DHEA-SO4

Badanie polega na pomiarze stężenia siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-SO4)  w surowicy.

Dehydroepiandrosteron (DHEA) i powstający w wyniku jego sulfatacji siarczan dehydroepiandrosteronu DHEA-SO4 są najważniejszymi androgenami wytwarzanymi przez nadnercza. Zmniejszenie ich wydzielania  jest głównym powodem  procesu starzenia się organizmu. DHEA jest hormonem steroidowym występującym w najwyższym stężeniu w surowicy człowieka, a ponad 99% wszystkich jego cząstek zawiera grupę sulfonową,   występując jako  DHEA-SO4. DHEA/ DHEA-SO4 jest słabo androgennym androgenem nadnerczowym, ale może być metabolizowany do silnych androgenów: androstendionu i testosteronu. Dzięki temu jest wykorzystywany w diagnostyce  przyczyn i skutków nadmiernego poziomu androgenów (np. hirsutyzm). DHEA-SO4 jest wydzielany do krwioobiegu nieznacznie szybciej niż DHEA, lecz dzięki dłuższemu okresowi półtrwania jego poziom jest prawie tysiąckrotnie wyższy niż DHEA.  DHEA-SO4 nie wiążę się z SHBG (jak testosteron), toteż jego stężenie jest niezależne od poziomu białka nośnikowego. Nie wykazuje znaczących wahań dobowych (jak kortyzol) i zmienności z dnia na dzień. Stabilne i wysokie stężenie DHEA-SO4 (100-500 razy większe od stężenia testosteronu)  powoduje, że jest dobrym wskaźnikiem wydzielania androgennych hormonów nadnerczowych. Pomiar DHEA-SO4 równocześnie z wolnym testosteronem, stanowi przesiewowe badanie w kierunku hiperandrogenizmu, jako przyczyny wirylizacji, hirsutyzmu i alopecii (łysienie) u kobiet oraz przedwczesnego i opóźnionego dojrzewania chłopców.

Przeciwciała heterofilne, HAMA.

Przyczyny wzrostu stężenia: jatrogenna przyczyna (steroidoterapia), choroba Cushinga – zależna od ACTH nadczynność nadnerczy (mikrogruczolaki przysadki wydzielające ACTH), ektopowe wydzielanie ACTH w nowotworach nieendokrynnych np. płuc, jelit; zespół Cushinga –niezależny od ACTH (gruczolak nadnerczy, rak nadnerczy, przerost nadnerczy wrodzony i ujawniający się u dorosłych, gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza), otyłość, stres (urazy, choroby o ostrym przebiegu), zespół policystycznych jajników (PCOS).

Przyczyny obniżenia stężenia: choroba Addisona: infekcje: grzybicze, wirusowe (CMV, HIV), bakteryjne (gruźlica); choroby autoimmunologiczne; nacieki nowotworowe; adrenoleukodystrofia; wrodzona hipoplazja nadnerczy; krwotok do nadnerczy w wyniku infekcji: meningokoki, Pseudomonas; napromienianie; oporność na ACTH; obustronne usunięcie nadnerczy; niedoczynność przysadki, niedoczynność podwzgórza, niedoczynność tarczycy, choroby przewlekłe, fizjologiczne: u dzieci i ludzi starszych.

DHEA-SO₄ to związek biochemiczny, który zaliczany jest do hormonów androgenowych, czyli tzw. męskich hormonów płciowych. Substancja ta występuje jednak u osób obydwu płci, a zaburzenia jej poziomów we krwi mogą wskazywać na rozwój określonych schorzeń związanych z zaburzeniami gospodarki hormonalnej organizmu. Kiedy należy wykonać pomiar stężenia DHEA-SO₄ we krwi, jakie objawy mogą wskazywać na nieprawidłowe wartości DHEA-SO₄, kto powinien oznaczyć ten parametr i na co może wskazywać DHEA-SO₄ za wysokie oraz za niskie?

DHEA-SO₄, czyli siarczan dehydroepiandrosteronu to jeden z najistotniejszych androgenów produkowanych przez nadnercza. DHEA-SO₄ bywa oznaczany także skrótem „DHEA-S”. DHEA-SO₄ powstaje na drodze sulfatacji dehydroepiandrosteronu (DHEA) zachodzącej w obrębie kory nadnerczy, czyli niewielkich narządów hormonalnych zlokalizowanych na górnych biegunach obydwu nerek. Ponad 99% DHEA przekształcane jest do DHEA-SO₄. Hormon ten wykazuje słabe działania androgenne, jednak na drodze określonych procesów metabolicznych może być przekształcany do andostendionu oraz testosteronu u mężczyzn, a w organizmach kobiet – do estrogenów, czyli żeńskich hormonów płciowych. Ze względu na te właściwości nieprawidłowe stężenia DHEA oraz DHEA-SO₄ mogą pośrednio prowadzić do zaburzeń w obrębie poziomów poszczególnych hormonów płciowych oraz związanych z nimi powikłań zdrowotnych.

DHEA-SO₄ we krwi występuje w postaci niezwiązanej z SHBG (ang. sex hormone binding globulin, globuliną wiążącą hormony płciowe). Z tego powodu jego stężenia są niezależne od białek nośnikowych oraz chorób przebiegających z zaburzeniami ich produkcji. Dodatkowo DHEA-SO₄ nie wykazuje dobowych wahań stężeń we krwi oraz stale utrzymuje się na względnie stałych poziomach. Ta charakterystyka DHEA-SO₄ sprawia, że oznaczenie tego parametru laboratoryjnego stanowi użyteczne narzędzie diagnostyczne umożliwiające ocenę wydzielania androgennych hormonów nadnerczowych. Warto zaznaczyć, że podobnie jak inne badania hormonalne, test ten najczęściej powinien być wykonywany jednoczasowo z oznaczeniem wartości innych substancji, takich jak m.in. poziom testosteronu, kortyzolu oraz innych hormonów, których dokładny zakres uzależniony jest od obrazu klinicznego prezentowanego przez osobę badaną oraz podejrzewanej jednostki chorobowej. W celu zaplanowania optymalnego pakietu diagnostycznego należy skonsultować się z lekarzem.

Oznaczenie poziomu DHEA-SO₄ we krwi może być zlecane zarówno kobietom, jak i mężczyznom. U kobiet badanie to często bywa przeprowadzane w połączeniu z pomiarem poziomu testosteronu we krwi, w celu wykrycia ewentualnego nadmiaru męskich hormonów płciowych oraz ustalenia potencjalnej przyczyny tych nieprawidłowości. Do rozwoju tego typu zaburzeń może dochodzić np. w przebiegu określonych chorób nowotworowych nadnerczy, guzów jajnika lub zaburzeń funkcjonowania osi hormonalnej odpowiedzialnej za regulację stężeń hormonów wpływających na cechy płciowe. Pomiar stężenia DHEA-SO₄ może być zlecony także w przebiegu diagnozowania przyczyn niepłodności oraz w zaburzeniach dojrzewania płciowego – zarówno opóźnienia tego procesu, jak i zbyt szybkiego początku okresu dojrzewania.

Badanie DHEA-SO₄ może zostać zlecone w przypadku występowania objawów wskazujących na zbyt wysokie poziomy męskich hormonów płciowych we krwi. U mężczyzn w wielu przypadkach nieprawidłowości te mogą pozostać niezauważone przez dość długi okres. W przypadku kobiet, które posiadają nadmierną ilość androgenów we krwi może dochodzić do rozwoju dolegliwości takich jak:

• Zaburzenia miesiączkowania (zbyt długie cykle, nieregularne miesiączki, całkowity brak miesiączek),
• Niepłodność (problemy z zajściem w ciążę),
• Rozwój męskiego typu owłosienia (hirsutyzm),
• Problemy z cerą, nasilony trądzik,
• Obniżenie barwy głosu,
• Łysienie androgenowe,
• Zaburzenia libido.

Oznaczenie poziomu DHEA-SO₄ we krwi nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed pobraniem krwi nie zachodzi konieczność pozostawania na czczo. Dodatkowo, stężenia DHEA-SO₄ nie wykazują dobowych wahań poziomu, przez co test ten można wykonać o dowolnej porze dnia. W przypadku kobiet, u których badane zlecane jest ze względu na zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego, może zachodzić potrzeba stawienia się na ten test w określonej fazie cyklu miesiączkowego. Szczegółowych informacji na ten temat powinien udzielić lekarz zalecający przeprowadzenie tego testu diagnostycznego.

W celu interpretacji wyników badania stężenia DHEA-SO₄ we krwi należy zestawić otrzymane wartości z zakresem norm, który umieszczany jest każdorazowo na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Poszczególne laboratoria mogą korzystać z różnych metod analitycznych, przez co dokładne wartości referencyjne dla poziomu DHEA-SO₄ we krwi mogą różnić się, w zależności od punktu, gdzie zostało przeprowadzone badania.

Podobnie jak w przypadku innych badań hormonalnych, wyniki testu DHEA-SO4 powinny być każdorazowo interpretowane jednoczasowo z oznaczeniami innych hormonów we krwi. Jedynie poprzez zestawienie tych wartości ze sobą, a także korelację z historią choroby, obrazem klinicznym oraz dodatkowymi badanymi, możliwe jest prawidłowe ustalenie przyczyn nieprawidłowości zdrowotnych oraz ustalenie właściwego postępowania diagnostyczno-leczniczego. W celu pełnej interpretacji wyników najlepiej skonsultować się z lekarzem odpowiedzialnym za prowadzenie leczenia danej osoby.

Uwidoczniony w badaniu wysoki poziom DHEA-SO₄ we krwi może wskazywać na rozwój zaburzeń funkcjonowania nadnerczy. Przykładowe jednostki chorobowe, w przebiegu których może dochodzić do wzrostu poziomu DHEA-SO₄ we krwi to m.in.:

• Nadczynność nadnerczy zależna od ACTH,
• Zespół Cushinga,
• Ektopowa, nadmierna produkcja ACTH, np. w przebiegu nowotworów neuroendokrynnych,
• Wrodzony przerost nadnerczy,
• PCOS (zespół policystycznych jajników).

Zbyt niskie stężenia DHEA-SO₄ we krwi mogą występować m.in. w:

• Chorobie Addisona,
• W przebiegu nasilonych infekcji grzybiczych, wirusowych lub bakteryjnych,
• Uszkodzenia kory nadnerczy np. na skutek krwotoku,
• Niedoczynności podwzgórza lub/oraz przysadki,
• Niedoczynności tarczycy.