Repelenty na kleszcze — jak chronić się przed ukąszeniami?

Od wielu lat mówi się o tym, że ukąszenie kleszcza może skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Niestety to prawda: niektóre choroby przenoszone przez te niewielkie pajęczaki trudno wykryć i efektywnie leczyć. Jak chronić się przed atakiem pasożytów? Czy naturalne repelenty na kleszcze są skuteczne?

Sezon kleszczowy w Polsce rozpoczyna się na przełomie marca oraz kwietnia i trwa do późnej jesieni, praktycznie do końca listopada. W pozostałe miesiące kleszcze zwykle są uśpione, ale gdy dojdzie np. do wzrostu temperatury, mogą się obudzić i rozpocząć żerowanie. Wielu z nas zdaje sobie sprawę, że ukąszenie przez kleszcza może być groźne, ale czy wiemy, co robić, aby się przed nim ustrzec? Często niestety bagatelizujemy sprawę i wybierając się na spacer nie myślimy o odpowiedniej ochronie. A tak naprawdę wystarczy przestrzegać kilku podstawowych zasad. Najważniejsze z nich to: unikanie terenów, gdzie bywają pasożyty, odpowiedni ubiór oraz skuteczny środek przeciw kleszczom.

Kilka słów o kleszczach

Kleszcze to drobne pajęczaki, które wyjątkowo dobrze dostosowują się do warunków środowiskowych: są odporne na niską temperaturę, a bez jedzenia wytrzymują nawet kilka lat.  Podobnie jak komary, żywią się krwią. Mają doskonale rozwinięty aparat gębowy kłująco-ssący, który pozwala na bezbolesne i często niezauważalne ukąszenie skóry żywiciela oraz utrzymanie się w niej przez długi czas. W czasie żerowania zwykle pozostają niezauważone z uwagi na niewielkie rozmiary oraz substancję znieczulającą, obecną w ślinie. Kleszcze są ślepe, a potencjalnego żywiciela odnajdują po temperaturze ciała, zapachu potu i wydychanym powietrzu.

Kleszcze przenoszą wirusy i bakterie wywołujące groźne infekcje odkleszczowe, takie jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu. Obie choroby mogą prowadzić do dramatycznych konsekwencji zdrowotnych, np. do upośledzenia pracy układu nerwowego. Dlatego tak ważne jest poznanie zasad ochrony przed tymi pasożytami, aby zminimalizować ryzyko infekcji niebezpiecznymi drobnoustrojami.

Jak chronić się przed kleszczami?

Zdrowy rozsądek i znajomość kilku zasad pozwolą znacznie obniżyć ryzyko „złapania” kleszcza. Przede wszystkim należy unikać miejsc, gdzie pajęczaki poszukują potencjalnego żywiciela. To nieprawda, że kleszcze żyją na drzewach i skaczą na ofiarę. Owszem, można je spotkać w lesie, ale raczej w dolnych jego partiach – dorosłe osobniki wspinają się na wysokość około 150 cm. Kleszcze szczególnie chętnie żerują również w podmokłych trawach, gęstych zaroślach, krzakach, łąkach, cienistych parkach – wszędzie tam, gdzie jest umiarkowanie ciepło oraz dość wilgotno. Dlatego udając się na spacer, warto wybierać nasłonecznione, suche ścieżki, przestrzenie z dala od traw i krzewów.

Nie można zapomnieć o odpowiednim ubraniu: pełne obuwie, legginsy lub długie spodnie (najlepiej ze ściągaczami), czapka na głowę oraz bluzka z długim rękawem to absolutna konieczność. Dla jeszcze większej ochrony, na czas wędrówki, nogawki spodni można włożyć do skarpetek. Jeśli wybierzemy odzież jasną, łatwiej będzie zauważyć intruza i strzepnąć go, zanim zdąży wbić się w skórę.

Po powrocie ze spaceru należy ściągnąć ubranie i solidnie je wytrzepać lub wyprać. W następnej kolejności trzeba oglądnąć włosy oraz całe ciało – można to zrobić np. pod prysznicem. Zanim kleszcze wbiją się, często „podróżują” po ciele i szukają dogodnego miejsca. Szczególnie lubią okolice, gdzie skóra jest cienka i ciepła: zagłębienia pod kolanami, okolice brzucha i piersi, pachwin, pach oraz przestrzenie pomiędzy palcami u stóp. U małych dzieci, ze względu na ich wzrost, kleszcze mogą przyczepić się w górnej części ciała, dlatego po powrocie ze spaceru trzeba dokładnie przejrzeć również głowę, szyję i okolice uszu malucha.

Warto również przedyskutować z lekarzem kwestię szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu – KZM. Szczególnie jeśli mieszka się w regionie endemicznym lub planuje podróż w miejsce, gdzie żyją kleszcze zakażone wirusem KZM.

Repelenty na kleszcze to konieczność

Niezwykle pomocne w walce z intruzami są odpowiednie repelenty na kleszcze, czyli środki odstraszające nie tylko tego typu pajęczaki, ale również owady (np. komary). Można je nabyć w postaci sprayów, plastrów czy opasek na rękę. Środek przeciw kleszczom zawiera specjalną substancję, która zniechęca je do bliższego kontaktu. Wysoką skuteczność wykazuje dietylotoluamid (DEET), który parując, blokuje receptory pajęczaków oraz insektów. Rozpylony na skórę czy ubranie (nie należy go stosować na skórę twarzy) z dużym prawdopodobieństwem odstraszy intruzów na kilka godzin. Repelenty na kleszcze oparte na czynnych substancjach wprawdzie pomagają nam chronić się przed atakiem pasożytów, ale mogą też powodować podrażnienia oczu oraz wywoływać różnego rodzaju reakcje alergiczne, np. wysypkę. Dlatego część osób poszukuje innych rozwiązań ochronnych, przygotowując samodzielnie naturalne repelenty na kleszcze.

Naturalne repelenty na kleszcze

Niektóre zioła mogą skutecznie odstraszać groźne pajęczaki, choć podobnie jak w przypadku preparatów opartych na DEET nie dają stuprocentowej pewności. Czystek to z pewnością środek przeciw kleszczom, który warto wypróbować. Najlepiej stosować go w postaci olejku eterycznego, który nakłada się na skórę. Aromatyczne olejki, których kleszcze nie lubią, bazują również na wyciągach z lawendy, drzewa herbacianego, trawy cytrynowej, cytryny czy eukaliptusa cytrynowego. Aby zrobić domowy aerozol, wystarczy wymieszać około 10 kropli wybranego olejku z dwoma łyżeczkami oliwy i niewielką ilością wody. Przed spryskaniem skóry miksturą, dobrze jest zrobić wcześniej próbę uczuleniową, np. na skórze za uchem.

Kleszcze stronią również od intensywnego zapachu różnych ziół, do których zaliczamy między innymi: szałwię, miętę pieprzową, rozmaryn, tymianek oraz melisę lekarską. Aby przygotować naturalne repelenty na kleszcze, wybrane zioła należy zalać niewielką ilością gorącej wody. Przestudzony napar trzeba przelać do atomizera i spryskać nim ciało oraz ubrania.

Maść rozgrzewająca to kolejny środek przeciw kleszczom, którego działanie chwali wiele osób. Preparat ten zawiera zazwyczaj olejek eukaliptusowy, balsam peruwiański i kamforę – składniki te odstraszają kleszcze. Podczas spaceru ciało się rozgrzewa, zapach olejków jest intensywniejszy, a tego pajęczaki nie lubią.

Jakie repelenty na kleszcze są najlepsze? Wybór odpowiedniego środka warto skonsultować z lekarzem, zwłaszcza jeśli chcemy go zastosować na skórze kobiety ciężarnej, alergika lub małego dziecka. Dotyczy to zarówno repelentów kupionych w sklepie czy aptece, jak i tych, wykonanych samodzielnie w domu.

Ukąszenie kleszcza – co robić?

Przede wszystkim zachować spokój, ponieważ nie wszystkie kleszcze przenoszą choroby. Ukąszenie nie oznacza, że doszło do zakażenia groźnymi wirusami lub bakteriami. W pierwszej kolejności pasożyta trzeba sprawnie usunąć. Bardzo przydatne w tej kwestii bywają specjalne haczyki, lassa, kleszczołapki czy szczypczyki. Zwykle są łatwo dostępne (np. w aptekach) oraz umożliwiają prawidłowe usunięcie pajęczaka. Kleszcza nie wolno wyciskać, rozdrapywać, wykręcać ani niczym smarować! Potraktowanie go masłem czy alkoholem sprowokuje jedynie wymioty, z którymi do krwi żywiciela mogą dostać się chorobotwórcze drobnoustroje. Miejsce wkłucia trzeba zdezynfekować, a następnie w ciągu kilku tygodni obserwować całe ciało. W przypadku gdy kleszcz przebywał w skórze dłużej niż 24 godziny, doszło pogorszenia samopoczucia lub pojawił się charakterystyczny rumień, należy skontaktować się z lekarzem i wykonać profesjonalne badania w kierunku boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu. Pamiętajmy: im dłużej kleszcz znajduje się w skórze, tym ryzyko zarażenia chorobą jest większe.

Bibliografia

1. Radomska Małgorzata, Borelioza: Jak się wystrzegać, jak rozpoznać, jak leczyć, Harde 2021, ISBN: 9788366252561.