Regeneracja wątroby - co warto wiedzieć?

Wątroba jest narządem o niezwykle dużym potencjale do regeneracji i odbudowy uszkodzonego miąższu. Wynika to przede wszystkim z jej budowy, która poza hepatocytami (podstawowe komórki miąższu) obejmuje szereg innych komórek, niezwykle istotnych w procesie odnowy uszkodzonego narządu. Jakie mechanizmy prowadzą do uszkodzenia wątroby oraz na czym polega proces jej regeneracji?

Co powoduje uszkodzenie wątroby?

Wątroba to wielofunkcyjny narząd zlokalizowany w prawym podżebrzu, pełniący równocześnie około 200 różnych funkcji. Jej rolą jest m.in. wspomaganie procesu trawienia pokarmów i ich metabolizm, produkcja żółci, synteza czynników odpowiedzialnych za krzepnięcie, a także ogrzewanie krwi. Niestety wątroba jest narządem podatnym na uszkodzenia. Wśród czynników, które odpowiadają za upośledzenie jej czynności wymienia się niezdrową, szczególnie obfitą w tłuszcze dietę, zakażenia wirusowe (HAV, HBV, HCV), toksyny, leki (szczególnie polipragmazja, czyli przyjmowanie wielu leków każdego dnia), choroby (np. hemochromatoza, choroba Wilsona) i alkohol. O uszkodzeniu miąższu wątroby świadczą nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych (podwyższone wartości enzymów wątrobowych ALT, AST, GGTP oraz bilirubiny) i odbiegający od normy obraz wątroby widoczny np. w badaniu ultrasonograficznym.

Regeneracja wątroby – na czym polega?

Wśród komórek wątroby, poza hepatocytami, znajdują się komórki śródbłonka, komórki Kupffera, limfocyty i komórki gwiaździste. Same hepatocyty są komórkami, które dzielą się stosunkowo rzadko. Pozostałe z kolei, mają wyjątkowo nasiloną aktywność podziału komórkowego. Do procesu regeneracji wątroby i zainicjowania podziału komórkowego hepatocytów prowadzą dwa mechanizmy. Jeden wynika z bezpośredniego uszkodzenia samych hepatocytów np. przez toksyny lub infekcje wirusowe. Drugi jest konsekwencją usunięcia miąższu wątroby w trakcie zabiegu chirurgicznego i ma na celu odbudowę utraconej tkanki wątroby. W każdym z przypadków, procesy regeneracyjno – naprawcze w obrębie narządu trwają do momentu, w którym uzyskany zostanie prawidłowy stosunek masy wątroby do masy ciała (w zdrowym organizmie wątroba stanowi około 2,5% całkowitej masy ciała).

Ile trwa regeneracja wątroby?

Proces regeneracji wątroby zależy od stopnia jej uszkodzenia. Nie da się jednoznacznie przewidzieć w jakim czasie oraz w jakim stopniu dojdzie do regeneracji wątroby. Najważniejsze w tym procesie jest wyeliminowanie czynnika uszkadzającego miąższ wątroby, czyli np. rezygnacja z alkoholu, leczenie zakażenia wirusowego lub innej choroby, która w sposób destrukcyjny oddziałuje na wątrobę. Bardzo istotne znaczenie ma także właściwie skomponowana dieta wspomagająca proces odbudowy.

Regeneracja wątroby po alkoholu

W wyniku nadmiarowego spożywania alkoholu rozwija się toksyczne alkoholowe zapalenie wątroby oraz alkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, czyli jednostki, które w znacznym stopniu upośledzają funkcjonowanie narządu. W tych przypadkach obserwuje się, że okres 2–3 miesięcy po zaprzestaniu picia alkoholu, przynosi znaczną poprawę wydolności wątroby, nawet bez stosowania leków wspomagających proces regeneracji.

Regeneracja stłuszczonej wątroby

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby jest wynikiem stosowania wysokotłuszczowej diety oraz konsekwencją nadwagi i otyłości. Do regeneracji wątroby prowadzi zalecana w procesie terapeutycznym zmiana stylu życia (zmniejszenie masy ciała, aktywność fizyczna) oraz stosowanie leków wspomagających proces odbudowy. Do poprawy w funkcjonowaniu wątroby dochodzi już po kilku (4-6) tygodniach stosowania się do otrzymanych zaleceń.

Regeneracja wątroby po sterydach

Sterydy anaboliczne są syntetycznymi pochodnymi hormonu – testosteronu, które przyjmowane są w celu zwiększenia rozmiaru i siły mięśni. Ponieważ ich metabolizm zachodzi w wątrobie, przyjmowane w dużych, często nadmiarowych dawkach wykazują działanie hepatotoksyczne (uszkadzające wątrobę), które uzależnione jest od postaci leku, drogi podania, czasu stosowania oraz indywidualnej wrażliwości i odpowiedzi na zażywany specyfik. Hepatotoksyczność objawia się głównie podwyższoną aktywnością enzymów wątrobowych, cholestazą, przewlekłym uszkodzeniem naczyń, stłuszczeniem, a nawet guzem wątroby oraz patologicznymi zmianami w parametrach lipidogramu. Wiele z tych zmian stabilizuje się lub ustępuje po odstawieniu sterydów, ale niejednokrotnie długotrwałe stosowanie sterydów może być przyczyną nieodwracalnych i zagrażających życiu i zdrowiu zmian.

Marskość wątroby – regeneracja

Marskość wątroby jest poważnym powikłaniem wielu chorób wątroby. W budowie marskiej wątroby charakterystyczne są liczne guzki regeneracyjne poprzerastane tkanką łączną, które zmniejszają ilość czynnego, zdolnego do prawidłowego funkcjonowania miąższu. Przebieg marskości wątroby zależy od stopnia zaawansowania i może mieć charakter bezobjawowy, objawowy oraz zagrażający życiu. Regeneracja marskiej wątroby, możliwa jest tylko na etapie jej bardzo wczesnego zaawansowania i bezwzględnie wymaga wyeliminowania czynnika uszkadzającego. W postaciach zaawansowanych marskości, postępowaniem ratującym życie pacjenta jest ostatecznie przeszczep wątroby.

Regeneracja wątroby – dieta

W przypadku chorób wątroby dieta ma niezwykle istotne znaczenie w procesie jej regeneracji.  Powinna być opracowana przez dietetyka klinicznego, spersonalizowana i dostosowana do indywidualnych potrzeb chorego. Powinna eliminować produkty ciężkostrawne np. smażone mięso, konserwy, ciasta z kremem na bazie śmietany, a także produkty wzdymające (np. fasola, kapusta, brokuły) oraz grzyby. Chory musi ograniczyć podaż tłuszczu oraz dostarczać organizmowi właściwą ilość białka i błonnika. Produktami bezwzględnie zakazanymi jest alkohol, majonez, śmietana, znacznie ograniczyć należy spożywanie słodyczy oraz żywności typu fast food. Często dieta osoby chorej na wątrobę zostaje na zlecenie lekarza wzbogacana w różnego rodzaju suplementy diety i produkty farmaceutyczne wspierające jej odbudowę. Należą do nich te, zawierające fosfolipidy sojowe i L-asparaginian L-ornityny. Pracę wątroby można także wspomagać ziołami. Wymienia się wśród nich ostropest, mniszka lekarskiego, ziele dziurawca i karczocha zwyczajnego. Stosując zioła należy jednak pamiętać o ich częstym oddziaływaniu i interakcjach wraz zażywanymi lekami. Przed rozpoczęciem ich zażywania, należy zasadność ich stosowania skonsultować z lekarzem. Łączenie kilku preparatów w konsekwencji może prowadzić do wystąpienia groźnych działań niepożądanych i pogorszenia funkcji wątroby.

Bibliografia

1. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
2. Wątroba nie boli. Cianciara J. Kurier Medyczny menedżera zdrowia 02/2020, 8 – 9.
3. Anabolic Steroid Effect on the Liver. Niedfeldt MW. Curr Sports Med Rep. 2018 Mar;17(3):97-102. doi: 10.1249/JSR.0000000000000467. PMID: 29521706.
4. Liver Regeneration: Analysis of the Main Relevant Signaling Molecules. Tao Y, Wang M, Chen E, Tang H. Mediators Inflamm. 2017; 2017:4256352. doi: 10.1155/2017/4256352. Epub 2017 Aug 30. PMID: 28947857; PMCID: PMC5602614.