Tężec – objawy, przyczyny, leczenie

Redakcja Diagnostyki

31 maja 2022

Przeczytasz w 5 minut

Udostępnij

Spis treści:

Co to jest tężec?
Tężec – przyczyny
Tężec – objawy
Tężec – diagnostyka i leczenie
Źródła:

Obecnie, dzięki szczepieniom ochronnym w Polsce tężec występuje rzadko. W przypadku rozwoju tej choroby może jednak dojść do pojawienia się ciężkich dolegliwości oraz licznych, niebezpiecznych dla zdrowia (a nawet życia) powikłań. Z tego powodu warto wiedzieć w jaki sposób dochodzi do zakażenia, jakie są pierwsze objawy tężca oraz na czym polega diagnostyka i leczenie tego schorzenia.

Co to jest tężec?

Tężec to choroba bakteryjna wywoływana przez patogeny z gatunku Clostridium tetani, czyli laseczki tężca. Do zakażenia tą bakterią dochodzi poprzez zanieczyszczenie rany powstałej w wyniku np. skaleczenia, ukłucia lub cięcia. Zanieczyszczenie, które niesie za sobą największe ryzyko rozwoju tężca związane jest z kontaktem uszkodzonej skóry z glebą, jednak możliwe jest także wniknięcie bakterii do organizmu poprzez ugryzienie zwierząt lub kontakt z innym ciałem obcym. Za rozwój objawów choroby odpowiada specyficzna toksyna produkowana przez beztlenowe laseczki Clostridium tetani, namnażające się w okolicznych do urazu tkankach. Nieleczony, tężec w krótkim czasie może prowadzić do pojawienia się znaczących zaburzeń funkcjonowania całego organizmu, a nawet śmierci osoby dotkniętej tym schorzeniem.

Obecnie w Polsce co roku stwierdza się kilkanaście przypadków występowania tężca. Tak znaczące ograniczenie występowania tej choroby możliwe było do osiągnięcia poprzez szerokie wdrożenie obowiązkowych szczepień ochronnych. W obecnym programie szczepień szczepionka przeciwko tężcowi podawana jest łącznie 7 razy – pierwszy raz w drugim miesiącu życia, ostatni w 19 roku życia. W celu skutecznej ochrony przed rozwojem tężca warto pamiętać, aby po zakończeniu obowiązkowego programu stosować szczepienia przypominające, w odstępach nie większych niż 10 lat. Przyjmowanie dawek przypominających jest szczególnie istotne w przypadku osób po 60 r. ż. u których obserwuje się znaczny spadek odporności.

Tężec – przyczyny

Bezpośrednią przyczyną rozwoju tężca jest wniknięcie do uszkodzonych tkanek przetrwalników bakterii Clostridium tetani. Przetrwalniki te mogą bytować w wielu miejscach – najczęściej jest to gleba lub zanieczyszczone nią przedmioty. Omawiane bakterie są odporne na działanie zmiennych temperatur oraz wielu innych czynników środowiskowych. Laseczki tężca najlepiej funkcjonują w warunkach beztlenowych. Z tego powodu szczególnym ryzykiem zakażenia obarczone są głębsze rany (np. zakłucia), jako że panują w nich bardziej beztlenowe warunki niż na powierzchni skóry. W przypadku niewielkich skaleczeń lub zadrapań ryzyko rozwoju tężca jest niższe.

Po wniknięciu do organizmu laseczki tężca miejscowo namnażają się oraz produkują neurotoksyny, z których najbardziej istotna klinicznie jest tetanospazmina. Ta substancja chemiczna wiąże się z okolicznymi nerwami obwodowymi, skąd przemieszcza się do rdzenia kręgowego oraz blokuje fizjologiczne przekazywanie sygnału pomiędzy poszczególnymi aksonami neuronalnymi. Zjawisko to prowadzi do wystąpienia charakterystycznych objawów tężca.

Tężec – objawy

Do rozwoju pierwszych objawów tężca najczęściej dochodzi w przeciągu od 2 dni do 3 tygodni po wniknięciu patogenów do organizmu. Początkowe fazy choroby może wyprzedzać pojawienie się tzw. objawów zwiastujących (prodromalnych), które obejmują uogólnione dolegliwości, takie jak ból głowy, gorączkę, bezsenność oraz pogorszenie samopoczucia.

Pierwsze dolegliwości miejscowe mogą manifestować się w postaci zaburzeń czucia (parestezji) w okolicy uszkodzonych tkanek. Główny objaw tężca bezpośrednio związany jest z nazwą tej choroby. Po objawach prodromalnych dochodzi do pojawienia się silnych, niemożliwych do przerwania skurczów. Początkowo skurczami objęte mogą być tylko mięśnie zlokalizowane w pobliżu rany. Z czasem dochodzi jednak do dalszej produkcji neurotoksyny przez bakterie oraz szerzenia się skurczów na pozostałe partie ciała.

W przypadku uogólnionej postaci tężca dochodzi do rozwoju silnych, niezwykle bolesnych skurczów licznych grup mięśniowych, co prowadzi do pojawienia się charakterystycznego, łukowatego wyprężenia całego ciała. Dodatkowo można wówczas zaobserwować szczękościsk, tzw. „uśmiech sardoniczny”, zaburzenia przełykania, kurczowe przygięcie kończyn górnych oraz wyprost kończyn dolnych. W przeciągu kilku dni od pojawienia się uogólnionych skurczów mięśni dochodzi do rozwoju dodatkowych objawów, takich jak zaburzenia ciśnienia tętniczego, gorączka, zatrzymanie oddawania moczu, zaburzenia oddychania (związane z porażeniem mięśni oddechowych) oraz zaburzenia rytmu serca, co najczęściej stanowi przyczynę zgonu w przebiegu tężca.

Tężec – diagnostyka i leczenie

Rozpoznanie tężca najczęściej stawiane jest na podstawie historii choroby (w której obecny jest uraz i następujące zanieczyszczenie rany) oraz charakterystycznego zestawu objawów klinicznych prezentowanych przez pacjenta. W celu zapobiegania tężcowi w przypadku urazu związanego z ryzykiem rozwoju tej choroby najczęściej podaje się antytoksynę tężcową, która stanowi skuteczną profilaktykę poekspozycyjną. Należy także stosować się do zaleceń związanych ze szczepieniami ochronnymi, jako że zapewniają one skuteczną ochronę przed rozwojem tej ciężkiej choroby, nawet w sytuacji, gdy potencjalnie niebezpieczna rana nie zostanie zaopatrzona w warunkach szpitalnych. W przypadku wystąpienia pełnoobjawowego tężca niezbędne może być wdrożenie leczenia na oddziale intensywnej terapii medycznej, aby skutecznie utrzymywać niezbędne do przeżycia funkcje organizmu. Dodatkowo stosowana jest wówczas intensywna antybiotykoterapia oraz leczenie spazmolityczne.