Różyczka u dziecka – czym się objawia? Diagnostyka i leczenie różyczki u dzieci

Różyczka należy do grupy wirusowych zakaźnych chorób wysypkowych wieku dziecięcego. Może jednak dotyczyć tak dzieci, jak i dorosłych. Patogenem różyczki jest wirus różyczki. Obecnie choroba występuje stosunku rzadko, ponieważ od wielu lat prowadzony jest skuteczny program szczepień. Pomaga on zapobiegać rozprzestrzenianiu się wirusa. W większości przypadków infekcja ustępuje po kilku dniach i nie pozostawia powikłań.  Różyczka jest niezwykle groźna dla kobiet we wczesnym okresie ciąży, gdyż zakażenie przekazane płodowi (zakażenie pionowe) powoduje  u niego trwałe zmiany rozwojowe (zaćma, wady serca, niedosłuch, upośledzenie umysłowe) objawiające się po urodzeniu jako różyczka wrodzona lub ekstremalnie jest przyczyną poronienia.

Różyczka u dzieci – co to za choroba?

Różyczka jest łagodną chorobą wysypkową. Rozwija się w wyniku zakażenia wirusem różyczki, który zwykle dostaje się do organizmu poprzez górne drogi oddechowe. Następnie przenika do węzłów chłonnych i do krwi. Wirusy mogą wnikać do większości komórek organizmu, m.in. do spojówek, błony maziowej, limfocytów, szyjki macicy czy łożyska.

Zakażenie przenosi się głównie drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt z wydzielinami chorego, przede wszystkim z górnych dróg oddechowych. Cząstki wirusa mogą znajdować się także w moczu, krwi i kale. Różyczka jest  wyłącznie ludzi. Bardzo rzadko występuje w populacjach, których  większość przyjęła obydwie dawki szczepionki.

Szczególnie niebezpieczną postacią różyczki jest różyczka wrodzona objawiająca się u noworodków przechodzących infekcję we wczesnym okresie płodowym po zakażeniu drogą przez łożyskową. Stąd różyczka jest zaliczana do chorób zakaźnych groźnych dla ciężarnych, których nazwy tworzą akronim TORCH, pochodzący od nazw chorób, które przebiegając w trakcie ciąży istotnie zagrażają zdrowiu dziecka powodując wady  wrodzone. Na ogół na TORCH składają się: T- toksoplazmoza; O – ang. others – inne (np. ospa wietrzna-półpasiec, odra, Coxsackie, kiła); R -różyczka;  Cytomegalia i  H –  herpes (wirus opryszczki).

Jakie są objawy różyczki u dzieci?

Często, bo niemal w połowie przypadków, różyczka może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych, którzy nie zostali poddani szczepieniom ochronnym. Choroba przebiega w kilku etapach, podczas których występują charakterystyczne objawy:

1. zwiastunowe, m.in. ból głowy i mięśni, zapalenie gardła, katar, suchy kaszel, niewysoka gorączka, złe samopoczucie i zapalenie spojówek;
2. powiększenie węzłów chłonnych, głównie szyjnych, zausznych, karkowych i potylicznych, które stają się wyraźnie wyczuwalne i bolesne na jeden dzień przed pojawieniem się wysypki;
3. okres osutkowy, podczas którego występuje plamista lub plamisto-grudkowa różowa wysypka. Zwykle najpierw pojawia się za uszami i na tułowiu, a następnie przechodzi także na kończyny i twarz. Może towarzyszyć jej także świąd.

W przebiegu różyczki czasem pojawiają się również inne objawy, np. przemijające zapalenie wątroby, powiększenie śledziony i czerwone plamki na podniebieniu.

Jak wygląda przebieg różyczki wrodzonej u małego dziecka?

Objawy różyczki wrodzonej zależą od okresu ciąży, w którym doszło do zakażenia. Im wcześniejszy etap, z tym poważniejszymi powikłaniami może wiązać się infekcja.

1. Zakażenie płodu przez wirusa różyczki w pierwszych tygodniach ciąży często prowadzi do jego obumarcia wewnątrz macicy i poronienia.
2. Infekcja w I lub II trymestrze może skutkować pojawieniem się licznych wad wrodzonych. Jeżeli uszkodzenie płodu jest poważne, zwykle dochodzi do poronienia.
3. Zakażenie wirusem różyczki po 22 tygodniu ciąży wiąże się z niewielkim ryzykiem powikłań.

Do najczęstszych objawów zespołu różyczki wrodzonej należą:

• powikłania oczne, np. zaćma, małoocze, jaskra wrodzona i uszkodzenie siatkówki;
• niedosłuch lub głuchota;
• wady serca m.in. przetrwały przewód tętniczy, zwężenie pnia płucnego lub tetralogia Fallota;
• powikłania neurologiczne w tym małogłowie, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu;
• żółtaczka;
• zmiany skórne, np. wysypka i wybroczyny;
• nieprawidłowy rozwój szkieletu;
• powiększenie wątroby i śledziony.

Jak długo trwa różyczka u dzieci?

Okres wylęgania różyczki może trwać między 16 a 23 dni (najczęściej 16–18 dni). Chory staje się zakaźny dla swojego otoczenia nawet tydzień przed pojawieniem się wysypki. Zwykle pozostaje źródłem cząstek wirusa przez kilka dni po jej wystąpieniu.

Objawowa choroba zwykle trwa kilka dni. Wysypka najczęściej znika po 2–3 dniach i nie pozostawia przebarwień. Czasem występuje tylko niewielkie złuszczanie skóry.

Zakażenie płodu wirusem różyczki jest konsekwencją pierwotnej choroby u kobiety ciężarnej. Najpoważniejsze powikłania występują, gdy dojdzie do infekcji w pierwszych tygodniach ciąży. Wówczas cząstki wirusa przechodzą przez łożysko, a wrodzone zakażenie zwykle prowadzi do poronienia lub ciężkich wad rozwojowych.

Niemowlęta z zespołem różyczki wrodzonej mogą być zakaźne dla osób ze swojego otoczenia nawet więcej niż rok. Małe dzieci wydalają cząstki wirusa głównie przez drogi oddechowe i wraz z moczem.

Jak rozpoznać różyczkę u dziecka?

Objawy, m.in. charakterystyczna wysypka, mogą sugerować różyczkę. Rozpoznanie musi jednak zostać potwierdzone np. za pomocą badania poziomu przeciwciał przeciwko wirusowi różyczki (najpierw IgM potem IgG) Drugi sposób to identyfikacja jego materiału genetycznego (RNA) metodą PCR  w wymazach  z gardła, nosogardła izolatach z krwi, moczu lub płynu mózgowo-rdzeniowego. Badania potwierdzające przebieg różyczki lub jej przechorowanie w przeszłości jest istotne  przy podejrzeniu różyczki wrodzonej.

Różyczka u dzieci – jak wygląda leczenie?

Leczenie różyczki polega łagodzeniu objawów choroby i odpoczynku. Po kilku dniach objawy ustępują bowiem samoistnie.

W ramach profilaktyki zachorowania na różyczkę w Polsce od wielu lat prowadzony jest program szczepień ochronnych. Dzieci na początku 2 i 6 roku życia mogą otrzymać dawkę skojarzonej szczepionki MMR, która zapewnia ochronę przed wirusami różyczki, świnki i odry.

Osoby w okresie zakaźnym powinny bezwzględnie unikać kontaktu z kobietami w ciąży, aby zapobiec wystąpieniu zespołu różyczki wrodzonej u płodu.

Jakie są rokowania u dzieci po przebyciu różyczki?

Różyczka przebiega zwykle łagodnie nawet u pacjentów z obniżoną odpornością. U większości chorych objawy ustępują samoistnie po kilku dniach, a przebycie zakażenia nie pozostawia trwałych powikłań. Przechorowanie natomiast zwykle zapewnia odporność na całe życie.

Po przebyciu różyczki bardzo rzadko mogą pojawić się powikłania. Należą do nich m.in.:

• zapalenie stawów;
• małopłytkowość i problemy z krzepnięciem krwi;
• zapalenie mózgu;
• zapalenie mięśnia sercowego;
• zapalenie nerwu wzrokowego.

Jakie choroby u dzieci mogą przebiegać podobnie do różyczki?

Różyczka należy do grupy zakaźnych chorób wysypkowych. Z tego powodu czasem może być mylona z:

• odrą,
• płonicą,
• zakażeniem parwowirusem B19, wirusem EBV lub mykoplazmą,
• wysypkami polekowymi i alergicznymi.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Boroń-Kaczmarska, A. Wiercińska-Drapało, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017, s. 364–366.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013, s.2267–2268.