Tyreotoksykoza – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Tyreotoksykoza to stan, w którym podwyższony poziom hormonów tarczycy powoduje różnego rodzaju objawy kliniczne. Przyczyny tyreotoksykozy są zróżnicowane, a jej niektóre następstwa mogą zagrażać życiu, dlatego każda niepokojąca dolegliwość wymaga konsultacji lekarskiej. Jak objawia się tyreotoksykoza i jakie są jej przyczyny? Jak leczyć tyreotoksykozę?

Tyreotoksykoza a nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy to dosyć częste zaburzenie funkcjonowania tego gruczołu. Mówimy o niej, gdy hormony tarczycy (FT3 – wolna trójjodotyronina i FT4 – wolna tyroksyna) z różnych przyczyn wydzielane są w ilościach przekraczających fizjologiczne zapotrzebowanie organizmu. 

Nadczynność tarczycy może mieć postać jawną lub utajoną (subkliniczną). Utajona postać charakteryzuje się brakiem objawów klinicznych, na nieprawidłowości wskazuje jedynie niski wynik TSH – hormonu przysadki, który reguluje pracę tarczycy. 

Jawna nadczynność tarczycy występuje, gdy w wyniku nadmiernego wydzielania hormonów tarczycy rozwijają się charakterystyczne objawy kliniczne. Stężenia FT3 i FT4 we krwi przekraczają prawidłowe wartości. 

Tyreotoksykoza oznacza nadmiar hormonów tarczycy w organizmie niezależnie od ich źródła – a zatem stan ten obejmuje zarówno przypadki jawnej nadczynności tarczycy, jak i sytuacje, gdy hormony pochodzą spoza tarczycy. 

Warto rozróżniać pojęcia nadczynności tarczycy i tyreotoksykozy:

• Nie każda nadczynność tarczycy jest tyreotoksykozą – ponieważ nie każda nadczynność daje objawy

• Nie każda tyreotoksykoza jest nadczynnością tarczycy – ponieważ hormony mogą pochodzić spoza tarczycy

Tyreotoksykoza – przyczyny

Postać kliniczna tyreotoksykozy może przybierać różne formy i rozwijać się z wyniku działania różnych przyczyn. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-11, wyróżnia się następujące postacie tyreotoksykozy: 

5A02.0 – tyreotoksykoza z wolem rozlanym,

5A02.1 – tyreotoksykoza z toksycznym pojedynczym guzkiem tarczycy,

5A02.2 – tyreotoksykoza z wolem wieloguzkowym toksycznym,

5A02.3 – tyreotoksykoza z ektopowej tkanki tarczycy,

5A02.4 – stan tyreotoksykozy po spożyciu egzogennego hormonu tarczycy,

5A02.5 – przełom tarczycowy,

5A02.6 – wtórna nadczynność tarczycy,

5A02.Y – inna tyreotoksykoza określona,

5A02.Z – tyreotoksykoza, nieokreślona.

• Tyreotoksykoza może mieć różnorodne mechanizmy patofizjologiczne prowadzące do jej rozwoju: Tyreotoksykoza wynikająca z nadmiernej produkcji hormonów tarczycy:
  • choroba Gravesa-Basedova, 
  • wole guzkowe,
  • wtórna nadczynność tarczycy, 
  • tyreotoksykoza ciążowa, 
  • choroba trofoblastyczna,
  • poamiodaronowa nadczynność tarczycy typu I.

• Tyreotoksykoza wynikająca z uszkodzenia tarczycy i uwolnienia hormonów z puli zapasowej:
  • ostra faza choroby Hashimoto (przewlekłe zapalenie tarczycy),
  • podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina),
  • poporodowe zapalenie tarczycy,
  • poamiodaronowa nadczynność tarczycy typu II.

• Tyreotoksykoza wynikająca z podaży hormonów tarczycy z innych źródeł:
  • endogenne źródło hormonów tarczycy (wole jajnikowe – guz jajnika zawierający tkankę tarczycową),
  • egzogenne źródło hormonów tarczycy (przedawkowanie L-tyroksyny).

Tyreotoksykoza – objawy

Praca tarczycy ma wpływ na wiele mechanizmów fizjologicznych, zatem objawy nadczynności przejawiają się na różnych płaszczyznach. Do charakterystycznych objawów jawnej nadczynności tarczycy należą:

• widoczne powiększenie tarczycy (wole tarczycowe), skutkujące zwiększeniem obwodu szyi drażliwość, niepokój, pobudzenie ruchowe, drżenie rąk, lęk, bezsenność, zaburzenia koncentracji;
• wzmożona ciepłota i zaczerwienienie skóry, nadmierna potliwość, wypadanie włosów, łamliwość paznokci;
• wytrzeszcz oczu, ograniczenie ruchomości gałek ocznych;
• osłabienie i męczliwość mięśni, kołatanie serca, tachykardia, duszność;
• częste stolce, biegunka, zwiększenie apetytu, spadek masy ciała, zwiększona diureza (wielomocz);
• spadek libido, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, ginekomastia u mężczyzn.

Szczególnie niebezpiecznym stanem jest tzw. przełom tarczycowy. Określa się go jako nagłe i gwałtowne załamanie stabilności organizmu rozwijające się na podłożu nieleczonej lub niewłaściwie leczonej nadczynności tarczycy. Czynnikiem wyzwalającym przełom tarczycowy może być ciężka choroba lub silny stres fizyczny.

Objawy przełomu tarczycowego to: tachykardia, migotanie przedsionków serca, nudności i wymioty, biegunka, wysoka temperatura ciała (38-40 st.C), nadmierne pobudzenie, drgawki, zaburzenia świadomości aż do śpiączki włącznie.

Tyreotoksykoza – leczenie

Aby leczenie było skuteczne, należy przede wszystkim określić przyczynę patologicznego stanu. W zależności od przyczyny, nasilenia tyreotoksykozy oraz współistniejących chorób, dostępne są trzy główne metody leczenia:

• leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki) hamujące produkcję hormonów tarczycy, często uzupełniane lekami łagodzącymi dodatkowe objawy;
• jod promieniotwórczy (₁₃₁I) podawany jednorazowo, powodujący zniszczenie nadproduktywnych komórek tarczycy;
• leczenie operacyjne (tyreoidektomia) – usunięcie części lub całości gruczołu, bezwzględnie zalecane przy podejrzeniu raka tarczycy.

Wybór metody leczenia jest każdorazowo dostosowywany indywidualnie do stanu klinicznego pacjenta.  Czasami po wyleczeniu nadczynności rozwija się trwała niedoczynność tarczycy, wymagająca stałej substytucji hormonalnej. Ponieważ nadczynność tarczycy może niekiedy nawracać nawet po dłuższym czasie, chory po zakończeniu leczenia powinien odbywać regularne badania kontrolne.

Mgr Marta Filipowska