Ferrytyna

Wskazaniem do oceny stężenia ferrytyny w surowicy jest diagnostyka niedoborów żelaza, różnicowanie niedokrwistości i kontrola suplementacji żelazem.
Ferrytyna pełni funkcję magazynu żelaza w organizmie, a jej stężenie odzwierciedla zapasy żelaza  w ustroju.  W wysokich stężeniach występuje w komórkach wątroby, śledziony i szpiku kostnego. Magazynując nadmiar żelaza chroni organizm przed jego toksycznym wpływem i stanowi rezerwuar dla erytropoezy. Istotne jest, że stężenie ferrytyny stanowi precyzyjny wskaźnik jedynie  niedoborów żelaza w organizmie – redukcja zasobów żelaza związana jest z obniżeniem poziomu ferrytyny. Wzrost poziomu ferrytyny jest w mniejszym stopniu  zależny od stężenia żelaza, gdyż ferrytyna, jako białko ostrej fazy, wzrasta nieswoiście w stanach zapalnych: w przebiegu infekcji, w chorobach nowotworowych i zaburzeniach funkcji wątroby. Spadek poziomu ferrytyny odnotowuje się w niedokrwistości z niedoboru żelaza oraz w utajonym niedoborze żelaza. Podwyższone wartości tego parametru towarzyszą uszkodzeniu wątroby, hemochromatozie lub nieefektywnej erytropoezie, przedawkowaniu żelaza i przetoczeniu krwi. Pomiar ferrytyny jest istotny w rozpoznawaniu  niedoboru i (z wspomnianymi ograniczeniami) nadmiaru żelaza, w monitorowaniu wyrównywania poziomu żelaza i u osób zagrożonych przeładowaniem żelaza;  w różnicowaniu anemii z niedoboru żelaza od anemii o innej etiologii;  w wykrywaniu zaniku rezerw żelaza w stanie poprzedzającym anemię oraz u chorych dializowanych.

Przyczyny wzrostu stężenia: przeładowanie organizmu żelazem (niedokrwistość aplastyczna, zespoły mielodysplastyczne, liczne transfuzje krwi), hemochromatoza, przedawkowanie preparatów żelaza, ostre stany zapalne, nowotwory, marskość wątroby i uszkodzenie komórek parenchymalnych wątroby, terapia erytropoetyną (EPO), ciąża.
Przyczyny obniżenia stężenia: niedobór żelaza, niedokrwistość z nieoboru żelaza, regularne oddawanie krwi (krwiodawstwo), hemosyderoza płucna, hemoglobinuria, koagulopatie prowadzące do krwawień, przewlekłe krwawienia z przewodu pokarmowego, układu moczowego i dróg rodnych (prowadzące do utraty żelaza), dieta uboga w żelazo, zaburzenia wchłaniania (np. achlorchydia, choroba Crohna), ciąża.

Interferencje przeciwciał heterofilnych, HAMA.

Ferrytyna to białko, które w ludzkim organizmie uczestniczy w procesach magazynowania żelaza. Ze względu na właściwości metabolizmu żelaza oznaczenie stężeń ferrytyny we krwi jest niezwykle istotne podczas diagnozowania niedoborów tego pierwiastka oraz w rozpoznawaniu różnego typu zaburzeń procesów związanych z jego przetwarzaniem. Poza fizjologiczną funkcją magazynującą ferrytyna zalicza się także do tak zwanych białek ostrej fazy, których stężenie zależy od ewentualnego występowania stanu zapalnego w organizmie. Czym jest ferrytyna, na czym polega badanie ferrytyny, kto powinien oznaczyć poziom ferrytyny we krwi oraz o czym może świadczyć zbyt wysokie lub zbyt niskie stężenie ferryty?

Ferrytyna jest wewnątrzkomórkowym białkiem białka, które występuje praktycznie we wszystkich komórkach ludzkiego organizmu. Duże jej ilości obecne są w wątrobie, śledzionie, mięśniach oraz szpiku kostnym. W niewielkich ilościach ferrytyna obecna jest również w osoczu krwi. Całościowa masa ferrytny w organizmie osoby dorosłej wynosi ok. 1g do 1,5g.

Głównym zadaniem ferrytny jest magazynowanie żelaza. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wielu układów oraz narządów. Jest on szczególnie istotny w procesach produkcji krwinek czerwonych (erytrocytów), jako że żelazo stanowi główny element budulcowy hemoglobiny. Hemoglobina jest czerwonym barwnikiem obecnym wewnątrz erytrocytów, który umożliwia prawidłowe wiązanie cząsteczek tlenu w płucach oraz transport tego pierwiastka do wszystkich tkanek w organizmie. Dzięki magazynującym właściwościom ferrytyny stężenie żelaza w organizmie może być trzymywane na względnie stałych poziomach, nawet przy przejściowych zaburzeniach gospodarki żelazem.

Poza magazynowaniem żelaza ferrytyna pełni także rolę tzw. białka ostrej fazy. Oznacza to, że produkcja tej cząsteczki wzrasta w przypadku, gdy w organizmie toczy się proces zapalny. Właściwość ta może być wykorzystywana do diagnozowania określonych chorób przebiegających z nasiloną reakcją zapalną, zarówno w postaci ostrej jak i przewlekłej.

Przeprowadzenie badania stężenia ferrytyny we krwi zalecane jest w przebiegu diagnozowania przyczyn niedokrwistości, czyli anemii. Jest to stan chorobowy związany z obniżeniem liczebności krwinek czerwonych lub/oraz obniżeniem stężenia hemoglobiny. Dzięki pomiarowi poziomów ferrytny możliwe jest pośrednie oznaczenie zasobów żelaza w organizmie, niezbędnego do prawidłowej syntezy hemoglobiny oraz związanej z nią produkcji krwinek czerwonych.

Poza rozpoznawaniem źródła anemii, pomiar stężenia ferrytyny we krwi może także zostać wykonany w celu kontroli skuteczności wdrożonego wcześniej leczenia niedoborów żelaza. Warto pamiętać, że stężenie ferrytyny we krwi ulega zmianom z pewnym opóźnieniem w stosunku do wdrożenia suplementacji żelazem.

Dodatkowo, do zaburzeń poziomów ferrytny we krwi może dochodzić w przypadku chorób związanych ze zbyt wysokimi stężeniami żelaza we krwi, takich jak np. hemochromatoza pierwotna. Podwyższone stężenie żelaza, podobnie jak zbyt niskie poziomy tego pierwiastka także mogą prowadzić do występowania uciążliwych objawów oraz związane są z ryzykiem rozwoju powikłań zdrowotnych.

Jednym z podstawowych zastosowań oznaczenia ferrytyny we krwi jest wykrywanie niedoborów żelaza, które są jedną z częstszych przyczyn rozwoju anemii. Do występowania niedoborów żelaza może dochodzić m.in. w przypadku zbyt niskiej podaży tego pierwiastka w diecie (np. u osób stosujących niezbilansowaną dietę wegańską lub wegetariańską), w przypadku zespołów złego wchłaniania lub też w przebiegu różnego typu chorób przewlekłych.

Warto pamiętać także, że anemia z niedoborów żelaza często bywa pierwszym objawem niektórych chorób nowotworowych, jak np. rak jelita grubego. W przebiegu tego schorzenia dochodzi do długotrwałych, słabo nasilonych krwawień do światła przewodu pokarmowego, co po czasie może skutkować wystąpieniem anemii mikrocytarnej. Z tego powodu nigdy nie należy ignorować niepokojących objawów wskazujących na niedokrwistość i każdorazowo należy przeprowadzić właściwą diagnostykę w celu wykrycia ich przyczyn. Na rozwój raka jelita grubego szczególnie narażeni są mężczyźni po 50 roku życia stosujący niezdrową dietę (bogatą w cukry, tłuszcze i wysoko przetworzone produkty).

Anemia cechuje się często powolnym rozwojem oraz występowaniem niecharakterystycznych objawów. W przypadku długotrwałego rozwoju schorzenia może dochodzić do znacznej adaptacji organizmu do  obniżonych wartości hemoglobiny oraz bardzo słabego uwidocznienia dolegliwości chorobowych. Najczęściej objawy niedokrwistości obejmują dolegliwości takie jak:

• Uogólnione osłabienie,
• Przewlekłe uczucie rozbicia,
• Tachykardia (podwyższona częstość pracy serca),
• Uczucie kołatania serca,
• Uczucie duszności, nawet po niewielkim wysiłku fizycznym,
• Zwiększona męczliwość,
• Zawroty głowy,
• Bóle głowy,
• Zaburzenia koncentracji,
• Bladość skóry oraz błon śluzowych.

Objawy hemochromatozy pierwotnej najczęściej pojawiają się u osób w średnim wieku. Obejmują one m.in.:

• Ogólne osłabienie,
• Bóle mięśni i stawów,
• Zwiększoną męczliwość,
• Spadek masy ciała,
• Spadek libido,
• Bóle brzucha,
• Wzdęcia,
• Szare zabarwienie skóry,
• U kobiet – zaburzenia menstruacji.

Laboratoria  analityczne mogą posługiwać się nieznacznie różnymi metodami oznaczania poszczególnych parametrów krwi. Z tego powodu normy ferrytyny mogą różnić się, w zależności od tego, w której placówce zostało wykonane badanie. W celu interpretacji wyników badania ferrytyny należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym dla tego parametru, który każdorazowo umieszczany jest na wydawanej pacjentowi dokumentacji.

Warto mieć na uwadze, że normy ferrytyny różnią się w zależności od wieku oraz płci pacjenta – dla kobiet zakresy normy ferrytyny są  niższe niż dla mężczyzn. W przypadku występowania niedoboru ferrytyny lub też nadmiaru tego białka we krwi należy skonsultować się z lekarzem. Na podstawie wyników badań laboratoryjnych, dolegliwości pacjenta, jego historii choroby oraz współwystępujących obciążeń chorobowych lekarz będzie w stanie zaplanować zindywidualizowane, dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze. W wielu przypadkach w celu precyzyjnego określenia przyczyn zaburzeń poziomów ferrytyny konieczne może być przeprowadzenie dodatkowych testów laboratoryjnych, takich jak m.in. pełna morfologia krwi, oznaczenie stężenia białka C-reaktywnego (CRP), stężenia transferryny oraz innych parametrów krwi obwodowej.

Wysoka ferrytyna we krwi najczęściej świadczy o obecności stanu zapalnego, jako że białko to zalicza się do tzw. białek ostrej fazy. Z tego powodu pacjent nie powinien wykonywać badania ferrytyny w przypadku, gdy prezentuje cechy infekcji (takie jak m.in. gorączka, katar, kaszel, ból gardła) lub też w niedawnym czasie wykonywał intensywny wysiłek fizyczny lub uległ rozległym obrażeniom fizycznym.

Poza stanem zapalnym wzrost stężenia ferrytyny we krwi może świadczyć o nadmiernym obciążeniu żelazem organizmu osoby badanej. Przykładowe przyczyny tego stanu to m.in. stan po niedawnych, intensywnych przetoczeniach krwi, nadmierna suplementacja żelaza oraz występowanie hemochromatozy pierwotnej, czyli choroby warunkowanej czynnikami genetycznymi. Dodatkowo, wysokie wartości ferrytyny mogą być obecne w przebiegu różnego typu chorób wątroby, chorób nerek, różnego typu schorzeń autoimmunologicznych, a także u kobiet w ciąży. W celu różnicowania przyczyn wysokich stężeń ferrytyny należy skonsultować się z lekarzem oraz zaplanować kompleksową diagnostykę nakierunkowaną na ocenę metabolizmu żelaza.

Metoda leczenia wysokich stężeń ferrytyny zależna jest od tego, jaka jest bezpośrednia przyczyna tych nieprawidłowości. W celu dobrania właściwej metody obniżania ferrytyny we krwi należy skonsultować się z lekarzem. W przypadku nadmiaru ferrytyny wywołanej nadmierną suplementacją żelaza wskazane jest jak najszybsze zmniejszenie przyjmowanych dawek lub całkowite odstawienie używanych preparatów – decyzja ta powinna być jednak każdorazowo poprzedzona konsultacją ze specjalistą, który zlecił leczenie.

Niskie stężenia ferrytyny we krwi najczęściej świadczą o występowaniu anemii, czyli niedokrwistości wywołanej niedoborami żelaza. Obniżone poziomy tego pierwiastka w organizmie mogą być wywołane przez wiele czynników, takich jak m.in. niedostateczna podaż żelaza w diecie, niedobory witaminy C, współwystępowanie chorób związanych z niedoczynnością tarczycy (jak np. choroba Hashimoto), u kobiet – obfite miesiączki oraz przedłużające się krwawienia, np. związane z chorobą nowotworową układu pokarmowego.

Ze względu na potencjalnie niebezpieczne przyczyny niedoborów ferrytyny, zjawisko to każdorazowo wymaga przeprowadzenia pogłębionej diagnostyki w celu ustalenia jego przyczyn. Dzięki temu możliwe będzie wdrożenie skutecznego leczenia, które pozwoli na wyrównanie poziomów żelaza w organizmie oraz zmniejszenie nasilenia dolegliwości związanych z niedoborami tego pierwiastka oraz towarzyszącą mu anemią.

Leczenie niedoborów ferrytyny zależne jest od przyczyn występowania niskich stężeń tego białka w organizmie. W przypadku prostych przyczyn leczenie może obejmować jedynie zwiększenie podaży żelaza – zarówno poprzez stosowanie specjalistycznych preparatów, jak i za pomocą stosowanych modyfikacji dietetycznych. Nigdy nie należy jednak samodzielnie podejmować decyzji w zakresie dalszego postępowania medycznego. Przed rozpoczęciem leczenia należy skonsultować się z lekarzem, który może zlecić wykonanie dodatkowych testów diagnostycznych w celu wykluczenia potencjalnie niebezpiecznych przyczyn niedoborów żelaza, takich jak m.in. określone choroby nerek lub choroby nowotworowe układu pokarmowego.