T4

Oznaczenie stężenia tyroksyny  w surowicy (T4). Diagnostyka i monitorowanie leczenia schorzeń tarczycy. Tyroksyna (ang. thyroxine), określana również jako T4 lub tetrajodotyronina, jest głównym hormonem uwalnianym do krwioobiegu przez tarczycę. Obie, z uwalnianą w niewielkich ilościach  trójjodotyroniną (T3), powszechnie określane są jako „hormony tarczycy”. W warunkach prawidłowych wydzielanie hormonów tarczycy jest regulowane na zasadzie sprzężenia zwrotnego przez hormony przysadki i podwzgórza.T4 w momencie uwolnienia z tarczycy jest nieaktywna, w formę aktywną przekształcana jest w wątrobie i nerkach. T4 jest głównym hormonem tarczycy krążącym w organizmie, przeważnie w połączeniu z białkami transportującymi: TBG (ang. hyroxine-binding globulin) – globuliną wiążącą tyroksynę, albuminami i prealubuminami). Całkowita tyroksyna (TT4) jest sumą stężeń T4 i jej wolnej frakcji (FT4). T4 nie wykazuje większej aktywności biologicznej. Dostępna dla tkanek i aktywna fizjologiczne pozostaje frakcja wolna T4 – FT4 . W tkankach obwodowych T4 przekształcana jest w trijodotyroninę (T3) i jej aktywną biologicznie wolną frakcja (FT3) lub nieczynną rT3. Zbyt małe lub zbyt duże stężenia T4 we krwi wskazują na choroby tarczycy,  jednakże  poziom T4 stanowi wskaźnik stanu tarczycy jedynie przy prawidłowym poziomie białek transportujących w surowicy – wtedy wzrost stężenia T4 świadczy o nadczynności (hipertyreozie), a spadek o niedoczynności tarczycy (hipoetyreozie). Poziom białek transportujących T4 zależy od zmian fizjologicznych i patologicznych, przyjmowanych środków farmakologicznych i mechanizmów genetycznych. Wzrost stężenia T4 towarzyszy wysokiemu stężeniu TBG  w ciąży, ostrej porfirii, hyperpoteinemii, wrodzonemu podwyższeniu TBG, w wyniku terapii estrogenowej i doustnej antykoncepcji. Poziom T4 może być obniżony przy niskim TBG w niewydolności nerek, chorobach wątroby i jelit, w chorobach nowotworowych, akromegalii,  hypoproteinemii, wrodzonym deficycie TBG, terapii androgenowej, leczenia anabolikami sterydowymi i testosteronem. Również substancje współzawodniczące z T4 o miejsca wiążące na TBG, jak duże dawki salicylanów, difenylhydantoina i sól sodowa L- tyroksyny obniżają wyniki oznaczenia T4 niezależnie od stanu tarczycy. W przypadkach subklinicznej (bezobjawowej) nadczynności/niedoczynności tarczycy stężenie T4 pozostaje w granicach normy i wyłącznie poziom TSH wskazuje na zaburzenie stanu czynnościowego. Wydzielanie i synteza hormonów tarczycy pozostają pod kontrolą TSH, hormonu produkowanego przez przysadkę. Hormony tarczycy pobudzają tkankowe procesy fosforylacji oksydacyjnej, wpływają na komórkowy transport błonowy, działanie innych hormonów, modulują syntezę białek oraz metabolizm lipidów i węglowodanów. 
T4 i T3  wpływają na regulację metabolicznych procesów energetycznych oraz układy: sercowo-naczyniowy, ośrodkowy nerwowy (zwłaszcza w okresie płodowym), mięśniowy, kostno-szkieletowy, pokarmowy, rozrodczy i wydalniczy.
Wykonywanie pomiaru T4 zlecane jest:
• w celu wyjaśnienia przyczyn nieprawidłowych wyników TSH,
• w diagnostyce nadczynności i niedoczynności tarczycy,
• badaniach przesiewowych niedoczynności tarczycy u noworodków,
• w przypadku obecności wola, guzków tarczycy, zaburzeń funkcji osi przysadka-podwzgórze,
• w ocenie przyczyn ośrodkowej niedoczynności tarczycy (powodowanej dysfunkcją przysadki mózgowej). monitoringu efektów terapii zastępczej hormonami tarczycy.
 

Przyczyny wzrostu stężenia: choroba Gravesa i Basedowa, choroba Hashimoto (rzadko), wole toksyczne wieloguzkowe, gruczolak toksyczny, przejściowe zapalenie tarczycy (poporodowe, bezobjawowe, wirusowe, choroba de Quervaina), ektopowa tkanka tarczycowa, nowotwory tarczycy, guz przysadki wydzielający TSH; ciąża; leczenie tyroksyną; preparaty jodu, heparyna (indukuje wypieranie T4 z połączeń z białkami); glikokortykoidy, propranolol, amiodaron, propylotiouracyl; kontrast.

Przyczyny spadku stężenia: choroba Hashimoto, atroficzne zapalenie tarczycy, infekcje tarczycy, wrodzone defekty syntezy hormonów, choroby przysadki z niedoborem TSH, zespoły pozatarczycowe (ostre i przewlekłe choroby niezwiązane z tarczycą), guz przysadki, amyloidoza, agenezja lub hipoplazja tarczycy, wole Riedla, autoprzeciwciała przeciw tarczycy; radioterapia tarczycy i szyi, pooperacyjna niedoczynność (w tym wcześniejsze leczenie tyreotoksykozy); niedobór jodu; leki: lit, jod; nieprawidłowe dawkowanie tyroksyny.

Zmiany stężeń białek transportujących związane z ciążą, ostrą porfirią, hypo- i hyperpoteinemią, wrodzonym podwyższeniem i obniżeniem TBG, terapią estrogenową i androgenową, doustną antykoncepcją, niewydolnością nerek, chorobami wątroby i jelit, chorobami nowotworowymi, leczeniem anabolikami sterydowymi i testosteronem, związki współzawodniczące o miejsca wiążące na TBG, jak duże dawki salicylanów, difenylhydantoina i sól sodowa L- tyroksyny; przeciwciała przeciw T4; przeciwciała heterofilne, HAMA. 

Tyroksyna (T4) to jeden z głównych hormonów produkowanych przez tarczycę. Dzięki tyroksynie możliwe jest podtrzymywanie właściwego nasilenia metabolizmu w praktycznie wszystkich tkankach oraz narządach ludzkiego organizmu. Ze względu na szerokie spektrum działania tego hormonu nieprawidłowe stężenia tyroksyny we krwi mogą prowadzić do wystąpienia wielu, uciążliwych objawów chorobowych. Sama tyroksyna nie wykazuje znaczącej aktywności biologicznej. W tkankach ulega ona przekształceniu do trijodotyroniny (T3), która cechuje się bardziej nasiloną aktywnością. Z tego powodu tyroksyna bywa nazywana prehormonem.

We krwi tyroksyna występuje w dwóch postaciach – w postaci wolnej (oznaczanej jako fT4) oraz w postaci związanej z białkami transportowymi. Z tego powodu podczas interpretacji wyników badania stężeń tyroksyny we krwi należy uwzględnić także poziom białek transportowych, jako że może on wpływać na poziomy badanego hormonu. Kiedy należy wykonać badanie tyroksyny, jakie dolegliwości mogą wskazywać na zaburzenia pracy tarczycy oraz jakie są najczęstsze przyczyny tych nieprawidłowości?

Działanie hormonów tarczycowych (tyroksyny oraz trijodotyroniny) polega na zwiększaniu nasilenia procesów metabolicznych w tkankach organizmu. Tyroksyna odpowiada przede wszystkim za utrzymywanie prawidłowego poziomu trijodotyroniny, jako że stanowi swoisty prekursor dla tego hormonu. Dzięki pobudzaniu przemian biochemicznych hormony tarczycy zwiększają aktywność przemiany materii, m.in. poprzez udział w procesach takich jak:

• Regulacja nasilenia perystaltyki jelit,
• Wchłanianie składników pokarmowych w jelitach,
• Regulacja tętna,
• Zwiększanie temperatury ciała (termogeneza),
• Pośrednia regulacji produkcji innych hormonów,
• Pobudzanie rozkładu związków tłuszczowych,
• Regulacja aktywności procesów utleniania w komórkach.

Oznaczenie stężeń tyroksyny we krwi zalecane jest w diagnostyce różnego typu schorzeń tarczycy, przebiegających zarówno z nadczynnością jak i niedoczynnością tego narządu. Warto zaznaczyć, że badanie to w znaczącej większości przypadków wykonywane jest jednoczasowo z oznaczeniem innych parametrów tarczycowych. Najczęściej podstawowy pakiet badań w kierunku chorób tarczycy obejmuje także pomiar stężenia TSH, czyli tyreotropiny. Jest to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który odpowiada za stymulację pracy tarczycy oraz uwalnianie hormonów tarczycowych do krwi. Pomiar stężeń TSH jest niezbędny do wstępnego określenia źródła zaburzeń funkcjonowania omawianego narządu.

W niektórych przypadkach korzystne może być także oznaczenie specyficznych autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom tarczycy. Te patologiczne immunoglobuliny charakterystyczne są m.in. dla choroby Hashimoto oraz choroby Gravesa-Basedowa. W celu zaplanowania właściwej, kompleksowej diagnostyki należy skonsultować się z lekarzem endokrynologiem, który na podstawie doświadczanych przez daną osobę dolegliwości, historii choroby oraz dodatkowych uwarunkowań zdrowotnych będzie w stanie zaproponować optymalny, dobrany indywidualnie plan diagnostyczno-leczniczy.

Przeprowadzenie badania poziomu tyroksyny zalecane jest w przypadku występowania dolegliwości, które mogą wskazywać na nadczynność lub niedoczynność tarczycy. Zaburzenia te mogą rozwijać się przez długi czas oraz często prowadzą do pojawiania się niecharakterystycznych objawów, przez co w wielu przypadkach właściwa diagnoza stawiana jest dość późno.

Objawy występujące w przebiegu nadczynności tarczycy wynikają ze zbyt wysokich stężeń hormonów tarczycowych, które skutkują nadmiernym pobudzaniem aktywności metabolizmu. Dolegliwości, które mogą wskazywać na występowanie nadczynności tarczycy to m.in.:

• Nadmierna potliwość,
• Drżenia mięśni,
• Przewlekłe uczucie gorąca,
• Niezamierzona utrata masy ciała,
• Przewlekłe biegunki,
• Problemy ze snem (bezsenność),
• Zwiększona drażliwość,
• Zaburzenia o charakterze lękowym,
• Nadmierna potliwość,
• Tachykardia (przyspieszone bicie serca),
• Nadmierne wypadanie włosów,
• Zaburzenia płodności
• U kobiet – nieregularne cykle miesiączkowe.

• Obrzęki,
• Nadmierna senność w ciągu dnia,
• Przewlekłe uczucie zmęczenia,
• Nadmierna wrażliwość na chłód,
• Przesuszanie się skóry,
• Pogrubienie naskórka,
• Przewlekłe zaparcia,
• Wzrost masy ciała przy braku zmiany nawyków żywieniowych,
• Osłabienie siły mięśniowej,
• Problemy z pamięcią i koncentracją,
• Zaburzenia o charakterze depresyjnym,
• Spowolnienie akcji serca (bradykardia),
• Bóle mięśni i stawów,
• Zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet.

W celu oceny wyników badania stężeń tyroksyny we krwi należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który umieszczony jest na wynikach wydawanych osobie badanej. Właściwa interpretacja wyników badania tyroksyny wymaga zestawienia jej stężeń we krwi z innymi parametrami tarczycowymi. Dodatkowo, należy także uwzględnić wpływ przyjmowanych przez pacjenta leków, współwystępujących schorzeń oraz wielu innych czynników zdrowotnych. Lekarz prowadzący na podstawie tych danych będzie w stanie w sposób skuteczny zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczne oraz rozpocząć odpowiednie leczenie.

Zbyt niskie wartości tyroksyny we krwi mogą wskazywać na różnego typu choroby, które prowadzą do rozwoju niedoczynności tarczycy. Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. W przebiegu tego schorzenia organizm produkuje wadliwe przeciwciała, które atakują komórki tarczycy doprowadzając do zaburzeń funkcjonowania tego narządu. Taki proces nosi nazwę autoimmunizacji. Na rozwój choroby Hashimoto najbardziej narażone są dorosłe kobiety, choć schorzenie to może pojawiać się także w innych grupach populacyjnych. Do wystąpienia niedoczynności tarczycy mogą prowadzić także m.in. określone choroby przysadki mózgowej, podwzgórza oraz stosowanie określonych leków i innych preparatów farmakologicznych.

Nadmiar tyroksyny we krwi zazwyczaj wskazuje na występowanie nadczynności tarczycy. Głównym źródłem tego zaburzenia w populacji ogólnej jest choroba Gravesa-Basedowa, która podobnie jak choroba Hashimoto także rozwija się na podłożu autoimmunologicznym. Inne przyczyny nadczynności tarczycy to np. wole guzkowe toksyczne lub różnego typu nowotwory tarczycy wydzielające hormony tarczycowe.

W celu właściwego ustalenia przyczyn zaburzeń funkcji tarczycy należy przeprowadzić dodatkowe badania laboratoryjne, których zakres uzależniony jest od podejrzewanej jednostki chorobowej. W celu właściwego zaplanowania pakietu diagnostycznego należy skonsultować się z lekarzem endokrynologiem, który na podstawie objawów oraz historii choroby będzie w stanie zaplanować właściwe postępowanie medyczne.