka jądra oraz niektórych przyczyn niepłodności, jak np.:

• zespół dysgenezji jąder,
• aneuploidia białka Hiwi i chromosomu 12,
• niestabilność chromosomu Y.

Mikrolitiaza jąder

Mikrolitiaza jest stanem polegającym na odkładaniu w kanalikach nasiennych hydroksyapatytu, co widoczne jest w badaniu ultrasonograficznym jąder. Zmiany nowotworowe jąder częściej występują u młodych mężczyzn, u których potwierdzono obecność mikrozwapnień. Wyniki niektórych badań wskazują na nawet ośmiokrotnie większą częstość występowania raka jądra u osób, u których w obrazie USG stwierdzono mikrolitiazę.

Przebyte infekcje

Czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju raka jąder są również przebyte infekcje: ludzkim wirusem brodawczaka (ang. HPV), wirusem Epsteina-Barra (ang. EBV), cytomegalowirusem, parwowirusem-19 i wirusem HIV. Jednocześnie nie potwierdzono związku pomiędzy występowaniem zapalenie jądra w przebiegu wirusowego zapalenia przyusznic, czyli popularnej „świnki”, ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jąder.

Rak jądra – objawy i obraz kliniczny

Klasycznym obrazem nowotworu jądra jest bezbolesny jednostronny obrzęk lub guz jądra. Często jest on wykrywany podczas rutynowego badania fizykalnego, podczas samobadania przez chorego lub też przez jego partnerkę. Rzadziej objawom raka jądra towarzyszy ból. U około jednej trzeciej pacjentów występuje tępy ból, a ostrego bólu doświadcza jedynie około 10% mężczyzn. Bolesność jądra często wskazuje na infekcyjne podłoże odczuwanych objawów. Jeżeli jednak tkliwość i obrzęk jąder utrzymują się pomimo wdrożonej farmakoterapii leczenia, konieczne jest wykonanie dalszych badań diagnostycznych. Będą one miały na celu wykluczenie choroby nowotworowej.

Pacjenci w wywiadzie często zgłaszają przebyty niedawno uraz moszny lub jąder. Chociaż rak jądra nie jest związany z urazem, sam uraz może skłaniać chorych do przeprowadzenia badań diagnostycznych, a przez to przyczynić się do zdiagnozowania choroby. W rozpoznaniu raka jąder istotne znaczenia ma dokładnie przeprowadzone badanie fizykalne. Każde jądro należy ocenić, aby zidentyfikować masę wewnątrzjądrową i jednocześnie odróżnić zmiany wewnątrzjądrowe od zmian pozajądrowych. Czasami u pacjentów z rakiem jądra może rozwinąć się reaktywny wodniak, przez co nie można dokładnie zbadać jądra. Dlatego też zaleca się, by obecność zmiany potwierdzić w badaniu ultrasonograficznym będącym uzupełnieniem badania fizykalnego.

Po wykryciu podejrzanej zmiany w badaniu ultrasonograficznym jądra lub badaniu fizykalnym, ważnym kolejnym krokiem w diagnostyce i określeniu stopnia zaawansowania nowotworu jest oznaczenie markerów nowotworowych w surowicy krwi. W przypadku raka jąder oznacza się stężenie: α-fetoproteiny (AFP), β-hCG i dehydrogenazy mleczanowej (LDH).

Rak jąder – rokowania

U około 66% chorych w chwili zdiagnozowania raka jąder występują jedynie przerzuty miejscowe, a u 19% przerzuty węzłowe (regionalne). Wskaźnik pięcioletniego przeżycia dla wszystkich stadiów jądra raka wynosi 96,6%. Oznacza to, że zdecydowana większość pacjentów, u których zdiagnozowano raka jądra, może być skutecznie wyleczona. Wartości wskaźników pięcioletniego przeżycia dla choroby dającej przerzuty miejscowe, regionalne i odległe wynosi odpowiednio 99,2%, 96,0% i 73,1%. Wskazuje to na znaczną wyleczalność nawet w zaawansowanych stadiach choroby. Dla porównania, wśród pacjentów, u których zdiagnozowano raka płuc, raka trzustki lub raka przełyku, wskaźniki pięcioletniego przeżycia wynoszą odpowiednio 16,8%, 6,7% i 17,5%.

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza